نگاهی به فیلم «در دره خدایان» به بهانه پخش از سیما پرچم واژگون آمریکا

● موج فیلم های جنگ عراق
توجه به جنگ عراق، بسیار زودتر از آنچه که مورد انتظار دولت آمریکا بود، به سینمای این کشور راه پیدا کرد. به خوبی به یاد مانده است که شکست مفتضحانه آمریکا در مقابل ویتنام، از چند سال پس از پایان آن جنگ وارد هالیوود شد. اما این بار، هنوز آمریکا پا از باتلاق عراق بیرون نکشیده، موج فیلم هایی درباره حمله آمریکا به عراق آغاز شده است. البته بیشتر فیلم های این عرصه دنباله سینمای ضدتروریسم آمریکا هستند. همان سینمایی که مسلمانان را وحشی و متجاوز می داند و آمریکا را منجی بشریت! ارائه تصویر متوحش از مسلمانان در این فیلم ها آنقدر شدید بوده است که حتی اعتراض زیبیگنیو برژینسکی (مشاور امنیتی آمریکا در دوران کارتر) را نیز برانگیخت. آنچنان که در مقاله ای با عنوان «این پارانویا را متوقف کنید» در روزنامه واشنگتن پست این فیلم ها را خطری برای ایجاد هولوکاست مسلمانان ذکر کرد. اما خلاف جریان این فیلم ها موجی از آثار ضدجنگ نیز درباره عراق در سال ۲۰۰۷ ایجاد شد. سه فیلم «موقعیت» به کارگردانی فیلیپ هاس، «ویرایش» اثر براین دیپالما و «در دره خدایان» (در دره اله) ساخته پل هگیس، آثاری هستند که نگاهی انتقادآمیز به حضور آمریکا در عراق دارند. در این میان فیلم ویرایش (که به عنوان های دیگری از جمله حذف شده نیز نامیده شده) بسیار بی پرده تر به جنایات غیرانسانی آمریکا در عراق و توحش نظامیان این کشور پرداخته است. اما فیلم «در دره خدایان» کمی در لفافه و در قالب یک اثر معماگونه به عمق فاجعه جنگ عراق اشاره نموده است. این فیلم که اخیرا برای بار دوم در سیما نمایش داده شده پیش از این نیز در جشنواره بیست و ششم فیلم فجر نیز به نمایش درآمده بود. این فیلم علی رغم جلب نظر منتقدان سینمایی اما از سوی مردم آمریکا چندان با استقبال روبرو نشد. در دره خدایان اگرچه اثری انتقادآمیز نسبت به حمله آمریکا به عراق است، اما اگر با هوشیاری به آن بنگریم متوجه می شویم که به هر حال اثری از هالیوود را شاهدیم. هالیوودی که بیش از هر چیز در پس حفظ منافع آمریکاست.
● فاجعه جنگ
فیلم «در دره خدایان» براساس داستانی واقعی درباره یکی از سربازان آمریکا در عراق ساخته شده است. پیش از این نشریات آمریکایی از ماجرای سربازی به نام ریچارد دیویس خبر داده بودند که پس از بازگشت از عراق به قتل رسید.
این فیلم نیز روایت سربازان آمریکایی و بحران های زندگی آن ها و خانواده ایشان است. فیلم با یک روز یکشنبه در آمریکا آغاز می شود. هنک (با بازی تامی جونز) از سربازان آمریکا در ویتنام بوده که اکنون پسرش همان نقش را این بار در عراق ایفا می کند. پسر بازگشته اما از او خبری نیست. به همین دلیل هنک به جستجوی او می رود. در میان وسایلش تلفن همراهی را می یابد که فیلم های درون آن، عامل رمزگشایی معمای داستان هستند. هنک در مسیر یافتن پسرش با واقعیات تلخی روبرو می شود. فساد حاکم بر زندگی سربازان آمریکایی، بیماری های روانی و جنون آن ها، که در نهایت منجر به قتل پسرش نیز شده اند، از جمله این وقایع هستند.
● نمایی از دموکراسی آمریکایی
فیلم «در دره خدایان» اگر چه اثری از دستگاه سینمایی آمریکا است و صرفا نگاهی انتقادی و از سر دلسوزی به حضور سربازان آمریکا در عراق دارد، اما این نگاه برخلاف بسیاری از آثار هالیوود، همراه با جسارت است. به طوری که فیلم اخیر پل هگیس را می توان خلاف جریان آب در هالیوود دانست. به این معنی که در تمام فیلم های به اصطلاح مستقل و ضدجنگ آمریکا نیز حس آمریکادوستی به مخاطب القا می شود. این هم از اعجاب و اعجاز سینماست که قادر است علی رغم پرداخت ظاهری به یک موضوع، طوری از جادوی تصویر استفاده کند که مفهومی ورای آنچه که به آن تظاهر می کند را در ضمیر ناخودآگاه مخاطبش جا می اندازد. نمونه اش تمامی فیلم های الیور استون است. هرچقدر هم به ظاهر ضدجنگ و منتقد دولت آمریکا به نظر می رسند، اما در پایان باز هم این آمریکاست که پیروز است. یا همین فیلم قبلی پل هگیس، تصادف(crash) که اثری انتقادآمیز با رویکرد به وضعیت مهاجران خارجی در آمریکا بود. در آن فیلم هم این پلیس آمریکا بود که حضوری قهرمانانه و منجی وار داشت.نگاه تحقیرآمیز فیلم به مهاجران، به خصوص ایرانیان مقیم آمریکا که جای خود دارد.
اما در فیلم «در دره خدایان» این جریان کمی متفاوت است. هرچند آن طور که اشاره خواهد شد، این اثر نیز به نفع آمریکا است و آن طور که باید و شاید عمق فاجعه جنگ عراق را به نمایش درنیاورده است.
نکته مهم و درخور تأمل در این فیلم استفاده از کارکرد پرچم آمریکاست. یکی از عناصری که در فیلم های هالیوود نقش بسیار مهمی بازی می کند، پرچم این کشور است. این بهره برداری حتی در فیلم تفریحی «مرد عنکبوتی ۳» نیز دیده می شود. به طوری که در یکی از صحنه ها، وقتی پیتر پارکر قصد حمله به آدم بد فیلم را دارد، درنمایی که پس زمینه آن نقشی از پرچم آمریکا وجود دارد، به سوی دشمن هجوم می برد. در بسیاری از فیلم های هالیوود، با نمایش یک صحنه غرورآمیز از پرچم برافراشته آمریکا، ضربه کاری به مخاطب وارد می شود. اما در فیلم «در دره خدایان» این کار نه تنها نشده که کاملاً برعکس اتفاق افتاده. در یکی از صحنه های آغازین فیلم، پرچم آمریکا را معکوس می بینیم. هنک وقتی این صحنه را می بیند، به فردی که این کار را کرده است معترض می شود و می گوید که «واژگون کردن پرچم یک نشانه بد بین المللی است. یعنی ما یک عالمه مشکل داریم.» و با تعصب بسیار پرچم را درست می کند. اما همین فرد پس از دنبال کردن ماجرای پسرش و با آگاهی یافتن از آنچه بر سر او آمده، در پایان فیلم به همان جا برمی گردد و پرچم آمریکا را دوباره واژگون می کند. به اعتقاد فیلم،آمریکا امروز در جهان با مشکلات بسیاری روبروست. اما فیلم «در دره خدایان» نیز هرچند ماهیتاً انتقادی ومخالف جنگ عراق است، اما به واسطه هویتی که از آن برخوردار است، همچنان یک فیلم در راستای منافع ملی آمریکا محسوب می شود. همین که فیلم به طور مستقیم به جنایات سربازان آمریکایی نمی پردازد، گواه این مسئله است.
جنگ آمریکا علیه عراق، یکی از خشونت آمیزترین و مرگبارترین نبردهای تاریخ است. به خصوص این که دراین جنگ، غیرنظامیان و مردم عادی،زنان و کودکان، بسیار موردتجاوز و قتل از سوی سربازان آمریکایی قرار گرفته اند. به طوری که برای بسیاری از سربازان آمریکایی تجاوز به عنف مردم عراق و کشتار آن ها تبدیل به یک تفریح شده است. این فاجعه تا آن حد است که به اعتراف خوان کول، یکی از محققان آمریکا در زمینه مسائل خاورمیانه، کشتار غیرنظامیان عراق توسط آمریکا، تنها در سه سال ابتدایی جنگ بسیار بیشتر از جنایات صدام علیه مردم عراق بوده است.
اما در فیلم «در دره خدایان»دولت آمریکا بیش از آن که به خاطر کشتار گسترده مردم بی دفاع و غیرنظامی عراق مورد محاکمه قرار گیرد، به دلیل مشکلات سربازان آمریکایی موردانتقاد قرار می گیرد. به این ترتیب این اثر، مرثیه ای برای جوانان آمریکایی محسوب می شود که قربانی زیاده طلبی دولتمردان این کشور می شوند.
ضمن این که به نظر فیلم شخصیت هنک را می توان نماد ملت آمریکا دانست. شخصیتی به شدت اخلاق گرا، محکم و دوست داشتنی که پیش از این جنگ ویتنام را هم پشت سر گذاشته بود و حالا از مرگ فرزندش درعراق ماتم گرفته است.

آرش فهیم

منبع : روزنامه کیهان