صنایع پیشرفته ایدرو تحول تدریجی و پایدار

معاونت توسعه صنایع پیشرفته اواخر سال ۱۳۸۱ بر اساس ماموریت‌های قانونی و استراتژی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به سمت جهانی‌سازی صنایع كشور و به عنوان یكی از حوزه‌های اصلی تمركز سازمان تاسیس شد. این معاونت، فرایند كامل تحقق محصول در حوزه‌های مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته را از مرحله شكل‌گیری ایده تا تجاری‌سازی محصول از طریق ایجاد كسب و كارهای موجه و در قالب دو حوزه اصلی و استراتژیك توسعه و ایجاد طرح‌ها و توسعه سرمایه‌گذاری اجرا می‌كند. در استراتژی توسعه و ایجاد طرح‌ها (مرحله اول)، ایجاد و توسعه طرح‌ها و ایده‌های قابل سرمایه‌گذاری از طریق انتخاب موضوعات مناسب، تامین منابع مالی و نظارت بر اجرای پروژه‌های پژوهشی و تحقیقاتی به منظور تدوین دانش فنی و تكنولوژی‌های مربوطه، مورد توجه قرار گرفته و طرح‌های فوق كه قابلیت سرمایه‌گذاری برای تولید صنعتی داشته باشند در فرایند توسعه سرمایه‌گذاری صنایع پیشرفته پردازش می‌شوند. در بخش توسعه سرمایه‌گذاری (مرحله دوم) شناسایی موضوعات، انجام مطالعات امكان‌سنجی و تدوین طرح سرمایه‌گذاری (B.P) به منظور ایجاد واحدهای كوچك و متوسط (SME) با مشاركت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران و صاحبان دانش فنی خارجی مورد توجه است. همچنین اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع پیشرفته به منظور ایجاد ارزش افزوده صنعتی و تجاری‌سازی فناوری در حیطه وظایف معاونت در بخش توسعه سرمایه‌گذاری قرار دارد. در این ارتباط و بر اساس برنامه راهبردی معاونت، شركت‌های تخصصی در حوزه‌های بیوتكنولوژی، فناوری اطلاعات نرم‌افزار و سخت‌افزار، الكترونیك و میكروالكترونیك، موادجدید و صنایع هوایی ایجاد شده است. ایجاد شركت‌های تخصصی به عنوان ابزار و یكی از عناصر ساختاری در توسعه صنایع پیشرفته مورد توجه قرار گرفته و برنامه‌ها و اقدامات اجرایی از طریق آنها دنبال می‌شود. این شركت‌ها با تمركز بر هر یك از حوزه‌های فناوری برتر به عنوان بازوی تخصصی و اجرایی سازمان محسوب شده و مسؤولیت‌های زیر را برعهده دارند:
- شناسایی طرح‌های سرمایه‌گذاری و تدوین طرح‌های توجیهی كسب و كار از طریق: جذب پروژه‌های سرمایه‌گذاری، انجام مطالعات امكان‌سنجی و تهیه برنامه‌های كسب و كار (B.P)، شناسایی و منبع‌یابی تكنولوژی و مطالعات بازار برای تعریف پروژه‌های امكان‌پذیر و شناسایی و جذب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری مشترك
- سرمایه‌گذاری در كسب و كارهای مصوب (به نمایندگی از طرف سازمان ) از طریق تاسیس و ثبت شركت‌های جدید برای اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری مصوب، تعریف برنامه اجرایی و تامین منابع مالی (آورده سهامداران، تسهیلات بانكی)
- نظارت بر اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری
- نگهداری و ارتقای شركت‌های وابسته.
علاوه بر حوزه‌های تكنولوژیك فوق، بررسی‌ها و مطالعات راهبردی برای شناسایی حوزه‌های تمركز جدید و همچنین سازماندهی و تدوین استراتژی برای رویكرد به آنها، در دست انجام است.
الف) مدیریت توسعه و ایجاد طرح‌ها
۱ – توسعه هماهنگ كارآفرینی
در این برنامه طرح توسعه كارآفرینی به منظور ارتقای توانایی‌های مهندسی كشور، طراحی و ساخت تجهیزات و دسترسی به فناوری‌های نوین با تكیه بر توان متخصصان داخلی و برای به تولید رساندن پروژه‌هایی با توجیه فنی، اقتصادی و بازاری كه در كوتاه‌مدت (حداكثر ۳ سال) عملی باشند، به اجرا درآمده است. همچنین با اعطای تسهیلات با كارمزد پایین (۴ درصد در سال) از كارآفرینان بخش خصوصی حمایت می‌شود. فعالیت این طرح در شركت گسترش كارآفرینی ایران به انجام می‌رسد. تاكنون سازمان گسترش مبلغی بالغ بر ۱۳۱ میلیارد ریال وام به كارآفرینان اعطا كرده است. در سال ۱۳۸۳ از ۴۰ كارآفرین با طرح‌هایی در حوزه IT ، میكروالكترونیك و بیوتكنولوژی با اعتباری معادل ۳۲ میلیارد ریال حمایت شده است.ازجمله پروژه‌های حمایت شده، طرح استحصال طلا و نرم‌افزار تغذیه است كه به سرمایه‌گذاری مشترك با سازمان منجر شده است. در ضمن، پروژهٔ‌ ساخت تجهیزات تولید سولفوریل كلراید موفق به دریافت جایزه رتبه دوم ابتكار جشنواره خوارزمی سال ۱۳۸۳ شد.
۲ – گسترش نوآوری
نوآوری یا كاربردی كردن ایده‌های نو و طرح‌های جدید از مهم‌ترین عوامل توسعه صنعتی هستند. در این راستا، برنامه گسترش نوآوری با هدف تبدیل ایده به محصول و با اتكا به منابع سرمایه‌ای و علم و دانش و خلاقیت محققان و افراد صاحب ایده تدوین شده است. در قالب این طرح و براساس نیاز مشتریان تكنولوژی برای تدوین و عرضه دانش فنی اقداماتی صورت گرفته و طرح‌های توجیهی موردنیاز برای سرمایه‌گذاری تهیه می‌شود. در سال ۱۳۸۳ تعداد ۳۶ عنوان طرح نوآوری در حوزه مواد نو، میكروالكترونیك، IT و بیوتكنولوژی با اعتباری معادل ۴۱ میلیارد ریال فعال بوده است. پروژه‌های خاتمه یافته در سال ۱۳۸۳ تعداد ۱۷ پروژه بوده‌اند. تاكنون طراحی و ارائه محصولاتی چون طراحی و نمونه‌سازی Internet Appliance ، تدوین دانش فنی تولید رتركتور جراحی، طرح GTL، نرم‌افزار MMS و حشره‌كش بیوتكنولوژیك از نمونه طرح‌های خاتمه یافته هستند كه طرح سرمایه‌گذاری اكثر پروژه‌های فوق به تصویب رسیده است.۳ – توسعه مراكز كسب و كارهای كوچك (SBDC)
این برنامه تلاش مشترك بین بخش خصوصی، جامعه دانشگاهی و دولت است كه براساس استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در دانشگاه‌ها و مراكز تحقیقاتی‌ (فضای فیزیكی، نیروهای متخصص، كارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و ...) برای تجاری‌سازی پروژه‌های تحقیقاتی به اجرا درآمده است. توسعه و تعمیم تكنولوژی‌های صنعتی بخصوص در زمینه صنایع با تكنولوژی برتر، ایجاد هسته خط‌شكن و دستیابی به تكنولوژی‌های بنیادی از اهداف عمده این مراكز بوده است. سازمان گسترش با اجرای این طرح توانسته از پتانسیل‌های تحقیقاتی موجود در مراكز دانشگاهی و تحقیقاتی برای تولید طرح‌های قابل سرمایه‌گذاری، استفاده بهینه كند.
اقدامات انجام شده به شرح ذیل است:
ایجاد ۱۰ مركز SBDC در پژوهشكده رویان، پژوهشكده میكروالكترونیك، مركز تحقیقات و علوم و تكنولوژی در پزشكی و دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، صنعتی شریف، صنعتی امیركبیر، علم و صنعت، آزاد اسلامی و شیراز
تصویب ۱۵۷ طرح در مراكز ۱۰ گانه SBDC با اعتبار معادل ۵۴ میلیارد ریال
راه‌اندازی سایت مراكز كسب و كار كوچك http://www.sbdc.ir
برگزاری ۴ همایش تجاری‌سازی ایده‌های SBDC در مراكز SBDC دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، علم و صنعت و صنعتی امیركبیر
تهیه فیلم مستند از راه‌اندازی مراكز SBDC.
در سال ۱۳۸۳ تعداد ۹ عنوان پروژه مراكز SBDC خاتمه یافته كه برای فرایند سرمایه‌گذاری معرفی شده‌اند كه تعدادی از این طرح‌ها شامل موارد زیر هستند:
پیوند اتولوگ بن‌یاخته‌های مغز استخوان به قلب (SBDC پژوهشكده رویان).
ایجاد بانك خون بند ناف (SBDC پژوهشكده رویان)
كشت و تكثیر سلولهای بنیادی لیمبوسی انسانی (SBDC پژوهشكده رویان)
تولید كیتین از پوست میگو (SBDC دانشگاه تربیت مدرس )
طراحی و ساخت نمونه ربات شناسایی داخل لوله‌ها و مخازن (SBDC دانشگاه تربیت مدرس)
درخصوص ۳ عنوان طرح اول به منظور ایجاد مركز تولید سلول‌های بنیادی، طرح سرمایه‌گذاری تهیه و در مرحله سرمایه‌گذاری است.
۴ – ارتقای تحقیق و توسعه در شركت‌ها
این برنامه برای حمایت از ایجاد و گسترش فعالیت‌های تحقیق و توسعه (R&D) برای ارائه محصول / فرایند نوین در شركت‌های تابعه و تحت پوشش سازمان تدوین شده است. هدف این برنامه، افزایش توانایی‌های تكنولوژیك شركت‌ها از طریق حمایت و مشاركت منطقی در فعالیت‌های تحقیق و توسعه آنها در راستای فراهم ساختن زمینه پیشتازی سازمان گسترش برای حضور در بازارهای جهانی است. طبق آنچه در این برنامه پیش‌بینی شده، شركت‌ها با پروژه‌های تحقیق و توسعه در برنامه استراتژیك خود در قالب وام یا مشاركت در سرمایه‌گذاری (آورده سازمان ) مورد حمایت قرار می‌گیرند. محور شیوه‌های حمایتی در این برنامه با توجه به حجم و اندازه فعالیت شركت‌ها تعیین می‌شود كه به سه گروه شركت‌های كوچك، متوسط و بزرگ طبقه‌بندی شده‌اند. در سال ۱۳۸۳ تعداد ۶۲ عنوان طرح R&D با اعتباری معادل ۱۲۷ میلیارد ریال در این حوزه فعال بودند كه از این میان تعداد ۲۹ پروژه به اتمام رسیدند. طراحی و ارائه محصولاتی چون كلونایزر و خطوط پرسرعت ADSL جزو این پروژه‌ها بودند كه طرح سرمایه‌گذاری آنها نیز به تصویب رسیده است. ازجمله فعالیت‌های دیگر این حوزه، طراحی و راه‌اندازی سایت انتقال تكنولوژی كشورهای عضو اكو http://www.ettcenter.com ، بسترسازی برای اجرای بهینه پروژه تربیت مربی، مدیریت فناوری به كمك یونیدو و برگزاری كارگاه آموزشی Experience with the R&D Capabilities با هدف معرفی فعالیت‌های R&D و اهرم كردن آن به منظور ارتقای تكنولوژی در شركت‌های تابعه و تحت پوشش است.تعداد ایده‌های پژوهشی دریافتی در سال ۷۸ برابر با ۲۶۰ بود كه در سال ۷۹ به ۵۲۱ مورد افزایش یافت. در سال ۸۰ تعداد ۴۷۱ و در سال ۸۱ تعداد ۶۰ ایده پژوهشی دیگر نیز دریافت شد. با ایجاد معاونت توسعه صنایع پیشرفته، جهش قابل توجهی در میزان ایده‌های پژوهشی سازمان پدید آمد. به این ترتیب در سال ۸۲ تعداد ۵۵۲ ایده و در سال ۸۳ تعداد ۷۹۵ ایده پژوهشی توسط این مدیریت دریافت شد. در سال ۸۲ تعداد ۱۳۳ ایده پژوهشی با اعتبار ۴/۱۲۴ میلیارد ریال و در سال ۸۳ تعداد ۱۸۹ ایده پژوهشی با اعتبار یك هزار و ۴۹۱ میلیارد ریال به مرحله عقد قرارداد رسیدند. در سال‌های ۸۲ و ۸۳ ، ۱۵۷ طرح پژوهشی در مراكز SBDC با اعتبار ۶۹/۵۱ میلیارد ریال راه‌اندازی شدند. ۲۸ طرح با اعتبار ۴/۷ میلیارد ریال به دانشگاه تهران، ۲۳ طرح با اعتبار ۴/۵ میلیارد ریال به دانشگاه علم و صنعت، ۳۵ طرح با ۴/۷ میلیارد ریال به دانشگاه امیركبیر، ۲۵ طرح با ۹/۵ میلیارد ریال اعتبار به دانشگاه تربیت مدرس، ۱۹ طرح با اعتبار ۳/۵ میلیارد ریال به دانشگاه صنعتی شریف، ۷ طرح با اعتبار ۱/۱۰ میلیارد ریال به پژوهشكده رویان، ۱۰ طرح با اعتبار ۳/۳ میلیارد ریال به مركز تحقیقات علوم و تكنولوژی و ۱۰ طرح با ۳/۶ میلیارد ریال اعتبار به دانشگاه شیراز اختصاص داشت.
قراردادهای پژوهشی منعقده در سال ۸۳ ، ۱۸۹ مورد با اعتبار ۱/۱۴۹ میلیارد ریال بودند. از این تعداد ۱۱۱ مورد طرح SBDC، ۱۸ مورد نوآوری، ۴۰ مورد كارآفرینی و ۲۰ مورد R&D بودند.
ب) مدیریت توسعه سرمایه‌گذاری در صنایع پیشرفته
این حوزه اواخر سال ۱۳۸۱ به منظور شناسایی، بررسی، انتخاب و اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر فناوری‌های برتر ، فعالیت خود را آغاز كرد. اهداف این بخش شامل شناسایی حوزه‌های سرمایه‌گذاری در صنایع پیشرفته، ایده‌ها و طرح‌های توجیه‌پذیر و ایجاد و توسعه كسب و كارهای جدید در حوزه فناوری‌های نوین برای حضور در بازارهای داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق مشاركت با بخش خصوصی و شركت‌های تخصصی، برقراری مشاركت‌های بین‌المللی (Joint Venture) ، توسعه دانش فنی، جذب، انتقال و تجاری‌سازی فناوری، ایجاد واحدهای پایلوت و نمونه‌سازی و ایجاد خوشه‌های تكنولوژیك برای تدوین طرح‌های توجیهی و دستیابی به دانش فنی تعریف شده كه در حال حاضر حوزه‌های صنعتی مبتنی بر فناوری‌های برتر برای اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری شامل بیوتكنولوژی، مواد پیشرفته، الكترونیك و میكروالكترونیك، فناوری اطلاعات و صنایع هوایی است.در راستای اجرای برنامه‌های توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه‌های تخصصی فوق اقدامات ذیل توسط این مدیریت انجام می‌شود:
شناسایی طرح‌های سرمایه‌گذاری و تدوین طرح‌های توجیهی كسب و كار
شناسایی سرمایه‌گذاران و صاحبان دانش فنی داخلی و خارجی به منظور ایجاد Joint Venture
سرمایه‌گذاری در كسب و كارهای مصوب
ایجاد و توسعه شركت‌های كوچك و متوسط (SME) برای اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری و تجاری‌سازی فناوری
نظارت بر اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری و نگهداری و ارتقای شركت‌های وابسته
فعالیت حوزه توسعه سرمایه‌گذاری صنایع پیشرفته به طور رسمی از ابتدای سال ۱۳۸۲ آغاز شد. شناسایی ایده‌ها و طرح‌های سرمایه‌گذاری
اولین مرحله از فرایند توسعه سرمایه‌گذاری، شناسایی طرح‌ها و ایده‌ها و شناسایی شركای سرمایه‌گذاری برای شكل‌گیری مشاركت است. برای این منظور با انجام مطالعات مقدماتی، شناسایی اهداف، برنامه‌ها و انجام تعاملات مختلف با سرمایه‌گذاران، صاحبان ایده و دانش فنی، شركت‌ها و نهادهای مرتبط داخلی و خارجی، طرح‌های مربوطه شناسایی شده و تفاهمنامه‌های همكاری مشترك برای انجام مطالعات امكان‌سنجی منعقد می‌شود. در سال ۱۳۸۲، تعداد ۴۹ تفاهمنامه با برآورد كل سرمایه‌گذاری ۴۷۷۳ میلیارد ریال با بخش خصوصی مبادله شده است.
انجام مطالعات امكان‌سنجی و تدوین طرح‌های سرمایه‌گذاری (BP)
پس از شناسایی طرح‌ها و موضوعات سرمایه‌گذاری، برای ارزیابی امكانات فنی و تكنولوژیك، بازار ، مالی و اقتصادی مطالعات گسترده‌ای انجام می‌شود. همچنین شناسایی و ارزیابی دانش فنی و فناوری‌های مورد استفاده در جریان تولید محصول موردنظر برای شكل‌گیری مشاركت انجام گرفته و نتایج بررسی در قالب طرح توجیهی سرمایه‌گذاری (Business Plan) تدوین می‌شود و پس از تدوین برای تصمیم‌گیری در فرایند بررسی ارزیابی سازمان و شركای طرح قرار می‌گیرد. در سال ۱۳۸۲ پس از بررسی طرح‌های شناسایی شده، در نهایت تعداد ۵۲ طرح مورد مطالعات امكان‌سنجی مقدماتی (PFS) قرار گرفت و ۲۸ طرح، وارد مرحله مطالعات فنی – اقتصادی و تهیه طرح كسب و كار تجاری (BP) شد كه در این بین ۱۸ طرح با میزان سرمایه‌گذاری كل ۵۸۸/۱۰۸۹ میلیارد ریال مصوب شد. سال ۱۳۸۳ پس از بررسی طرح‌های شناسایی شده، در نهایت تعداد ۸۱ طرح مورد مطالعات امكان‌سنجی مقدماتی (PFS) قرار گرفت و ۴۲ طرح وارد مرحله مطالعات فنی – اقتصادی و تهیه طرح كسب و كار تجاری (BP) شد كه در این بین ۲۳ طرح با میزان سرمایه‌گذاری كل ۷۳/۳۰۷۳ میلیارد ریال مصوب شد. به این ترتیب، جمع كل طرح‌های سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع پیشرفته (از ابتدای شكل‌گیری معاونت توسعه صنایع پیشرفته) به حدود ۴۶ طرح با میزان سرمایه‌گذاری بالغ بر ۴۱۹۷ میلیارد ریال رسیده است. علاوه بر اهداف برنامه‌ریزی شده در سال‌های ۸۲ و ۸۳ اواخر سال ۱۳۸۱ نیز تعداد ۵ طرح با حجم سرمایه‌گذاری ۹۷/۳۳ میلیارد ریال تهیه و به تصویب سازمان رسید.
اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری مصوب
طرح سرمایه‌گذاری پس از تصویب و براساس Business plan مربوطه، به اجرا درمی‌آید . به منظور اجرای طرح، ابتدا یك شركت جدید بر اساس نسبت‌های مشاركت توافق شده، به طور مشترك توسط شركت تخصصی (به نمایندگی از طرف سازمان ) و شركای طرح (بخش خصوصی داخلی و یا شركای خارجی) تاسیس می‌شود . همچنین با انعقاد قراردادها و موافقتنامه‌های مربوطه نسبت به تامین منابع مالی طرح و انجام عملیات اجرایی برای راه‌اندازی واحد صنعتی / تولیدی / خدماتی مربوطه اقدام می‌شود. شركت‌های كوچك و متوسط ایجاد شده، پس از دوره سرمایه‌گذاری (دوران ساخت) بهره‌برداری از طرح سرمایه‌گذاری را انجام خواهند داد. سال ۸۲ و ۸۳ به ترتیب تعداد ۱۱ و ۱۵ شركت كوچك و متوسط (SME) جدید تاسیس شد. علاوه بر این، تعداد ۲ شركت نیز در سال ۱۳۸۱ تاسیس شد كه به این ترتیب، كل شركت‌های تاسیس شده به عنوان مجری طرح‌های سرمایه‌گذاری (به غیر از شركت‌های تخصصی) به ۲۸ مورد رسید.
به منظور ایجاد نهادها و بازوهای تخصصی جهت تقویت زیرساخت‌ها و تسهیل فرایند توسعه صنایع پیشرفته طرح‌های توسعه‌ای ذیل به اجرا درآمده است:
در پژوهشكده سیستم‌های پیشرفته صنعتی، خدمات مشاوره‌ای در اتوماسیون، پیشنهاد در زمینه‌های انتخاب تكنولوژی و ماشین‌آلات، طراحی محصول و ابزار، طراحی كارخانه و اتوماسیون سیستم‌ها، مطالعات و تحقیقات كاربردی میان‌رشته‌ای با پیشرفت فیزیكی ۵/۹۲ درصد و پیشرفت هزینه‌ای صد درصد ارائه شد. همچنین مركز تحقیقات، آموزش و تولید میكروماشین با هدف ایجاد دانش فنی طراحی و ساخت نمونه و تولید محدود انواع میكروماشینها، آموزش و تربیت نیروی انسانی با ۲۵/۹۰ درصد پیشرفت فیزیكی و پیشرفت صد درصد هزینه احداث شد و مركز تست آلایندگی خودرو نیز با هدف ایجاد امكان تست كلیه خودروهای دیزلی و بنزینی و موتورسیكلت‌ها با پیشرفت فیزیكی و هزینه‌ای صد درصد راه‌اندازی شد.
اجرای طرح‌های پایلوت و نمونه‌سازی
به منظور توسعه دانش فنی و تولید محصولات نیمه صنعتی، تست بازار ، زمینه‌سازی برای اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری و تدوین طرح‌های سرمایه‌گذاری، طرح‌های پایلوت و نمونه‌سازی انجام می‌شود. تاكنون طرح استحصال طلا با ایجاد واحد پایلوت نیمه صنعتی برای آزمون و تایید دانش فنی ایجاد شده و تدوین BP برای سرمایه‌گذاری با پیشرفت فیزیكی و هزینه‌ای صد درصد، تولید نرم‌افزارهای موردنیاز برای استفاده در Platform گوشی‌های تلفن همراه و شبكه ارتباطات سیار با پیشرفت ۳۸ درصد و تولید كلونایزر از طریق تولید سیستم‌های جامع و ارگونومیك، طراحی و مهندسی یكپارچه‌سازی اجزا، نمونه‌سازی و مستندسازی و تدوین BP براساس نمونه محصول با پیشرفت فیزیكی و هزینه‌ای صد درصدی انجام شده است.
برنامه توسعه سرمایه‌گذاری صنایع پیشرفته در سال ۱۳۸۴
با توجه به نتایج مثبت حاصله از فعالیت‌های انجام شده در سال‌های ۸۲ و ۸۳ و با توجه به نیاز كشور برای تسریع در توسعه صنایع پیشرفته در سال ۱۳۸۴ میزان سرمایه‌گذاری ۴۵۰۰ میلیارد ریالی در حوزه‌های فناوری برتر پیش‌بینی شده است.
نوشین دیانتی

منبع : مجله گسترش صنعت