مروری بر طرح اینترنت ملی

● شبکهٔ شبکه‌ها
با روی کار آمدن دولت نهم، تحولاتی در حوزه‌های مختلف در کشور به‌وجود آمد. حوزه فن‌آوری اطلاعات نیز از این تحولات بی‌نصیب نماند. با کم‌رنگ شدن نقش شورای عالی اطلاع‌رسانی، شورای عالی فن‌آوری اطلاعات به‌عنوان متولی اصلی این حوزه در کشور مطرح شد. طرح اینترنت ملی که توسط دبیر این شورا ارائه شد، مهمترین موضوع در شش ماه گذشته در حوزه فن‌آوری اطلاعات کشور بوده است.
با نگاهی واقع‌بینانه به تحولات چند سال اخیر در حوزه فن‌آوری اطلاعات، کاملاً مشخص است که مسئله ضعف زیرساخت ارتباطی و ضریب نفوذ پائین اینترنت همواره به‌عنوان مانعی اساسی برای توسعه این فن‌آوری مطرح بوده است. بنابراین، در نظر گرفتن طرح اینترنت ملی به‌عنوان اولین و مهمترین دغدغه مرد اول فن‌آوری اطلاعات کشور، چندان جای تعجب ندارد. اما باید دید منظور از اینترنت ملی چیست.
● طرح اینترنت ملی
با توجه به آنچه از لابه‌لای اظهارات دبیر شورا و دیگر مسئولان وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات و همچنین گمانه‌زنی‌های کارشناسان این حوزه قابل استخراج است، طرح اینترنت ملی عنوانی است برای برآوردن انتظارات و توقعاتی از قبیل:
▪ تأمین ارتباط داخلی مطمئن در سطح کشور و افزایش ضریب اطمینان شبکهٔ داخلی
▪ استفاده بهینه از پهنای باند بین‌المللی کشور و سرشکن کردن هزینه‌ها در دستیابی به اینترنت جهانی؛
▪ کاهش هزینه استفاده و دسترسی به اینترنت؛
▪ میزبانی سایت‌های ایرانی در داخل کشور؛
▪ اصلاح روش‌های مسیریابی و کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت.
● مزایای اجراء طرح
اجراء صحیح این طرح مزایای زیر را به همراه خواهد داشت:
▪ ایجاد بستر مطمئن و مناسب برای توسعهٔ فن‌آوری اطلاعات در کشور؛
▪ حرکت در جهت حفظ و تقویت امنیت ملی؛
▪ امکان دسترسی به اینترنت پر سرعت با قیمت مناسب برای اقشار مختلف جامعه؛
▪ گسترش عدالت اجتماعی و امکان بهره‌مندی مناطق محروم کشور از مزایای اینترنت؛
▪ درگیر کردن تمامی نیروهای دانشگاهی، مراکز تحقیقاتی و بخش خصوصی در یک طرح بزرگ ملی؛
▪ فراهم شدن زمینهٔ اشتغال برای نیروهای متخصص داخلی.
● بررسی و تحلیل مراحل طرح
فرآیند تحقق این طرح در سه مرحله قابل بررسی است. شایسته است نکات زیر در این مرحله در نظر گرفته شود:
▪ اینترنت ملی می‌تواند عنوان طرحی برای توسعه همه‌جانبه فن‌آوری اطلاعات در کشور باشد. یعنی علاوه بر توجه به آماده کردن زیرساخت ارتباطی، شاهد برنامه‌ریزی و طرح‌ریزی لازم برای تحقق شایسته کاربردهائی نظیر دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و فراگیری الکترونیکی باشیم. علاوه بر ایجاد و بهینه‌سازی بزرگراه ارتباطی کشور، در مورد افزایش اطلاعاتی که در این بزرگراه تردد می‌کنند، نیز چاره‌اندیشی شود.
▪ در مورد زمان و هزینهٔ اجرائی این طرح نظرات مختلفی بیان شده است. با توجه به اقدامات انجام گرفته در این زمینه، از جمله توسعهٔ شبکه فیبر نوری در کشور، مسائل مربوط به هزینه و زمان پروژه نیازمند ارزیابی و تخمین دقیق و نزدیک به واقع است. البته دو پارامتر زمان و هزینه وابسته به تعریف مسئله و بیان دقیق مشخصات آن است.
▪ بر طبق برنامه‌ریزی انجام گرفته، مرحلهٔ اول به بررسی مفهومی و تعریف مسئله اختصاص داده شده سایر کشورها بررسی و تحلیل شوند تا با بررسی تجارب دیگران، از تکرار اشتباهات یا بعضاً اختراع مجدد چرخ پرهیز شود.
▪ بررسی تحولات چند ماه اخیر در حوزهٔ فن‌آوری اطلاعات نشان می‌دهد که گه‌گاه با مطرح شدن موضوعی از سوی دبیر شورای عالی فن‌آوری اطلاعات، تا مدتی این موضوع به‌عنوان بحث اصلی محافل این حوزه مطرح است و بعد از آن، به یک‌باره سکوتی سنگین حاکم می‌گردد. شایسته و بایسته است این موضوع ملی در فضائی علمی و با حضور صاحبنظران این حوزه مورد بحث و تفحص بیشتر قرار گیرد. در این راه، برگزاری هم‌اندیشی و همایش در دانشگاه‌ها با محوریت این موضوع می‌تواند تسهیل‌کنندهٔ روند تبادل آرا و نظرات باشد.
۲) مرحله اجراء طرح
▪ طرحی با این ابعاد می‌تواند فرصت مناسبی برای نیروها و شرکت‌های داخلی برای افزایش توان رقابتی باشد. بنابراین، در اجراء این طرح باید به بحث حداکثر استفاده از توان داخلی و انتقال تکنولوژی توجه شود.
▪ اجراء پروژه‌های بزرگ و در سطح ملی چندان کارنامهٔ درخشانی در کشور ندارد. اغلب این پروژه‌ها با مشکلاتی از قبیل تأخیر در تأمین اعتبارات، ضعف نظارت اصولی و غیره روبه‌رو است که موجب طولانی شدن زمان اجراء آن‌ها گشته است و اغلب بدون نتیجه و با اتلاف بخش عمده‌ای از منابع ملی متوقف شده‌اند. این موضوع به‌عنوان یک تهدید جدی در مورد اجراء طرح اینترنت ملی نیز مطرح است.
▪ یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های حوزه فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات، سرعت بالای تحولات در این حوزه است. زمان همواره به‌عنوان بزرگ‌ترین دشمن پروژه‌های این حوزه مطرح بوده است. اجراء این طرح در حدود سه سال به طول خواهد انجامید. بنابراین در انتخاب تکنولوژی‌ها باید دقت لازم صورت پذیرد؛ چرا که تغییر و به‌روز کردن این شبکه هزینهٔ بسیار سنگینی در پی خواهد داشت.
▪ به منظور کاهش اثر آفت‌هائی چون تأخیر در تأمین اعتبارات یا حتی توقف طرح در مراحل میانی، شایسته است اجراء طرح در چند مرحله صورت پذیرد و هر مرحله، زمان‌بندی، خروجی و هزینهٔ مشخص داشته باشد و تا حد امکان استقلال مراحل در نظر گرفته شود.
▪ در اجراء این طرح باید حداکثر استفاده از امکانات موجود (سخت‌افزارها، طرح‌ها و برنامه‌های اجراء شده یا در دست اجراء) صورت پذیرد. تجربه نشان می‌دهد در این قبیل پروژه‌ها، بخش عمده‌ای از بودجه صرف خرید سخت‌افزارهائی می‌شود که عمدتاً لازم نیستند و بلااستفاده می‌مانند.
۳) مرحله بعد از تکمیل طرح
▪ گرچه افزایش شمار کاربران اینترنت در کشور، به‌عنوان شاخصی مهم در ارزیابی وضعیت توسعهٔ فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات محسوب می‌شود، اما این موضوع به‌منزلهٔ افزایش تقاضا برای محتوای الکترونیکی در کشور است. بی‌پاسخ گذاشتن این تقاضا و فراهم نکردن محتوای مناسب برای کاربرانی که اکثراً در سنین جوانی هستند، عواقب خوشایندی برای کشور نخواهد داشت و این خلاء را دیگران پر خواهند کرد. بنابراین، شایسته است در این طرح برنامه‌ریزی دقیقی برای ایجاد و تقویت مراکز تولید محتوای الکترونیکی مناسب و متنوع صورت پذیرد.
▪ بر طبق برنامه چهارم توسعه، تعداد کاربران اینترنت در کشور باید به حدود ۲۲ میلیون نفر برسد. به این ترتیب، گام مهمی در جهت حرکت به‌سوی جامعهٔ مجازی برداشته می‌شود اما باید راه‌کارهائی برای آموزش مردم و ترغیب آن‌ها به استفاده از اینترنت اندیشیده شود. در این زمینه صدا و سیما به‌عنوان متولی فرهنگ‌سازی در کشور می‌تواند ایفاء نقش کند.
▪ گسترش عدالت اجتماعی و فراهم کردن امکان دسترسی به اینترنت یکی از مهمترین اهداف این طرح است. برای این منظور باید برنامه‌ریزی اصولی جهت تولید کیوسک‌های اینترنتی و نصب آن‌ها در شهرهای مختلف صورت پذیرد تا از این طریق، استفاده از اینترنت برای همهٔ اقشار امکان‌پذیر گردد.
امید آنکه با تحقق و اجراء صحیح این طرح ملی، شاهد تسریع روند توسعهٔ فن‌آوری اطلاعات در کشور باشیم.

رضا گرگان‌محمدی

منبع : فصلنامه علمی تحلیلی مهندسی برق