بررسی نقش برخی عوامل در مشارکت دانشجویان دختر در کلاس درس تربیت بدنی

● مقدمه:
استواری و دوام یک جامعه سالم و پویا، بی‌شک در گرو سلامت یکایک اعضاء است. ورزش یک عامل مهم در سلامت جسمی است و سلامت جسم بر سلامت روحی و روانی فرد تأثیر مثبت دارد. به عبارت دیگر ورزش کاهنده استرس است و اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد، كیفیت خواب و تغذیه را بهبود می‌بخشد و عضلات و استخوان‌ها را تقویت می‌كند (۱). پرداختن به ورزش به صورت علمی و اصولـی باعث تحولات فکری و فـردی می‌شود که غیر از سالم‌‌سازی بدن، دگرگونی‌های مثبت در شخصیت فرد ایجاد می‌کند (۲).
به طوری که ورزش منظم نه تنها یک عامل مؤثر در درمان افسردگی بالینی است بلکه باعث افزایش سلامت روانی، اجتماعی در افراد سالم نیز می‌شود (۳). در این زمینه تدریس تربیت بدنی در سطوح مختلف تحصیلی از پیش دبستانی گرفته تا دانشگاه تأثیرات زیادی در بر دارد و باعث افزایش قدرت تفکـر و ابتکار شخصـی در افراد می‌شود. بدون توجـه به طبقات اجتماعی، ورزش، یادگیری رفتار گروهی سالم را در بر دارد. بنابراین هـر چه تعـداد افراد ورزشـکار در جامعـه بیشتر باشد، جامعه ایستـا زودتر به جامعه پویا تبدیل می‌شود (۲). تقریباً نیمی از افراد جامعه ما را زنان تشکیل می‌دهند که در دهه‌های گذشته افزایش چشمگیری در مشارکت‌شان در فعالیت-‌ های بدنی و ورزشی مشاهده شده است (۴).
یکی از جنبه‌هـای فیزیولوژیک ورزش در زنان، نقش آن در عادت ماهانه است. انجام فعالیت ورزشی در شرایط عادت ماهانه طبیعی ممکـن اسـت در سطح هورمون‌هـای جنسی نوساناتی ایجاد کند. همچنان که هورمون‌های جنسی مثل استروژن و پروژسترون، سنـدرم پیش از قاعدگی و قاعدگی دردنـاک بر اجـرای ورزش اثـر مـی‌گذارند (۵). همچـنین توجه به اثرات روانی ورزش در زنـان اهمیت دارد که به چند مورد آن اشاره مـی‌گردد: رفع خستگی فکری، ایجاد و تقویت قدرت ابتکار، تقویت و شکوفا ساختن استعداد رهبری، وظیفه ‌شناسـی، پـرورش قـوای ذهنـی، مبـارزه با بـی‌ حوصلگی، دلتنگی و نگرانی (۶). در زمینه اثرات اجتماعـی، ورزش زنان در خـانواده با پر کـردن اوقـات فراغت، ایجاد محبت و الفت در روابـط خانوادگـی، انتقال مهارت‌ها و تبادل تجربه‌ها در بین اعضای خانواده، کمک به بخش عمومی تربیت و پرورش جامعه از طریق اشاعه فرهنگ ورزش در خانواده همراه است (۵).
از آنجـا که هم اکنـون بیـش از ۵۰ درصـد دانشجویان کشور را دختران تشکیل می‌دهند و با توجـه به مطـالب فوق، ضـرورت و اهـمیت مشارکت زنان و دختران در فعالیت‌های ورزشی و تربیت بدنـی مورد تأکید مـی‌باشد. یکـی از رشته‌هـای ورزشی که برای درس تربیت بدنی عمومی دو در دانشگاه‌ها ارائه می‌گردد پینگ‌پنگ می‌باشد. در این راستا پژوهشگر برآن شد تا تحقیقی با هدف تعیین نقش برخی عوامل در مشارکت دانشجویان دختـر در کلاس درس تربیت بدنـی دو (پینگ ‌پنگ) انجام دهد.
● مواد و روش‌ها:
این پژوهش توصیفی، تحلیلـی بوده و جامعه آماری در این تحقیق شامل کلیه دانشجویان دختر رشته‌های مختلف تحصیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان بود. روش نمونه‌گیری به‌صورت سرشماری و ساده صورت گرفت. کلیه دانشجویان دختر که درس تربیت‌بدنی عمومی دو (پینگ‌پنگ) را اخـذ نموده بودند و تعـداد آنها ۱۰۱ نفر بـود نمونه‌های پژوهش حاضر را تشكیل دادند. محیط پژوهش دانشگاه آزاد اسلامـی واحد خوراسگان بود. این پژوهش تحصیلی ۸۴-۸۳ انجام گرفت. ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته مشتمـل بر ۴۰ سئوال بسته بود که پاسخ سئوالات در شش گزینه مجزا قابل انتخاب بود.
در این پرسشنامه هشت سئوال جهت جمع ‌آوری اطلاعات دموگرافیک نمونه‌های پژوهشی در این پرسشنامه مورد نظر قرار گرفته بود.
سئوالات پرسشنامه‌ها در هفت زمینه موضوعی مختلف و براساس اهداف تحقیق تنظیم شده بود که شامل موارد زیر بود:
۱) انگیزه و علاقمندی،
۲) دانش نظری و عملی،
۳) روش تدریس،
۴) مدیریت و برنامه‌‌ریزی،
۵) امکانات و تجهیزات،
۶) تغییرات فیـزیولـوژیـک دوره قاعدگـی،
۷) مشـارکت دانشجویان،
در این پژوهش برای کسب اعتبار علمی ابزار گـردآوری داده‌ها از اعتبـار محتوی استفاده شد. همچنین جهت اندازه‌گیری اعتماد علمی (پایایی) ابزار گردآوری اطلاعات، از آزمون مجدد استفاده شد. با توجه به اینکه نتایج حاصله به میزان کمتر از ۱۰ درصد اختـلاف داشت اعتماد علمی ابزار گردآوری اطلاعات تائید گردید r=۰.۷)). افراد شرکت کننده در آزمون مجدد (ده نفر) از نمونه پژوهـش حذف شدنـد. جهت تجزیه و تحلیـل داده‌ها از روش‌های آماری توصیفی و استنباطـی استفاده گردید. آمار توصیفی شامل فراوانی نسبی متغیرهـا و میانگین و آمار تحلیلـی شامل آنالـیز واریانس، آزمون مجذور کای و آزمون همبستگی بود. از نـرم افزار SPSS جهت تجزیه و تحـلیل اطلاعات استفاده شد.
● نتایج:
یافته‌هـا نشـان داد که میانگیـن سن نمونه‌هـا ۵۴/۲۲ سال بود و ۲/۷۸ درصد آنها مجرد بودند. از كل نمونه‌ها ۲/۸۳ درصد در مقطع لیسانس و ۸/۱۶ درصد در مقطع دكترا تحصیل می‌نمودند. بررسی میانگین نمرات واحد تربیت بدنی دو در ترم تحصیلی همزمان با پژوهش (نمره دوم) و میانگین نمرات واحد تربیت بدنی یک (نمره اول) نشان داد که میانگین نمره دوم ۲/۱۸ و میانگین نمره اول برابر -/۱۸ بود (انحراف معیار این دو میانگین به ترتیب ۳۸/۱ و ۴۴/۱ بود). نتایج حاصل از آنالیز آماری (ضریب همبستگی پیرسون) بیانگر آن بود که بین انگیزه (میانگین نمره ۶۸/۱۳) و علاقمندی دانشجویان با مشارکت آنها (میانگین نمره ۷۷/۳۳) در کلاس درس تربیت بدنی دو (پینگ پنگ) ارتباط معنی داری وجود دارد (۰۰۰/۰P=).
همچنین بین دانش نظری و عملی دانشجویان با مشارکت آنها در کلاس درس تربیت بدنی دو (پینگ ‌‌پنگ) ارتباط معنی‌داری وجود دارد (P=۰.۰۰۰) و بین میانگین نمره روش تـدریس(۸۳/۳۳) و میانگیننمره (۷۷/۳۳) مشارکـت دانشجویـان در کـلاس درس تربیت بدنـی دو (پینگ‌پنـگ) نیز ارتباط معنی‌داری به دست آمد.
در این بررسی نتایج نشان داد که بین میانگین نمرمه مدیریت (۳۰/۳۰) و برنامه‌ریزی و میانگین نمره (۷۷/۳۳) مشارکت دانشجویان
در کلاس درس تربیت بدنـی دو (پینگ پنـگ) ارتباط معنی‌داری وجود دارد. همچنین بین امکانات و تجهیزات و مشارکت دانشجویان در کلاس درس تربیت بدنی دو (پینگ ‌پنگ) ارتباط معنی‌داری وجود دارد(P=۰.۰۰). ولی بین تغـییرات فیزیولـوژیک در دوران قاعدگی و مشـارکت دانشجویـان در کـلاس درس تربیـت بدنـی دو (پینگ‌پنگ) ارتباط معنی‌داری را نشان نداد. البته تفکیک با سئوالات نتیجه این شد که بین درد قاعدگی و مشارکت دانشجویان همبستگی منفی معنی دار وجود دارد.
● بحث:
یافته‌هـای پژوهش حاضر حاکی از این است که بین انگیزه و علاقمندی و مشارکت دانشجویان در درس تربیت بدنی عمومی دو (پینگ‌پنگ) رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. یعنـی هر چه انگیزه و علاقمندی دانشجویان بیشتر باشد مشارکـت آنها در کلاس بیشتر خواهـد بود در تأیید این مطلب عزب دفتران می‌نویسد یکی از عوامل بازدارنده مشارکت در فعالیت‌های ورزشی دانشجویان دختر عدم علاقه، امکانات، آمادگـی و سلامتی بوده است (۷).
علاوه بر این احسانی و همـکاران در تائیـد نتـایج این تحقیـق اعـلام می‌دارند که عوامل بازدارنده فعالیت‌های ورزشی در دختران بیشتر از پسران است و برخی عوامل بازدارنـده عبارتند از عـلاقه، ناآگاهی، توانایی و مهارت و... (۸).
همچنین بین دانش نظری و عملی دانشجویان و مشارکت آنها در درس تربیت بدنی عمومی دو (پینگ‌پنگ) رابطه مثبت و معنی‌داری مشاهده شد به عبارت دیگر هر چه سطح دانش نظری و عملی دانشجویان از رشته مربوطه بیشتر باشد، مشارکت دانشجویان بیشتر می‌باشد. در این راستا احسانی و همکاران در نتایج تحقیق خود اشاره می‌نمایند که ناآگاهی یکی از عوامل بازدارنده فعالیت‌های ورزشی دختران می‌باشد (۸). دامرودی نیز اشاره می‌کند که از دیدگاه اکثریت دانشجویان آگاهی دانشجویان نسبت به مطالب تئوری ارائه شده و همچنین ارتباط دانشجو و استاد نقش مهمی در مشارکت دانشجویان دارد (۹).
از آنجا كه یافته- های پژوهش نشان داد که بیـن روش تدریس و مشارکت دانشجویان در درس تربیت بدنی عمومی دو ارتبـاط مثبـت و معنی‌داری وجود دارد و به عبارت دیگر دانشجویان روش تدریس استاد را یکی از عوامل تأثیرگذار در مشارکتشان در کلاس دانسته‌اند، مارینویک (Marinoric) در زمینه روش تدریس تنیس روی میز، هماهنگی سرعت ضربه زدن و زمان ضربه زدن به صورت کامل و مرتبط را برای به دست آوردن بالاترین حد سرعت در حمله مطرح می‌نماید (۱۰). همچنین لیائو (Liao) نشان داد که استرس و مداخله متوقف کننده باعث اشکال در یادگیری مـی‌شوند در حالی که در روش قیاسی این اشکال دیده نمی‌شود (۱۱).
براساس اطلاعات به دست آمده از این پژوهش بین مدیریت و برنامه‌ریزی و مشارکت دانشجویان در درس تربیت بدنی عمومی دو ارتباط مثبت و معنی‌داری وجود دارد و به عبارت دیگر هر چه مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح‌تر و اصولی‌تر باشد مشارکت دانشجویان نیز بیشتر خواهد بود. صباغ لنگرودی نیز نتیجه گرفته است که عدم برنامه‌ریزی آموزشی مناسب در دانشگاه و وضعیت اقتصادی نامناسب از مهمترین موانع مشارکت دانشجویان در فعالیت- ‌های ورزشی می‌باشند (۱۲).
از تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده در پژوهش مشخص شد که بین امکانات و تجهیزات موجود و مشارکت دانشجویان در درس تربیت بدنی عمومی دو ارتباط مثبت و معنی‌داری وجود دارد به عبارت دیگر هر چه امکانات و تجهیزات ورزشی قابل دسترس برای دانشجویان بیشـتر و مناسب‌تـر باشد، مشـارکت آنها در کلاس درس بیشتر خواهد بود. برخی معتقدند موانع مداخلـه کننده فعالیت‌هـای بدنی و تفریحی شامل شرایط محیطی، کمبود وقت، لوازم و تجهیزات ورزشی منـاسب می‌باشـد (۱۳). احسانـی و همـکاران همچنیـن اعلام مـی‌دارند کـه امکانات، وسیـله نقلـیه، وقت و عوامل اجتماعی از جملـه عوامل مهم در مشارکت ورزشی بانوان مـی‌باشد (۸).
نتایج تحقیق حاضر نشان داد که بین تغییرات فیزیولوژیک دوره قاعدگی دختران و مشارکت آنان در کلاس درس تربیت‌بدنی دو (پینگ‌‌پنگ) ارتباط معنـی‌داری وجود ندارد. البته با تفکیک سئـوالات، نتیجه این شد که بین درد قاعدگی و مشارکت دانشجویان همبستگی منفی معنی‌داری به دست آمد. در این راستا کاراگیانز (Kavageaaes) و همکاران چنین نتیجه گرفته‌اند که شلی لیگمان متقاطـع زانو(ACL) در ورزشـکاران زن، تغییـر معنـی‌داری در طی فاز فـولیکولار تا فاز لـوتئال سیکل قاعدگی پیدا نکرده و سیکل قاعدگی اثر معنی‌داری روی شلی ACL و مشارکت در فعالیت ورزشی در زنان ورزشکار ندارد و بنابراین مرحله قبل از قاعدگی و دوره قاعدگی در مشارکت زنان در فعالیت ورزشی تأثیری ندارد (۱۴).
کگا (Kega) نیز در نتایج تحقیق خود که به اثر قاعدگی منظم و نامنظـم بر تراکـم بافـت استخوانـی و ورزش پرداخته، نشـان داده است که تمـرینات ورزشی بیـش از هورمون‌هـای جنسـی روی متابولـسم استخوان اثر می‌گذارد و قاعدگی منظم به همراه ورزش باعث بالا رفتن سطـح تراکم استخوانـی می‌شود (۱۵).
به‌طور کلی داشتن انگیزه و علاقمندی شرایط بهتری را برای یادگیری فراهم می‌نمایند و نقش مدرسین و امکانات و تجهیزات ورزشی، همچنین برنامـه‌ریزی مناسب در یادگـیری غیر قابل انکار می‌باشد. لذا انجام تحقیقات مناسب دیگر در این زمینـه برای جذب و افزایش مشـارکت زنان در امور ورزشی و در نتیجه ارتقاء سلامت خانواده‌ها و جامعه در راستای توانمند‌سازی زنان ضروری به نظر می‌رسد.

منابع:
۱. Sampselle CM. Physical activity and postpartum wellbeing. JOGNN, ۱۹۹۹; ۲۸(۱): ۴۱-۴۹.
۲. جاوید س. سخنرانی در چهارمین همایش بین‌المللی تربیت بدنی و علوم ورزشی. دانشگاه تهران. ۱۳۸۲.
۳. بهادران پ و همکاران. بررسی تأثیر ورزش بر کیفیت زندگی مادر در دوره پس از زایمان. تحقیقات پرستاری و مامایی. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان. ۱۳۸۴؛ ۲۹ (۴): ۲۳-۱۷.
۴. آذربانی ا و کلانتری ر. اصول و مبانی تربیت بدنی و ورزش. تهران: نشر آییژ. ۱۳۸۲.
۵. افتخاری ا. مقایسه اثر مراحل مختلف دوره‌های ماهانه بر روی آمادگی جسمانی دختران دانش آموز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی. دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان. ۱۳۷۹.
۶. اشرافی م، خدا رحیمی خ. بررسی اثرات روانی، جسمانی و اجتماعی مشارکت زنان در فعالیت‌های ورزشی. مجله علم ورزش سلامتی ۱۳۸۳: ۴۸-۴۵.
۷. عزب دفتران م. بررسی عوامل بازدارنده مشارکت فعالیت‌های ورزشی دختران دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان. ۱۳۷۸.
۸. Ehsani, MB. Caroll and K. Hardman. A comparative study of Leisure constraint factors on the sporting activity of English and Iranian students. Annual comparative study conference in Tokyo, Japan. sept ۱۹۹۶: ۱۱۱-۱۳۳.
۹. دامرودی ح. بررسی نحوه اجرای درس تربیت بدنی ۱ و ۲ در دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد مرکز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ۱۳۷۴.
۱۰. Marinovic W. Control of striking velocity by table tennis players. Percept Mot Skills ۲۰۰۴; ۹۹ (۳): ۱۰۲۷-۳۴.
۱۱. Liao CM, Masters RS. Analogy learning: a means to implicit motor learning. J sports sci ۲۰۰۱; ۱۹ (۵): ۳۰۷-۱۹.
۱۲. صباغ لنگرودی م. چگونگی گذران اوقات فراغت دانشجویان پسر دانشگاه اصفهان با تأکید بر فعالیت‌های ورزشی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی. تهران: دانشگاه تربیت معلم ۱۳۷۷.
۱۳. Searle M S, Jackson E L. Socioeconomic variation in perceived barriers to recreation participation among would be participants. Leisure Sciences ۱۹۸۵; ۷: ۲۲۷-۲۴۹.
۱۴. Karageanes S J, Blackburn K and Vangelos Z A. The association of the menstural cycle with the laxity of the anterior cruciate ligament in adolescent female athletes. Clin Journal sport Med ۲۰۰۰; ۱۰ (۳): ۱۶۲-۸.
۱۵. Kega M. Bone assessment of female Long distance runners. Journal of Bone Miner Metab ۲۰۰۴; ۲۲ (۵): ۵۰۹-۱۳.
زهره مشكاتی، محبوبه والیانی