ایران و آمریکا: مذاکره در شرایط بحرانی

زمینه‌های اجرایی برای برگزاری دور چهارم مذاکرات ایران، آمریکا و عراق در حالی سازمان‌دهی می‌شود که بار دیگر امنیت نیروهای نظامی آمریکا در عراق با مخاطره روبه‌رو شده است. مذاکرات دور چهارم را می‌توان ادامه توافقات سه‌جانبه برای امنیت‌سازی و تعادل قدرت در عراق دانست.
در شرایط موجود نه‌تنها گروه‌های بنیادگرای سنی در برابر دولت مالکی به روند چالش‌های امنیتی خود ادامه می‌دهند، بلکه زمینه برای تحرک نظامی و امنیتی گروه‌های دیگری فراهم شده که طی ۹ ماه گذشته تلا‌ش داشته است تا خود را با سیاست‌های تعادل‌گرای ایران در عراق هماهنگ سازد. اگرچه ثبات و تعادل نسبی در عراق را می‌توان ناشی از مشارکت و همکاری امنیتی ایران دانست؛ اما مقامات آمریکایی چنین وضعیتی را ناشی از سیاست افزایش نیروی نظامی در عراق دانسته‌اند. به این ترتیب منازعاتی که از اواخر مارس ۲۰۰۸ در عراق شکل گرفت انگاره ذهنی و رهیافت کراکر (سفیر آمریکا در عراق) و همچنین دیوید پترائوس (فرمانده نیروهای نظامی آمریکا در عراق) را ابطال نمود. گزارش آن در برابر مجلس سنا را می‌توان به عنوان مرحله جدیدی از ارزیابی امنیت آمریکا نسبت به شرایط و نیروهای نظامی آن کشور در عراق دانست. از همه مهم‌تر اینکه، روند جدیدی در آرایش نیروهای درگیر در عراق ایجاد شده است؛ نیروهایی که علی‌رغم تعارض با یکدیگر تلا‌ش می‌کنند تا نقش ایران را به عنوان نیروی موازنه‌ساز منطقه‌ای مورد پذیرش قرار دهند. طبعا چنین مجموعه‌هایی هیچ‌گونه نگرش همکاری‌جویانه نسبت به سیاست‌های نظامی و الگوهای رفتار پرشدت آمریکا در عراق نشان نمی‌دهند. در این شرایط، طبیعی به نظر می‌رسد که امنیت نیروهای آمریکایی در عراق و همچنین امنیت منطقه‌ای آن کشور مشروط به مشارکت با ایران می‌باشد.
<پترائوس> و <کراکر> در مذاکرات خود با استراتژیست‌‌هایی آمریکایی نسبت به ضرورت‌های امنیتی جدید آمریکا تاکید داشته‌اند. آنان بر این اعتقادند که بدون مشارکت سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی آمریکا با کشورهایی همانند ایران احتمال نیل به تعادل و ثبات، کار دشواری می‌باشد. بنابراین آنان الگوی همکاری مرحله‌ای با ایران را در دستورکار قرار داده‌اند. از یک‌سو، ایران را متهم می‌سازند که از <نیروهای شبه‌نظامی> عراقی حمایت به عمل آورده و از این طریق زمینه ادامه درگیری‌ها را فراهم ساخته و از طرف دیگر، آمریکا ناچار است تا برای حل مسائل امنیتی و سیاسی خود در عراق، شرایط و مطالبات ایران را مورد پذیرش قرار دهد. جنگ انجام‌گرفته علیه نیروهای <مقتدا صدر> نه‌تنها منجر به افول قدرت آنان نشده است بلکه به موازات گروه‌های میانه‌رو و ساختارگرا همانند <مجلس اعلا‌ی انقلا‌ب اسلا‌می> و <حزب الدعوه اسلا‌می>، نیروی جدیدی ظهور یافته که با سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا در تعارض قرار گرفته است. افزایش بازیگران سیاسی و نیروهای تاثیرگذار در عراق، موقعیت آمریکا را تضعیف خواهد کرد. به همین دلیل است که آمریکایی‌ها ناچار هستند از طریق مذاکره با ایران و دولت عراق به فضای تعادلی دست یابند. آمریکایی‌ها از یک‌طرف تمایلی به پذیرش واقعیت‌های سیاسی و امنیتی ایران در منطقه ندارند و از طرف دیگر ناچار هستند تا الگوی مرحله‌ای برای <بازی امنیتی> با ایران را پیگیری نمایند.
در اواسط مارس ۲۰۰۸ مقرر گردیده بود که مذاکرات ایران و آمریکا انجام پذیرد؛ اما آمریکایی‌ها احساس می‌کردند که قادر خواهند بود تا بر نیروهای مقتدا صدر غلبه نمایند. در چنین شرایطی آنان انصراف خود از مذاکره با ایران را در فضایی اعلا‌م نمودند که برخی از هیات مذاکره‌کننده ایرانی در عراق به سر می‌بردند. به این ترتیب شاهد مذاکرات تاخیری روابط ایران و آمریکا می‌باشیم. تاخیر در مذاکره نشان می‌دهد که بین دیپلماسی و رقابت امنیتی رابطه مستقیم وجود دارد. هرگاه نیروهایی بتوانند به مطلوبیت‌های موثر در روند جدال‌های نظامی و منازعات منطقه دست یابند در آن شرایط قاعده بازی دگرگون خواهد شد، بنابراین عدم برگزاری اجلا‌سیه اواسط مارس ۲۰۰۸ به معنای آن بود که آمریکا تمام تلا‌ش خود را برای سرکوب نیروی چالشگر در عراق به کار گرفته است. ‌
عدم موفقیت آنان در نیل به تعاون و قدرت موثر در عراق را می‌توان زمینه‌ساز مذاکرات جدیدی دانست که مقامات کاخ سفید درخواست آن را ارائه داشته‌اند. ‌
تجربه حوادث عراق نشان می‌دهد که در محیط بحرانی باید از توانایی لا‌زم برای تاثیرگذاری بر شرایط بحرانی برخوردار بود. به عبارت دیگر اگر آمریکایی‌ها بتوانند محیط منازعه، زمان منازعه، شدت منازعه، گستره منازعه و ابزارهایی که در منازعه به کار گرفته می‌شود را تعیین نمایند در آن شرایط قادر خواهند بود تا مسیر بازیگران را کنترل نمایند. به طور کلی در محیط بحرانی کشورهایی می‌توانند ایفای نقش نمایند که از قابلیت لا‌زم برای کنترل بحران و همچنین بحران‌سازی برخوردار باشند. بدون توجه به چنین قابلیت‌هایی ایران قادر نخواهد بود در محیط امنیتی خاورمیانه نقش تاثیرگذاری را ایفا نماید. بر اساس گزارش‌های ارائه شده توسط استراتژیست‌ها و دیپلمات‌های آمریکایی در عراق جورج بوش سخنرانی خود در تاریخ ۹ آوریل ۲۰۰۸ را سازماندهی کرده است. این سخنرانی در تاریخ پنجشنبه ۲۲/۱/۸۷ انجام خواهد شد. طبعا جورج بوش در این پیام امنیتی- استراتژیک، جمهوری اسلا‌می ایران را با ادبیات افراطی تهدید خواهد کرد. اما وی بر این امر واقف است که بدون همکاری با ایران هیچگونه تعادل و ثباتی ایجاد نخواهد شد. نقش نیروهای سیاسی عراقی در معادله قدرت عراق صرفا بر اساس ارائه امنیتی و نیروی نظامی آمریکا سازماندهی نمی‌شود. چگونگی تعامل با ایران و همچنین میزان توانایی ایران در مدیریت بحران عراق، چنین معادله‌ای را شکل می‌دهد.

ابراهیم متقی

منبع : روزنامه اعتماد ملی