غیاث الدین خواندمیر

● تاریخ و محل تولد : ۸۸۰ ه ق - هرات
● تاریخ و محل وفات : ۹۴۲ ه. ق
● تخصص : نویسنده و مورخ
● آثار :
دستور الوزراء، ــ خلاصه الاخبار فی بیان احوال الاخیار،ــ ماثر الملوک، ــ نامه نامی،ــ تاریخ حبیب السیر،ــ قانون همایونی (همایون‌نامه)ــ تکمیل مجلد هفتم کتاب روضه الصفا
● زندگی نامه :
خواندمیر (۸۸۰ - ۹۴۲ ه. ق) غیاث الدین بن خواجه همام الدین محمدبن خواجه جلال الدین محمدبن خواجه برهان الدین محمدحسین شیرازی هروی موسوم به خواندمیر از نویسندگان و مورخان بزرگ ایران در دوره آخر تیموریان و اوایل صفویه است. این دانشمند با ذوق در سال ۸۸۰ ه.ق در هرات به دنیا آمد و در همین شهر نشو و نما یافت. خواندمیر در خانواده‌ای اهل علم و ادب بزرگ شد و پدربزرگ او میرمحمد بن خاوندشاه (میرخواند) نیز مورخ مشهور تیموری و مؤلف کتاب روضه الصفا بود; از این روی از دوره نوجوانی به شعر و ادب و تاریخ روی آورد و به تحصیل کمالات نزد پدربزرگ فاضل خویش پرداخت.
خواندمیر هنوز جوانی بیش نبود که به دربار سلطان حسین بایقرا راه یافت و در سلک ملازمان و اندیشمندان این شاه ادب دوست و وزیر فرزانه او امیر علیشیر نوائی قرار گرفت.خواندمیر در طول اقامت خود در دربار سلطان حسین بایقرا مورد توجه خاص امیر علیشیر نوائی قرار گرفت و وزیر دانشمند او را بنواخت و از او خواست دانش خود را در راه اعتلای فرهنگ و ادب ایران به کار بندد. خواندمیر پس از انقراض سلسله تیموری که بدست ازبکان صورت گرفت کماکان در هرات باقی ماند و پس از قلع و قمع ازبکان و تسخیر هرات بدست شاه اسماعیل اول صفوی، مورد عنایت شاه صفوی و حاکم هرات (دورمیش خان) قرار گرفت. خواند میر در طول این سالها در هرات و نواحی اطراف آن در انزوا بزیست و چند اثر مهم ادبی و تاریخی خود را در طی این دوران و بین سال‌های‌۹۱۶ تا ۹۳۴ ه. ق خلق نمود. وی در سال ۹۳۴ ه. ق به اتفاق دو تن دیگر از ادبای هرات عازم هندوستان شد و پس از اقامتی کوتاه در قندهار در سال ۹۳۵ ه. ق به خدمت امیر بابر در اگره رسید.خواندمیر پس از مرگ بابر (۹۳۷ ه.ق) در دربار همایون فرزندن بابر مقام بلند و والای خود را همچنان حفظ کرد و کتاب معروف همایون نامه خود را نیز در مناقب این پادشاه نگاشت.
این مورخ شهیر در سال ۹۴۲ ه. ق بدرود حیات گفت و بر طبق وصیت‌نامه خود در دهلی و در جوار قبر نظام الدین اولیاء و امیر خسرو دهلوی مدفون گشت. خواندمیر نویسنده و مورخی بزرگ بود و محققان تاریخ ایران وی را یکی از بزرگترین مورخان کشور ما در دوره تیموریان و حتی صفویه خوانده‌اند. خواندمیر از تربیت شدگان مکتب علمی و ادبی هرات در دوره سلطان حسین بایقرا و امیرعلیشیر نوائی بود که تحت تعلیم و تربیت بزرگان آن مکتب و بویژه پدربزرگ خویش به اوج درخشندگی رسید و آثار مهمی در تاریخ ایران بوجود آورد که هر یک نمایانگر سطح بالای دانش و ادب او بویژه در زمینه علم تاریخ می‌باشند. وی در طول زندگانی خود کتب فراوانی را تألیف نمود که هر یک از این کتب در زمان خود و بعدها به شهرت والایی دست یافتند: ــ دستور الوزراء، در ذکر احوال وزرای اسلام تا عهد مؤلف که در برگیرنده اطلاعات مهمی درخصوص وزرای دوره تیموری است تا زمان انقراض آنان در ایران. خواندمیر این کتاب را در سال‌۹۰۶ ه. ق تألیف کرد و سپس مطالبی به آن افزود و در سال ۹۱۴ ه. ق آن را منتشر ساخت. ــ خلاصه الاخبار فی بیان احوال الاخیار، مؤلف در این کتاب تاریخ جهان را از بدو خلقت عالم تاسال ۹۰۵ ه. ق مورد بررسی قرار داده و حوادث تاریخی و سلسله‌های حکومتگر بر ایران را توضیح داده است.
خواند میر این کتاب را به امیرعلیشیر نوائی هدیه کرده است. ــ ماثر الملوک، مورخ این کتاب را که در برگیرنده سخنان پادشاهان، حکام و پیشوایان دینی است،در سال ۹۰۶ ه&#۰۳۹;. ق به امیرعلیشیر نوائی تقدیم کرده است. ــ نامه نامی، در برگیرنده منشات دیوانی خواندمیر. ــ تاریخ حبیب السیر، در تشریح وقایع عمومی از خلقت تا سال ۹۰۳ ه.ق. خواجه این کتاب را طی‌سال‌های ۹۲۷ تا ۹۳۰ ه. ق تألیف نمود و آن را به افتخار کریم الدین خواجه حبیب الدین ساوجی وزیر دورمیش خان حاکم هرات حبیب السیر نامید. این کتاب مهم‌ترین اثر تاریخی خواندمیر و از کتب تاریخی بسیار ارزشمند این دوره به شماره می‌رود. ــ قانون همایونی (همایون‌نامه) در مناقب و فضائل امیر همایون ۹۳۱ ه.ق. ــ تکمیل مجلد هفتم کتاب روضه الصفا اثر برجسته پدربزرگش میرخواند. خواند میر را از مورخان موثق و مطمئن خوانده‌اند که با نثر روان و تا حدی متمایل به صنعت خوانندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وی از لحاظ سبک نگارش تحت تأثیر میرخواند و کتاب بزرگ روضه الصفا قرار داشته است و با نگارش کتب تاریخی متعدد، نام خود را در ردیف مورخین پرآوازه ایران دوره اسلامی قرار داده است.

منبع : پایگاه دانش، پژوهش و نشر بین الملل