سه شنبه, ۲۵ دی, ۱۴۰۳ / 14 January, 2025
مجله ویستا
دین‌پژوهی در اینترنت
● چالش‌های بهره‌گیری‌ازاینترنت درمطالعات‌دینی
بزرگی، پیچیدگی و نوین بودن دنیای مجازی باعث شده است که این پدیده قابل استفاده، برای بسیاری ناشناخته و در هاله‌ای از ابهام باقی مانده و درصد قابل توجهی از دانش‌پژوهان و دین‌پژوهان نتوانند از امکانات علمی و پژوهشی آن به شکل مطلوب استفاده کنند. با این حال آگاهی از چالش‌ها و مشکلات موجود در این راه می‌تواند برای رفع‌آنها کمک کند. چه ممکن است اساسا بعضی بدین مشکلات واقف نباشند، تا در پی چاره‌جویی برآیند، بدیهی است که چالش‌های مورد نظر ما در این جا عمدتا چالش‌های مورد ابتلای دین‌پژوهان ایرانی است.
۱) از جمله مسائل مبهمی که اغلب دانش‌پژوهان و دین‌پژوهان هنگام مراجعه به اینترنت با آن روبرو هستند، داشتن تصویر روشنی از نقش و جایگاه اینترنت، به لحاظ کمی و کیفی، در تحقق ایشان است. بی‌تردید این ابهام به عدم درک درست اینترنت و محتویات و قابلیت‌های آن بر می‌گردد، از این‌رو، گاهی مشاهده می‌شود که برای انجام تحقیقاتی، مراجعاتی به بانک‌های اطلاعاتی و کافی‌نت‌ها می‌شود که منابع چاپی در آن زمینه بسیار بیشتر از منابع الکترونیکی و اینترنتی است، موضوعاتی چون؛ مسائل فقهی، حدیثی، رجالی، و غیره. در صورتی که چنین موضوعاتی مراجعه به یک کتابخانه معتبر بسیار کارسازتر از اینترنت خواهد بود.
بنابراین پرسش نخست این است که اساسا برای انجام چه تحقیقاتی می‌توان از اینترنت کمک گرفت؟ پاسخ کلی و نسخه عمومی این سوال این است که ایتنرنت برای اغلب تحقیقات مفید و برای برخی دیگر لازم و ضروری است، هر چند که به تدریج و در آینده بسیار نزدیک شاید دیگر هیچ پژوهشی بی‌نیاز از اینترنت نباشد. پاسخ دقیق‌تر اینکه در زمینه علوم، دیدگاه‌ها و اطلاعاتی که خاستگاه غربی دارند، اینترنت منابع بسیار بیشتری از کتابخانه‌های موجود در کشور ما دارد. همچنین برای تحقیقاتی که نیازمند آمار مختلف از سوی مراکز دولتی و غیر دولتی هستند؛ و به طور کلی در موضوعاتی چون علوم روز، علوم دانشگاهی اعم از علوم انسانی، اجتماعی و پزشکی و طبیعی، اینترنت حاوی اطلاعات بسیار بیشتری از منابع کتابخانه‌ای است.
اما در مورد وابستگی تحقق در رشته‌ای مانند دین‌پژوهی و مطالعات دینی به اینترنت نمی‌توان ملاک واحدی اتخاذ کرد. در یک نگاه کلی مباحث این رشته را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
دسته نخست اختصاص به موضوعاتی دارد که عمدتا به کلام اسلامی و شیعی و مباحث حوزوی تعلق دارد. در چنین موضوعاتی سهم منابع اینترنتی نسبت به منابع کتابخانه‌ای کمتر است چرا که درصد متون و منابع اسلامی که به فضای مجازی اینترنت راه یافته‌اند، در مقایسه با کل منابع اسلامی یا حتی منابع یک کتابخانه معتبر بسیار کمتر است. ولی این بدان معنا نیست که دیگر اینترنت در این زمینه‌ها حرفی برای گفتن ندارد. در همین موضوعات نیز می‌توان از توانمندهای اینترنت بهره‌های فراوان جست. در این راستا می‌توان از بانک‌های اطلاعاتی دارای قابلیت‌های پژوهشی و جستجویی بسیار پیشرفته استفاده کرد و علاوه بر کاستن مدت زمان انجام تحقیق، بر غنای کیفی آن افزود. یک نمونه از این بانک‌ها پایگاه حوزهwww.hawzah.net می‌باشد. ره آورد تحقیقی در بخش مجلات این پایگاه که در حال حاضر بالغ بر ۱۵۰۰ شماره مجله از ۶۰ عنوان نشریه علمی و اسلامی می‌باشد، نشان می‌دهد که فقط در زمینه کلام جدید و مطالعات دینی در حدود ۹۰۰ مقاله علمی و معتبر از نویسندگان مختلف وجود دارد. افزون بر اینکه می‌توان با استفاده از جستجو در همین بخش یا در کل پایگاه به مقالات بسیار بیشتری در این مورد دست یافت. از دیگر بانک‌های اطلاعاتی مفید می‌توان به پایگاه مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایرانirandoc.ir اشاره کرد که تا به امروز چکیده و دیگر اطلاعات مربوط به ۲۳۰ هزار رکود علمی کشور از قبیل پایان‌نامه‌ها و مقالات فراوانی در زمینه‌های علمی و دینی را جمع‌آوری کرده و با ارائه قابلیت جستجو در معرض استفاده عموم قرار داده است.
پایگاه بانک اطلاعات نشریات کشورmagiran.com نیز که هم‌اکنون امکان جستجوی پیشرفته در عناوین مقالات مندرج در ۱۰۹۰ عنوان نشریه در موضوعات مختلف از جمله علوم اسلامی را فراهم کرده است، از پایگاه‌های قابل استفاده در این خصوص می‌باشد.
۲) از دیگر مواردی که می‌توان در موضوعات دینی و به خصوص اسلامی از اینترنت اطلاعات بسیار و با ارزشی به دست آورد، تحقیق درباره دیدگاه‌ها و آراء متفکران غربی، مستشرقان و دین‌شناسان و اسلام‌شناسان غیر مسلمان راجع به یک موضوع اسلامی است. به عنوان نمونه، در تحقیق درباره دیدگاه‌های غیر اسلامی راجع به مسائلی چون حجاب، مهدی موعود و مهدویت و مانند این، بی تردید اینترنت منبع بی بدیل و ذی‌قیمتی می‌باشد.
دسته دیگر مباحث دین‌شناسی و بویژه کلام جدید ریشه در آراء و دیدگاه‌های متکلمان غیر مسلمان و غیر ایرانی دارند، امروزه مکاتب کلامی و متکلمین برجسته گوناگون در مغرب زمین ظهور کرده‌اند که دیدگاه‌های برخی از آنها مانند مکتب معرفت‌شناسی اصلاح شده و آراء الوین پلانتینجا، ویلیام الستون، آنسلم، سن‌آگوستین و غیره نقاط مشترک زیادی با دیدگاه‌های اسلامی و شیعی دارد و ضرورت و اهمیت‌آشنایی با اندیشه‌های ایشان برای هر دین‌پژوهی بیش از پیش آشکار است. در چنین موضوعاتی به جرات می‌توان گفت که منابع اینترنتی، بسیار بیشتر از منابع کتابخانه‌ای موجود در کتابخانه‌های ماست. هرچند که ممکن است همه این منابع به صورت رایگان در دسترس همگان نباشد. در نتیجه می‌توان گفت که به طور کلی امروزه اینترنت برای هر تحقیقی از جمله تحقیقات دینی مفید و شاید لابد منه است. به دیگر سخن نقش اینترنت در تحقیقات و مطالعات دینی یا مکمل و یا پایه و اساس است.
۳) از دیگر معضلات دین‌پژوهان در بهره‌گیری از اینترنت عدم آشنایی یا آشنایی ناکافی با زبان انگلیسی است. انگلیسی به مثابه زبان مادری اینترنت همگام با رشد این شبکه جهانی گسترش یافت و همچنان بالاترین محدوده زبانی صفحه‌های وب را در اختیار دارد، چندان که حتی در اغلب مسائل و موضوعات اسلامی مانند قرآن، که گمان می‌رود بیشتر به زبان عربی یا فارسی باشند، سهم زبان انگلیسی بسیار بیشتر از دیگر زبان‌هاست. پرواضح است که در پاره‌ای از مباحث کلام جدید که خاستگاهی غربی دارند، اطلاعات موجود در زبان انگلیسی قابل مقایسه با دیگر زبان‌ها نیست. ناگفته نماند که در پایگاه‌های عرب‌زبان نیز مطالب فراوانی یافت می‌شود که پس از انگلیسی شاید پرکاربردترین زبان در این زمینه باشد. بنابراین برای بهره‌مندی بیشتر چاره‌ای جز یادگیری زبان انگلیسی و عربی نیست.
۴) آشنایی ناقص و ناکارآمد با شیوه‌های جستجوی موفق و همچنین ارزیابی نتایج به دست آمده، جدی‌ترین چالش برای اغلب پژوهشگران دینی در اینترنت می‌باشد. با تاسف باید گفت که اکثر کاربران از ابزار و فنون کاوش کارآمد در اینترنت اطلاع کافی ندارند. در حقیقت بیشتر کاربران برای جستجو از جستجوی ساده موتور جستجو عمومی کمک می‌گیرند، در حالی که در اکثر تحقیقات استفاده از جستجوی پیشرفته در موتور جستجو ضروری است و همچنین گاهی موتور جستجوی تخصصی یا منطقه‌ای کمک بیشتری به ما می‌کند. افزون بر اینکه اساسا ممکن است استفاده از ابزارهای دیگری غیر از موتور جستجو، نظیر فهرست راهنمای موضوعی یا به اصطلاح دایرکتوری، شاهراه اطلاعاتی یا گیت‌وی و یا ابزارهای دیگر بسیار مطلوب‌تر از موتور جستجو باشد. به عبارت رساتر باید گفت که در هر تحقیقی هر یک از ابزارهای کاوش، کاربرد خاصی دارد که برای به دست آوردن نتایج بهتر باید با نحوه کار آنها آشنا شد.
یکی از مشکلات بزرگ کاربران غیر حرفه‌ای در به کارگیری موتور جستجو روبرو شدن با انبوعی از نتایج نامرتبط یا کم مرتبط است که در چنین مواقعی آشنایی با راهکارهای ارزیابی و اعتبارسنجی نتایج و پایگاه‌های اینترنت ضروری است، (برای آشنایی بیشتر با انواع و کاربرد ابزارهای کاوش و همچنین با ملاک‌های ارزیابی منابع اینترنتی به کتاب کاوش در اینترنت مراجعه کنید.)
● ابزارهای دین‌پژوهی در اینترنت
پیش از بحث درباره ابزارهای کاوش باید دقیقا موضوع تحقیق را روشن کنیم؛ چرا که انتخاب ابزار کاوش ارتباط زیادی با موضوع تحقیق دارد. همچنین این اهمیت از آن جهت است که به طور کل اطلاعات موجود در اینترنت به مراتب بیشتر و وسیع‌تر از کتاب‌ها و اطلاعات موجود در کتابخانه های مورد استفاده ماست، هر چند این اطلاعات همانند کتابخانه، منظم و بر طبق اصول استاندارد طبقه‌بندی نشده باشد. از این‌رو، در تحقیقات اینترنتی قبل از هر چیز باید موضوع مورد نظر مشخص باشد. برخی افراد برای انجام یا تکمیل پروژه تحقیقی خود به اینترنت مراجعه می‌کنند؛ در حالی که حدود و چارچوب موضوع تحقیقی مورد نظرشان مشخص نیست و اظهار می‌دارند که به دنبال اطلاعاتی درباره دین هستند. به یقین چنین افرادی از اینترنت و حجم اطلاعات و شیوه‌های جستجو در آن اطلاع کافی ندارند و ره‌آورد پژوهش ساده چنین موضوعی در موتور جستجویی مانند گوگل )Google(، به سبب کلی بودن بیش از حد آن، میلیون‌ها صفحه اطلاعات درباره مباحث و مسائل مختلف دینی و حتی غیر دینی خواهد بود که حتی مرور کلی آنها برای محقق ناممکن است. افزون بر آن، احتمال بازیابی نتایج نامربوط نیز بسیار زیاد خواهد بود؛ زیرا، صفحات و اسنادی که در آنها واژه دین قرار دارد، ولی ارتباط چندانی با مسائل دینی ندارد، جزء نتایج جستجو خواهند بود.
بنابراین، ابتدا باید روشن شود که چه مسئله ای درباره دین مد نظر است و با کدام رویکرد به آن نگاه می‌شود. آیا دین اسلام منظور است یا همه ادیان؟ چه فرقه و مذهب خاصی از اسلام منظور است؟ در نتیجه، قبل از مراجعه به اینترنت باید موضوع مورد تحقیق مشخص، جزئی، مفهوم و محدود باشد؛ به طوری که بتوان ویژگی جامعیت و مانعیت آن را توصیف کرد. حتی موضوعی مانند دین و مسائل اجتماعی هم تا حدودی کلی است؛ زیرا، نوع دین و مسائل اجتماعی مورد نظر مشخص نیست، هرچند انتخاب و تعریف موضوع کار ساده‌ای به نظر می‌رسد؛ اما از اهمیت بسیاری برخوردار است.
حال پس از انتخاب موضوع، ابزار کاوش مناسب با آن را باید انتخاب کرد. برای محققانی که ممکن است با اصطلاح ابزار کاوش احساس بیگانگی کنند باید گفت که ابزار کاوش به پایگاه‌هایی گفته می‌شود که خود به تولید اطلاعات و عرضه آنها نمی‌پردازند؛ بلکه اطلاعات موجود در دیگر پایگاه‌ها را نمایه‌سازی یا دسته‌بندی موضوعی کرده، بازیابی بهینه اطلاعات را ممکن و آسان می‌سازند.
ابزارهای کاوش در اینترنت را به گونه‌های مختلف طبقه‌بندی می‌کنند. برخی آنها را به دو گروه، برخی به سه، چهار و پنج و بعضی نیز در شش گروه که عبارت‌اند از: فهرست راهنما، شاهراه اطلاعاتی، موتور جستجو، فراموتور جستجو، پرتال و وب نامرئی، دسته‌بندی می‌کنند.
● راهکارهای دین‌پژوهی در اینترنت
۱) به نظر می رسد که استفاده از شاهراه‌های اطلاعاتی یا موتورهای جستجوی ویژه دین‌شناسی از موتور جستجوی عمومی و یا فهرست راهنمای موضوعی بهتر است؛ این سخن به این معناست که نتایج حاصله از آنها از کیفیت بهتری نسبت به نتایج موتورها و دایرکتوری‌های عمومی برخوردار است؛ اما بدین معنا نیست که از کمیت و تعداد نتایج بیشتری هم برخوردار است؛ زیرا، معمولا اطلاعات نمایه‌سازی شده یا طبقه‌بندی شده در ابزارهای تخصصی کمتر از ابزارهای عمومی معروف است. در نتیجه، برای انجام کاوشی کامل ناگزیر باید از ابزارهای عمومی بزرگ، مانند: گوگل، آل د وب وdmoz.com استفاده کرد؛ به عبارت بهتر، ابزارهای عمومی و تخصصی مکمل همدیگرند. البته برای جستجوگران غیر حرفه‌ای شروع با ابزارهای تخصصی مطلوب‌تر است.
۲) امروزه اینترنت حاوی خدماتی است که بیشتر آنها به محیط وب راه یافته‌اند، مانند گروه‌های خبری تحت وب و پست الکترونیکی تحت وب. نکته مهم این است که استفاده از این خدمات در کنار اطلاعات و منابع پایگاه‌های وب بسیار سودمند است؛ برای مثال، یکی از این خدمات، گروه‌های خبری تحت وب است. همان گونه که می‌دانید این گروه‌ها متشکل از صدها هزار گروه خبری و علمی هستند که در قالب موضوعات علمی و غیر علمی دسته‌بندی شده‌اند و به بحث و گفتگو از طریق پیام‌نگار )Email(یا خدمات پستی تحت وب برخی از پایگاه‌ها می‌پردازند. در گروه‌های مربوط به مطالعات دینی می‌توان پرسشها و پاسخ‌های قابل استفاده‌ای را مشاهده کرد و همچنین از کارشناسان و محققان یک موضوع سوال پرسید یا به پرسش آنان پاسخ داد. در حال حاضر، موتور جستجوی گوگل با پشتیبانی بیش از ۸۴۵ میلیون پیام رد و بدل شده در گروه‌های خبری موضوعات مختلف و امکان جستجوی پیشرفته در آن، از جمله بهترین منابعی است که علاوه بر ارائه امکان جستجو در پیام‌ها، امکان عضویت در یک یا چند گروه را فراهم می‌کند.
۳) گاهی در مورد برخی از موضوعات، پایگاه‌هایی وجود دارند که حاوی اطلاعات ارزشمند بسیاری در آن موضوع بوده، به عنوان پایگاه منبع و مرجع در آن زمینه به شمار می‌روند؛ به عنوان مثال، پایگاهwww.apn.com منبعی برای روان‌شناسی و روانشناسان به شمار می‌رود. همین‌طور پایگاهwww.hawzah.net, ، www.al- shia.com وwww.al -islam.org پایگاه‌های بزرگ و مرجع در خصوص شیعه می‌باشند. در این گونه پایگاه‌ها می‌توان از اطلاعات آنها و نیز از پیوندهای معرفی‌شده در گزینه‌های مختلف بهره‌های زیادی برد.
۴) برای داشتن جستجوی رضایت‌بخش، بهتر است قبل از اقدام به جستجو، با اندکی تامل همه راه‌های ممکن را برای به دست آوردن اطلاعات بررسی کرد و از اغلب آنها استفاده نمود؛ اولین راهی که به ذهن خواهد آمد، موتور جستجو یا فهرست راهنمای موضوعی است؛ ولی چه بسا از دیگر منابع مثل شاهراه‌های اطلاعاتی یا پایگاه‌های مرجع مربوط به دین‌پژوهی نتایج بهتر یا جدیدی به دست آید.
نکته قابل توجه اینکه حتی در بسیاری از تحقیقات دین‌شناختی می‌توان از ابزارهای تخصصی غیر دینی با ابزارهای تخصصی مربوط به یک جنبه خاص از دین استفاده کرد؛ مثلا موتورهای جستجو ای هستند که فقط در مجلات، مقالات یا کتابهای مرتبط با رشته‌های علمی مختلف از جمله دین‌شناسی جستجو می‌کنند. اگرچه دامنه موضوعی این موتورها محدود به دین‌شناسی نیست، اما از این جهت که فقط حاوی مقالات معتبر هستند، از کیفیت بسیار بالایی دارند و برای اغلب جستجوهای دینی از اهمیت بسیاری برخوردارند. این ابزارها به‌ویژه برای افرادی جذاب است که صرفا به دنبال چند مقاله علمی جدید در باره یکی از مباحث دین‌شناسی جهت ترجمه یا استفاده دیگر می‌باشند. از جمله این ابزارها، ابزارهای تخصصی متون علمی و یا مقاله به طور خاص می‌باشند. البته استفاده از بیشتر این ابزارها متضمن اشتراک غیر رایگان می‌باشد.
جواد مقدم
منبع : روزنامه رسالت
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست