خطاهای پزشکی

قصور یا خطاهای پزشکی زمانی از سوی پزشک رخ می‌دهد که رعایت اصول و موازین پزشکی را در ارایه خدمات طبی رعایت نکند و از این طریق بیمار متحمل خساراتی اعم از مالی، جانی و یا معنوی بشود. در این شرایط است که بیمار به موجب قانون حق پیدا می‌‌کند که علیه پزشک در مراجع قضایی یا نظام پزشکی اقامه دعوا نماید. پس ‌باید در ارایه خدمات پزشکی نهایت دقت اعمال گردد تا برای بیمار چنین شرایطی فراهم نشود. مهم‌تر اینکه عدم رعایت موازین و اصول پزشکی، موجب هتک حیثیت پزشک و به تبع آن جامعه پزشکی خواهد شد. به طور کلی همه پزشکان، چه به عنوان پزشک عمومی و چه به عنوان پزشک متخصص همواره ملزم هستند که وظایف خود را به دقت انجام دهند. در قانون پیش‌بینی شده اگر پزشک مرتکب بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی یا نداشتن تبحر و مهارت و یا رعایت نکردن نظامات دولتی گردد، دچار خطای پزشکی شده است. این چهار موضوع با عنوان مبانی حقوقی خطاهای پزشکی شناخته می‌شوند. به طور خلاصه اطبا از شروع فراگیری علم پزشکی و در نهایت پس از طی دوره آموزش، موفق به اخذ مدرک دکتری پزشکی یا تخصصی می‌شوند و طی این مدتی که پزشکان تحت تعلیم و آموزش علم و تجربه پزشکی هستند، مسلم است که طبق موازین و اصول پزشکی از سوی اساتید مربوطه آموزش دیده، اصول و مبانی پزشکی را فراگرفته‌اند. بدیهی است که متقابلا باید به هنگام ارایه خدمات پزشکی، تمام آموخته‌های خود را تحت اقدامات تشخیصی و درمانی به بیمار ارایه کنند. اگر ارایه خدمت، این چنین صورت گیرد، معمولا هیچ‌گاه مرتکب خطا نشده‌ و فرد به عنوان پزشکی که مرتکب قصور شده است، تحت تعقیب قانونی قرار نخواهد گرفت. بسیاری از مواقع، طبیب کلیه موارد مذکور را رعایت می‌کند ولی با وجود این به تشخیص درستی نمی‌رسد و به تبع آن درمان صحیحی هم صورت نمی‌گیرد که در این حالت پزشک به عنوان ارتکاب قصور پزشکی قابل تعقیب نیست زیرا آنچه وظیفه پزشکی دانسته، انجام داده است. درواقع عدم تشخیص، خطا یا قصور نیست؛ مشروط بر اینکه پزشک چهار اصل نام برده و موازین پزشکی را رعایت کرده باشد. چون احتمال آنکه خطای تشخیص پیش آید همواره در طب وجود دارد و در طب همیشه دو دو تا چهار تا نیست.
پس به طور خلاصه تعریف قصور پزشکی به این صورت خواهد بود: «خطاهای پزشکی موقعی صورت می‌گیرد که اصول و موازین پزشکی رعایت نشده باشد و در حقیقت پزشک مرتکب یکی از مبانی حقوقی خطای پزشکی، یعنی بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، نداشتن تبحر و رعایت نکردن نظامات دولتی شده باشد، بنابراین اگر موضوعات مذکور رعایت شده باشند، ولو اینکه تشخیص و درمان به درستی صورت نگرفته باشد، خطای پزشکی فرض نمی‌شود.»
● انواع خطاهای پزشکی
انواع خطاهای پزشکی را برحسب موارد ارایه خدمات پزشکی می‌توان به چند دسته تقسیم کرد
▪ خطاهای نسخه‌نویسی:
این خطا ممکن است برای همه پزشکان اتفاق بیفتد. چون بالاخره همه اطبا به تجویز و صدور نسخه مبادرت می‌نمایند. به طور معمول در روی برگه نسخه‌ طبیب، در سمت راست و بالا، نام و مشخصات پزشکی و شماره نظام پزشکی طبیب مندرج است و در طرف مقابل نام بیمار و تاریخ صدور نسخه قرار دارد. معمولا پزشک با ذکر نام خدا و طلب شفا از او شروع به نوشتن دارو می‌نماید. نام دارو باید با خط‌خوش و خوانا نوشته شود، به نحوی که برای داروخانه کاملا قابل خواندن باشد و میزان دارویی که تجویز می‌شود معمولا نباید از یک دوز درمانی تجاوز کند. دستور مصرف دارو که دوز کلی را به دوزهای مصرفی روزانه تقسیم می‌کند (دوز منقسم) هم باید با نهایت دقت و با خط خوانا و قابل فهم نوشته شود، به طوری که بیمار یا همراهان وی به راحتی بتوانند دستور دارویی را در منزل عمل کنند و کاملا برای آنها قابل فهم باشد. در صورت ناخوانا بودن، در بعضی مواقع ممکن است اشتباهاتی رخ دهد. برای مثال، داروی دایجستیو ممکن است با داروی دیگوکسین که یک دیجیتال قلبی است، اشتباه گرفته شود و بیمار مبتلا سوءهاضمه بدون هیچ مشکل نارسایی قلبی روزی دو یا سه قرص دیگوکسین مصرف نماید. خود مستحضرید که این فرد در معرض چه خطراتی قرار داده می‌شود؟! این نمونه کوچکی از اهمیت فوق‌العاده صحیح و خوانا نوشتن نسخه‌ها و نام داروها است. مطلب دیگری که باید در نسخه‌نویسی به آن توجه شود، عدم تجویز داروهایی است که از طرف وزارت بهداشت و درمان مصرف آنها ممنوع اعلام گردیده است. همچنین تجویز داروهای مخدر و اعتیادآور که ممکن است بیمار پس از مدتی مصرف، به آنها اعتیاد پیدا کند و تجویز آنها نیز مقررات خاص خود را دارند، این داروها باید در مواردی صورت گیرد که یا مدت مصرف کوتاه باشد یا بیماری به نحوی باشد که مدت زیادی امید به حیات بیمار نباشد. (برای مثال، در سرطان‌های متاستاتیک به ستون فقرات و همراه با درد بسیار شدید). در غیر از این موارد، در صورتی که بیمار با مصرف داروهای اعتیادآور معتاد شود، این حق را دارد که در مراجع ذی‌ربط علیه پزشک طرح دعوی کند.
مطلب دیگر در همین خصوص آن است که طبیب طبق مقررات وزارت بهداشت به منظور جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، هویت دقیق بیمار را از روی کارت شناسایی معتبر (کارت ملی و شناسنامه عکس‌دار) شخصا در نسخه بنویسید. در ضمن نوع بیماری را نیز در بالای نسخه به اختصار و با علایم پزشکی درج نماید، به نحوی که هر کس متوجه نوع بیماری نشود (که مساله افشای اسرار بیمار نیز مطرح و مشکل‌زا شود).نقش داروساز: انگیزه وجودی دکتر داروساز در داروخانه‌ها به این منظور است که با دقت نسخه‌ها بررسی شوند و اگر اشکالی به دوز توتال یا دوز منقسم وارد است یا داروی مخدر یا داروی ممنوعه تجویز شده، به پزشک به صورت شفاهی (تلفنی) و یا کتبی اطلاع دهد تا نسخه را اصلاح کند.
ولی هر گاه طبیب بنا به تشخیص خود در نسخه صادره تاکید کند که به تشخیص من مصرف این دارو و با این دوز لازم است، دکتر داروساز موظف به ارایه دارو به بیمار است ولی با این اقدام، از خود سلب مسوولیت کرده و طبیب تمام مسوولیت تجویز دارو را خود به عهده گرفته است.
مطلب دیگری که حتما باید رعایت شود درج تاریخ صدور نسخه است، چرا که نسخه به منزله یک سند مالی است و هیچ گاه نباید سند مالی بدون تاریخ صدور باشد. متاسفانه برخی تصور می‌کنند که اگر نسخه بدون تاریخ باشد، بعدها وسیله‌ای می‌شود برای دفاع از خودشان که البته تصور درستی نیست، چراکه اگر کار به مراجع قضایی کشیده شود، تاریخ صدور نسخه از طریق تحقیقات قضایی به راحتی قابل احراز خواهد بود.
بنا به مراتب، ملاحظه می‌فرمایید که تجویز نسخه‌ای که روزانه صادر می‌کنید دارای مقرراتی است که باید همواره رعایت شوند و عدم رعایت آن می‌تواند موجبات خسارات مالی، جسمی و جانی و گاه معنوی برای بیمار گردد که همگی نوعی قصور پزشکی محسوب می‌شود و برای بیمار حق اقامه دعوی علیه پزشک را ایجاد می‌نماید.
▪ خطای سرایت دادن بیماری‌ها
در معاینات، باید نهایت احتیاط بهداشتی به عمل بیاید تا بیماری، از جانب پزشک یا سایر دست‌اندرکاران تشخیص و درمان به بیماران منتقل نشود. بنابراین ابزار و وسایل معاینه با انجام پروسه‌های درمانی و سرم و خون و فرآورده‌های خونی باید به طور کامل استریل و عاری از آلودگی میکروبی و ویروسی باشند. متاسفانه چه بسا بیمارانی که برای درمان بیماری دهان و دندان خود به دندانپزشک مراجعه کرده‌اند یا بیماران هموفیلی یا تالاسمیک و غیره که به ناچار برای دریافت خون و فرآورده‌های خونی به مراکز درمانی زیربط مراجعه نموده‌اند ولی به علت دریافت فرآورده‌های آلوده و یا ابزار غیراستریل مبتلا به بیماری‌های هپاتیت نوع B و C و ایدز و غیره شده‌اند که پرواضح‌ است که این‌گونه موارد از انواع بارز وقوع قصور پزشکی محسوب شده و قابل پیگرد قانونی می‌باشند.
▪ خطای تشخیص و درمان
پزشک موظف است در تشخیص و درمان بیماری، کلیه اصول و موازین فراگرفته را به کار گیرد تا به تشخیص ولو نسبی برسد. به این منظور و برای تشخیص مطلوب حتما باید از اخذ شرح حال دقیق استفاده شود و یکی از بهترین طرق رسیدن به تشخیص گرفتن شرح حال بیمار و مهم‌تر از آن گوش دادن به اظهارات او است و در ادامه باید با استفاده از معاینه دقیق جسمانی و اقدامات پاراکلینیکی و در صورت نیاز استفاده از مشورت متخصصان مربوطه به تشخیص رسید. این اقدامات به ترتیب انجام می‌شوند تا به یک تشخیص قطعی یا نسبی دست یافته شود. درمانی هم که صورت گیرد باید مبتنی بر اصول و موازین درمانی باشد. بنابراین هر گاه در قسمت‌های عنوان شده کوتاهی و بی‌توجهی شود، منجر به وقوع قصور پزشکی خواهد شد.
● خطاهای جراحی، بی‌هوشی و زنان و زایمان
معمولا اطبای عمومی، عمل جراحی و بی‌هوشی انجام نمی‌دهند، ولی چون ممکن است به ضرورت در نقاط محروم کشور با انگیزه نجات جان مادر و فرزند، اجبارا بعضی از اقدامات زنان و زایمان را انجام دهند لذا لازم است آموزش علمی و عملی لازم را در این رشته در دوره پزشکی عمومی به طور نسبتا موثر طی نمایند. قصوری که در اعمال جراحی مشاهده می‌شود، بیشتر به صورت باقی‌ماندن وسایل جراحی (به خصوص گاز استریل) در محیط عمل و یا نبستن یا لیگاتور غیرمطمئن عروق محل جراحی و یا گاه بستن حالب به جای شریان رحمی در موقع هیسترکتومی است. اشتباه در تجویز نوع و میزان داروهای بی‌هوش دهنده و عدم هماهنگی متخصص بی‌هوشی با جراح در حین عمل جراحی یا لوله‌گذاری نامناسب تراشه هم از دیگر موارد قصور است. در رشته زنان و زایمان بیشترین خطا در تشخیص زایمان طبیعی و غیرطبیعی است. در صورتی که تشخیص بیشتر به نفع زایمان غیرطبیعی باشد (غیر از موارد تهدیدکننده حیات مادر و جنین که ممکن است اقدام پزشک عمومی موجب نجات جان مادر و جنین شود)، پزشک عمومی نباید دخالتی نماید. در استفاده از داروهای (Oxytocic) یا به اصطلاح سرم سنتوسینون هم عدم دقت کافی، (هم از نظر زمان شروع تجویز و میزان استفاده و خاتمه آن) می‌تواند عوارض غیرقابل جبران و گاه کشنده برای مادر و جنین دربرداشته باشد و لذا باید زیر نظر مستقیم متخصص زنان و زایمان تجویز شود تا به محض ظهور عوارض اقدام مقتضی به عمل آید. درواقع پزشکان عمومی و ماماها حق استفاده از این دارو را ندارند. بدیهی است عدم رعایت اصول مذکور خطای پزشکی محسوب می‌گردد.
● حرف آخر
آنچه بیشتر از همه موجب طرح و اقامه شکایت بیمار علیه پزشک می‌شود، برخوردگاه دور از انتظار پزشک نسبت به بیماران یا همراهان آنان است، اعم از برخوردهای سنگین اولیه پزشک با بیمار و گاه عدم میل به ایجاد ارتباط عاطفی لازم نسبت به بیمار و گاه رفتار توام با خلقی ناخوش و عدم احترام لازم به حق انتخاب و اظهارنظر و تصمیم‌گیری او درباره خود. هر چند در بسیاری از مواقع این مساله اخیر از فرط دلسوزی پزشک نسبت به بیمار است ولی برخورد به نحوی است که در بیمار، خود محوری و خدای ناکرده غرور پزشک را القا می‌کند و اگر این جریانات همراه مسایل مالی و منافع مادی با هم مطرح باشد (که متاسفانه در سیستم پزشکی ما حکم‌فرماست)، زمینه شکایت فراهم می‌شود که با کمترین راهنمایی غیرمنصفانه (که با هزار تاسف در بسیاری از موارد از جانب خود همکاران گروه پزشکی است)، منتهی به اقدام و اقامه دعوا علیه پزشک و یا دست‌اندرکاران درمان می‌شود؟!
● آیا چاره‌ای موثر هست؟
به نظر می‌رسد ما پزشکان همه باید با رعایت دقیق اصول اخلاق پزشکی که از گذشتگان ما، رسیده و طعم شیرین و گوارای آن را در رابطه با جلب رضایت بیمار با از خود گذشتگی پزشک نسبت به او در لابه‌لای کتب تاریخ و اخلاق پزشکی به وفور احساس می‌کنیم به خود آییم تا وضع موجود را اصلاح و آینده‌ای در خور شئونات و مقام و طریقه رفیع پزشکی برای خود و آیندگان جامعه پزشکی و جامعه بشری تصویر نماییم. بنا به مستندات تاریخی موجود، پزشک و جامعه پزشکی همواره مورد احترام بسیار زیاد قاطبه مردم (اعم از بیمار و سالم) بوده است و تصور و نیت و نگاه و رفتار جامعه نسبت به اطبا در حد بالای معنوی و روحانی قرار داشته است و چنین احساس می‌شود که چون پزشکان، فرموده حکیمانه خاتم‌انبیا حضرت محمد مصطفی (ص) «العم العمان، علم الابدان و علم الادیان» را با تمام وجود باور داشته و مرتبه رفیع معنوی خود را به عنوان صاحب این علم حیات‌بخش و واسطه شفای بیماران نعمت الهی می‌دانسته‌اند و بر این باور با نهایت خوشرویی و مهربانی همراه با احساس مسوولیت نسبت به بیماران رفتار می‌‌نموده‌اند، عکس‌العمل بیماران و جامعه نسبت به پزشکان و جامعه پزشکی در حد اعلای عزت و احترام بوده است.
امید است چنین باشد و چنین شود تا بیش از این شاهد ناسپاسی و قدرناشناسی درباره این موهبت الهی که به ما پزشکان و سایر مردم مرحمت شده است نباشیم

منبع : هفته نامه سپید