مشارکت سیاسی و اجتماعی در اندیشه اسلام

▪ اول - هر چند به‌طور مشخص واژه “سیاست” یا مشتقات آن (معادل )politics در قرآن مجید وارد نشده اما در احادیث و آثار و نیز در ادبیات سیاسی عرب بسیار استعمال شده است .مثلا از حضرت امیرمومنان علی (ع) نقل شده است که “ ملاک السیاسه العدل” یعنی ملاک سیاست، عدالت یا عدالت گستری است. برخلاف مسیحیت و برخی ادیان دیگر که در آنها سیاست از دین جدا بوده در دین اسلام ، میان دین و سیاست پیوستگی پایدار و پیوندی ناگسستنی وجود داشته است . در اسلام “ دین ودولت یا شریعت و سیاست” همزاد بوده‌اند به همین دلیل با اندکی تامل در فلسفه احکام شرعی ( امر به معروف ونهی از منکر، نمازجمعه، جهاد، حج، بیعت و ...) در می‌یابیم که اساسا بسیاری ازمباحث از همان ابتدا کاملا سیاسی بوده‌اند و ضرورت شرعی وعقلی به‌عنوان “ تکلیف” و “حق” اقتضای این را داشته که مومنین ومومنات در عرصه‌های عبادی، سیاسی،اجتماعی ،‌دفاعی و ... حضوری تام وتمام داشته باشند که امروزه و درادبیات سیاسی جدید از آن تحت عنوان “مشارکت سیاسی” یاد می‌شود. مثلا واقعه بسیار مهم “غدیر “ در سال دهم هجرت را به خاطر بیاوریم :پیامبر (ص) پس ازانجام “حجت‌الوداع” که با حضور بی‌نظیر مسلمانان از سراسر نقاط دنیای اسلامی آن روز مصادف شده بود به حکم الهی و از باب لزوم هدایت جامعه اسلامی، علی(ع) را به‌عنوان خلیفه وجانشین خود معرفی کرد واز همه حجاج (مرد وزن ) خواست که با علی(ع) “بیعت “ کنند. مردان وروسای قبایل و ریش سفیدان طوایف هر کدام بامصانحه و معانقه و تکبیر و هلهله با امام وحاکم جامعه اسلامی بیعت می‌کردند و مثلا دراین مقوله هیچ تبعیضی وجود نداشت که فقط روسای قبیله‌های قحطانی و... حق بیعت و رای داشته باشند و حتی پیامبر دستور دادند تشت آبی فراهم شود تا تعداد زیادی از زنان حاضر در مراسم نیز با گذاشتن دست خود در تشت آبی که علی(ع) نیز دست خود را در آن قرارداده بود با امام وحاکم خود بیعت کنند.( مشارکت سیاسی زنان در ۱۴ قرن پیش در حالی که از عمر حق رای زنان در دموکراسی‌های غربی ۱۰۰ سال نمی‌گذرد)!!!
▪ دوم - تاملی دیگر :
فلسفه تشریع “ فریضه حج “ را در نظر آوریم . بر هر مسلمان بالغ و مستطیعی واجب عینی است که در طول عمر خود یکبار در مراسم حج حضور یابد وهمزمان با همه مسلمانان از سیاه و سفید وعرب وعجم گرفته تا فقیر و مستمند با یک شکل و ظاهر ،یک حرکت جمعی وعبادی مملو از پیام‌های سیاسی را به نمایش بگذارد. بر همین مبنا می‌توان گفت در اندیشه دینی اسلام تلاش شده از جنبه‌های مختلفی مقوله مشارکت جمعی وحس فعالیت عبادی وسیاسی عامه در مردم نهادینه شود .
با وجود چنین آموزه‌های روشن و بنیادین در اندیشه سیاسی اسلام متاسفانه به دلیل تبلیغات فکری و دامنه‌د‌ار برخی از کج اندیشان دینی و نیز با تلاش دشمنان شریعت محمدی(ص) از تبیین دقیق وعمیق اندیشه سیاسی اسلام- که الگویی تمام عیار و متکامل از سعادت مادی ومعنوی بشر راترسیم نموده - غفلت شده است .به یک نمونه از القائات غلط و شبهه افکنی‌های افراد بدفهم و جاهل از اندیشه‌ سیاسی اسلام که آ‌ن را به فرد محوری ،دیکتاتوری ، دور در قدرت و ... متهم می‌کنند توجه کنید:
مسئله “بیعت” در اندیشه سیاسی اسلام به این مفهوم است که افراد جامعه با فردی پیمان اطاعت و وفاداری منعقدمی کنند . این گونه شبهه وارد می‌شود که در مسئله بیعت فرد از قبل تعیین شده و فقط به مردم گفته می‌‌شود که با او بیعت کنید و این با روح دموکراسی سازگار نیست!! در پاسخ باید گفت هر چند چنین قیاس وحکمی از اساس فاقد ارزش است اما در دموکراسی‌های غربی هم روال به این ترتیب است که بر اساس استانداردهای حقوق اساسی کشورها و یا معیارهای حزبی و تشکیلاتی یک یا چند نفر به جامعه معرفی می‌شوند و مردم به آنها رای می‌دهند.
مثلا همین انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۸ آمریکا را ملاحظه کنیم که حزب دموکرات پس از چندین سال کش و قوس‌های مبتنی بر مصالح حزبی و منافع اقتصادی و تجاری خود از ۸ ماه قبل از انتخابات دو نفر را به‌عنوان کاندیداهای ریاست جمهوری به افکار عمومی معرفی کرده و بیش از۲۷۰ میلیون آمریکایی مختارند از این دو نفر به علاوه یک کاندیدای دیگر حزب جمهوریخواه (جمعا ۳ نفر ) یک نفر را آن هم از طریق الکترال‌های ایالتی خود (انتخاب غیرمستقیم رئیس جمهور) به‌عنوان رئیس قوه مجریه خود برگزینند. در دموکراسی‌های اروپایی نیز برخی محدودیت‌های قانونی از قبیل محدودیت سن و تحصیلات، عدم سوابق کیفری، سوابق اجرایی و مدیریتی، تائیدیه ۳۰۰ استاد دانشگاه، امضای۳۰ عضو مجالس سنا و ... برای کاندیداتوری نخست وزیری یا رهبری اجرایی درنظر گرفته شده به طوری که مثلا ممکن است تعداد انگشت شماری مصادیق تام وتمام این شاخص‌ها قرار بگیرند. بعد به مردم گفته می‌شود بیایید به این ۴ یا ۵ نفر رای بدهید ببینیم کدام یک حائز آرای بیشتری خواهند بود .
▪ سوم- نهایتا اینکه اولا مسئله مشارکت سیاسی و اجتماعی در اندیشه سیاسی اسلام جایگاهی خطیر داشته ودارد و ثانیا لازم است اهل قلم و صاحبان فکر واندیشه در حوزه و دانشگاه نسبت به ارائه مباحث مبسوط در باب غنای فکری اندیشه سیاسی اسلام تحرک بیشتری نشان دهند و ثالثا احزاب و نهادهای مدنی و رسانه‌های جمعی وظیفه دارند با ارتقای سطح فعالیت‌های خود ونهادینه سازی ارتباطات تشکیلاتی با لایه‌های اجتماعی و نخبگان نسبت به تعمیق اندیشه مردمسالاری دینی ونقاط قوت فکری و تاریخی آن تلاش کنند .اندیشه‌ای که از ۱۴۰۰ سال پیش دغدغه مشارکت سیاسی و اجتماعی همگان را داشته است ...

محمدمهدی انصاری

منبع : روزنامه رسالت