انضباط آموزی کودک

منطقه ۱۷ تهران انضباط یک فرایند تدریجی، پیشرونده و مداوم است. از اوایل زندگی کودک شروع می‌شود. تغییراتی را که همپای رشد کودک پیش می‌آید در بر می‌گیرد تا بزرگسالی آنها ادامه می‌یابد و در پایان به “خودانضباطی” منجر می‌شود. انضباط به کودکان کمک می‌کند تا:
۱)‌نظارت بر رفتار خود را گسترش دهند. احساس خشم، حسادت بی‌پناهی و ترس فقط گاهی از اوقات طبیعی هستند. والدین می‌توانند کودک را یاری دهند تا از این احساس‌ها به وجهی سازنده استفاده کنند. ۲) به حقوق دیگران احترام بگذارند، هر کس حق دارد برای خود خلوتی داشته باشد، با ادب و احترام با او گفتگو شود و از متعلقات شخصی خود به تنهایی استفاده کند. به کودکان باید آموخت کلمات “لطفا” و “متشکرم” را بسیار به کار برند. قبل از ورود به اتاق در بزنند و وسایل شخصی دیگران را محترم بشمارند. ۳) هیجانات وعواطف خود را به وجهی مناسب بیان کنند. گفتن عباراتی چون: “متاسفم” یا “این کار، یا این حرف احساسات مرا جریحه‌دار کرده است”‌همیشه آسان نیست. گفتگو درباره عواطف خود و دیگران بسیاری از سوءتفاهم‌ها و تندخویی‌ها را از بین می‌برد.
۴) عزت نفس بیابند. هنگامی که کودکان “خوب”‌رفتار می‌کنند، به توجه و تمجید احتیاج دارند. تکرار تمجید،تصویر ذهنی مثبت را در آنها تقویت می‌کند.
۵) اعتماد به نفس پیدا می‌کنند. کودکان نیاز دارند که مراقبت از خود (مثلا لباس پوشیدن،‌شستشو و...) و وظایف ساده خانوادگی را انجام دهند. مهارت یافتن در انجام این وظایف به کودکان کمک می‌کند تا اعتمادشان را به توانایی‌های خود پرورش دهند.
۶) نظم و ترتیب. عادت‌های خوب کار کردن، به موفقیت آنها در منزل، مدرسه و نیز در کار و حرفه آنان در بزرگسالی کمک می‌کند. تکرار فراموش‌کاری‌ها و اتلاف وقت‌ها، شلوغ کاری‌ها و... را به‌عنوان بخشی از شخصیت کودک نادیده نگیرند. چگونه کودک خود را با انضباط بار آوریم؟ رفتار خوب را از طریق گام‌های اساسی زیر تشویق کنید:
۱) مهر و علاقه خود را به روشنی و بارها به کودک نشان دهید. همه کودکان نیاز دارند که بدانند محبوب دیگران هستند. کودکان کوچک‌تر بخصوص نیازمند آن هستند که با در آغوش گرفته شدن، بوسیدن، لبخند،‌تکریم وتمجیدهای مکرر شما از محبت اطرافیان اطمینان دوباره یابند. تکریم‌های بلافاصله، کودکان را به تجدید رفتارهای مثبت تشویق و دلگرم می‌سازند.
۲) به حرف کودکان خود گوش بدهید. بزرگسالان دوست دارند هنگامی که سخن می‌گویند، به آنان توجه شود. کودکان هم دوست دارند. به کودکان خود دقیقا (نه با بی‌توجهی) گوش بدهید. نشان دادن توجه و علاقه می‌تواند کودک را به تلاشی در جهت جلب خشنودی شما وادار سازد. والدین گرفتارتر باید همه روزه اوقات ویژه‌ای را به گوش دادن به حرف فرزندان خود اختصاص دهند.
۳) پاداش بدهید. برای تثبیت رفتارهای دلخواه خود،‌هر بار که کودک شما رفتار مناسبی از خود نشان می‌دهد، بلافاصله به تمجید و تکریم او بپردازید. کودکان کوچکتر، لبخند، بوسه، در آغوش گرفتن و تشکرهای مکرر را دوست دارند. کودکان بزرگتر به تکریم و تمجید، اعطای امتیازات خاص و... بهتر پاسخ می‌دهند. از جوایز مادی به ندرت استفاده کنید.
۴) عدم وابستگی را تشویق کنید. هنگامی که کودکان محدودیت‌ها و مقررات را بفهمند و با آن موافقت داشته باشند خود نیز “وضع” مقررات ویژه خود را می‌آموزند. به کودک خود اجازه بدهید تا در تصمیم‌گیری‌ها شرکت کند. هنگامی که کودک شما “شکست” راتجربه می‌کند، به تسکین و تشویق او بپردازید.
۵)‌درباره عواطف و هیجانات کودک گفتگو کنید. بگذارید کودکتان بداند که شما عصبانیت و احساس ناکامی او را فهمیده‌اید، بگذارید بداند که شما به او حق می‌دهید، بگذارید احساس شما را هم بداند. به این ترتیب سر‌انجام او یاد می‌گیرد که به جای ادامه بدرفتاری، درباره احساس خود گفتگو کند.
۶)‌مسئولیت‌پذیری را افزایش دهید. انجام برخی از کارهای منزل را به کودک خود بسپارید. حتی کودکان کوچکتر هم می‌توانند اسباب‌بازی‌ها و لباس‌های خود را در جای مناسب خود قرار دهند. در باره آنچه که باید انجام شود گفتگو کنید. برای هر یک از افراد خانواده کاری تعیین کنید. برای تکمیل کارها، مهلتی تعیین کنید با نظارت خود از اتمام کار مطمئن شوید.از کودک به خاطر انجام درست و کامل وظایف خود تمجید کنید تا به رشد اعتماد به نفس او کمک کرده باشید.
۷) خود سرمشق خوبی باشید. کودکان از دیدن دیگران چیزهای زیادی می‌آموزند. اگر مایلید کودک شما لباس‌‌های خود را در جای مناسب قرار دهد، شما نیز باید لباس خود را در جای مناسب قرار دهید. اگر مایلید کودک شما به ملایمت و روشنی گفتگو کند، شما نیز باید با به ملایمت و روشنی گفتگو کنید. اگر مایلید کودک شما با ادب و ملاحظه‌کار باشد، شما نیز باید مودب و ملاحظه‌کار باشید. چرا کودکان بدرفتاری می‌کنند؟ گاهی کودکان بدرفتاری می‌کنند زیرا خسته، گرسنه یا بیمارند. هرگز به روشنی نشنیده‌اند که فلان رفتار نادرست است. اما اغلب احساس‌های بد موجب رفتار بد می‌شود. مثلا
۱) خشم- کودکان نیز هر گاه آنچه را که دوست دارند به دست نیاورند، ممکن است خشمگین شوند. اگر والدین خواسته تسلیم‌ خواسته‌های خشم‌آگین کودک شوند کودک یاد می‌گیرد که خشم کارساز است و به کاربرد آن ادامه می‌دهد.
۲) ترس- کودکان ممکن است از بسیاری چیزها بترسند (تاریکی، اشخاص جدید، شکست در مدرسه، از دست دادن مهر و علاقه پدر و مادر و...) گاهی اعمال کودک به اشتباه به‌عنوان بدرفتاری عمدی تلقی و تعبیر می‌شود. درک علل بد رفتاری کودک می‌تواند شما را یاری دهد تا روش‌های تغییر رفتار موثری را انتخاب کنید.
۳) حسادت- کودکان ممکن است نسبت به نوزاد جدید یا اعمال هنرها و برتری‌های برادر و یا خواهر خود حسادت نشان دهند. آنها از رفتار بد به‌عنوان وسیله‌ای برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کنند.
۴) آزار- احساس آزار یا ناکامی را می‌توان برای مدتی طولانی به تاخیر انداخت و در کنترل خود نگه داشت. کودکان ممکن است در برابر افرادی که آنها را تحقیر می‌کنند به انتقام‌جویی بپردازند. چرا الگوهای منفی گسترش می‌یابند؟ هنگامی که پدر و مادر تسلیم رفتار سهل‌انگارانه کودکان می‌شوند آنها به تکرار بدرفتاری خود بیشتر تمایل پیدا می‌کنند. برای بریدن دنباله الگوهای زیانبار، پدر و مادر می‌باید روش‌های انضباطی مفید کارساز را فرا بگیرند. رفتار با کودک بدرفتار وقتی کودکان بدرفتاری می‌کنند: واکنش شما باید با سن کودک و موقعیت مکانی و زمانی تناسب داشته باشد. “قاطع، مهربان واستوار باشید.” اگر احساس آشفتگی یا عصبانیت می‌کنید، دست نگه دارید تا احساسات شما فروکش کند، آن‌گاه درباره آنچه که باید انجام دهید، تصمیم بگیرید.
۱) قرارداد برای تغییر رفتار- اگرکودک شما عادت آزاردهنده‌ای دارد، می‌توانید برای از بین بردن آن قراردادیبندید و برای این کار بر سر رفتاری که انتظار دارید توافق کنید. جایزه‌ای متناسب با رفتار، انتخاب و درباره آن با کودک گفتگو کنید. درباره پیامدهای رفتار بد نیز توافق کنید.
۲) پرداخت خسارت- اگر کودک شما به اشیا و اموال خانواده یا دیگران آسیبی برساند، او را به ترمیم خرابی‌ها و یا پرداخت بهای آن از پول شخصی خود ملزم کنید. کودک باید از مالک آن شی نیز پوزش بخواهد.
۳) توبیخ و سرزنش- یک “نه” یا “نکن” قاطع بخصوص در مورد کودکان کوچکتر می‌تواند موثرو اقع شود و اگر پدر ومادر به دفعات زیاد و هر بار به مدت طولانی کودک را سرزنش کنند او دیگر گوش نخواهدداد. اگر مجبورید کودک را توبیخ کنید، فقط آنچه را که برای قطع بدرفتاری لازم است بگویید. بخصوص وقتی عصبانی هستید،‌تهدید توخالی نکنید. به خاطر سرزنش کردن کودک از او عذر خواهی نکنید.
۴) از امتیازات او بکاهید- این کار می‌تواند شامل محروم کردن کودک از تماشای تلویزیون یا دوچرخه‌سواری یا بیرون رفتن او با دوستانش باشد. اطمینان بیابید که کودک شما بداند چرا از امتیازات خود محروم شده است.
۵) تنها گذاشتن کودک- تنها گذاشتن کودک می‌تواند به کودک “بدخو” فرصتی برای فروکش کردن بدهد. اگر کودکتان را به اتاقش می‌فرستید، به او بگویید چه مدت در اتاق بماند. در صورتی که زودتر از پایان مهلت از اتاقش بیرون بیاید مدت تنها بودن بیشتر خواهد شد. اطمینان بیابید که کودک در محل امنی باشد. بعد از اینکه کودک از حالت تنها بودن خارج شد، با او گفتگو کنید.
۶)‌تنبیه بدنی-از کتک زدن و پشت دست زدن به او خودداری کنید. تنبیه بدنی می‌تواند به آسانی به صورت یک عادت متجلی شود و الگوی بدی برای کودک شما شود. به جای این کار، دست محکمی بر شانه‌های او، غالبا برای بازایستادن از بدرفتاری کافی است.
۷) از مراکز حرفه‌ای کمک بخواهید- اگر انضباط کودک شما مشکل‌آفرین شده است، بدون تردید به جستجوی کمک بشتابید و مسئله را با مراکز مشاوره خانوادگی، یا مراکز خدمات بهداشت روانی یا مددکاری اجتماعی در میان بگذارید. نتیجه: انضباط فرایندی مفید و مثبت است. نیازهای کودک خود را بشناسید. به رفتار خوب کودک خود پاداش دهید. بدرفتاری را با قاطعیت ولی با مهربانی محکوم کنید. در این کار استوار و ثابت قدم باشید. روش‌های انضباطی خود را همپای رشد کودک تغییر و تعدیل دهید. کودک شما در هر سنی باشد، محبت و تفاهم، راهنمای شماست.

فاطمه نیک‌جو

منبع : روزنامه رسالت