جمهوری آذربایجان امروز در آزمون دموکراسی

«الهام علی اف» رئیس جمهوری آذربایجان روز جمعه در جمع وزیران دولتش قول داد انتخابات روز یكشنبه (امروز) در فضایی آزاد و دموكراتیك برگزار شود. بااین حال، او همان روز از گردهمایی مخالفانش در میدان «آزادی» باكو ممانعت كرد و برگزاری همایش تبلیغاتی را تنها برای حزب خود «ینی آذربایجان» روا دانست. علی اف در توجیه این امر، مخالفان را به تلاش برای ایجاد تشنج و انجام انقلاب رنگی متهم كرد وگفت: هرگز اجازه فعالیت را به هرج و مرج طلبها وكودتاچیان نمی دهم.»همچنین دیروز در حركتی نمایشی هزاران نفر كه بیشترشان رفتگران شهرداری، دانش آموزان و مأموران دولتی بودند، پرچم یك كیلومتری جمهوری آذربایجان را از ایستگاه «۲۰ اكتبر» باكوتامیدان آزادی این شهر حمل كردند. جوانانی هم كه بارانی ها و كلاه سفید پوشیده بودند شعارهای حمایت از علی اف را سردادند. یكی از آنها به خبرنگاران حریت گفته است: هرگز اجازه انقلاب نمی دهیم اگر مخالفان، انقلاب نارنجی می خواهند ما هم انقلاب سفید خواهیم كرد.از دیگر سو، به گزارش بسیاری از خبرگزاریها در روزهای گذشته، هرگز شرایط برای تبلیغات گسترده مخالفان آذری فراهم نشد و حتی بیش از ۵۰۰ نامزد انتخاباتی ناچار به عقب نشینی و صرف نظر از شركت در رقابت پارلمانی شدند. در روزهای اخیر نیز موج بازداشتها و سركوب مخالفان ادامه داشت و رئیس جمهوری آذربایجان برخی از وزرایش را به بهانه زمینه سازی برای كودتا از كار بركنار و روانه زندان كرد. ولی نقطه اوج مانورهای دولت باكو در جهت محدود كردن احزاب مخالف، جلوگیری از ورود «رسول قلی اف» رهبر حزب دموكرات و رئیس سابق پارلمان بودكه پس از ۱۰ سال، ندای بازگشت به وطن و هدایت جبهه مخالف را سرداده بود. گرچه تلاش برای براندازی تنها اتهام این واكنشها و بازداشتها نبود و باكو، قلی اف و وزیران بركنار شده را تبهكاران اقتصادی هم خوانده است. اما با آنكه تشخیص صحت و سقم ماجرا در فضای ابهام آمیز و مه آلود سیاسی جمهوری آذربایجان آسان نیست، زمانبندی این پاكسازی ها مهم و تردید برانگیز است. به طوری كه ناظران بین المللی براین باورند تحولات اخیر جمهوری آذربایجان نشان دهنده عدم امكان برگزاری انتخابات آزاد است. «مالی كارتنر» رئیس بخش آسیای مركزی و اروپای سازمان دیده بان حقوق بشر چندی پیش اظهار داشت: «با توجه به موج بازداشتها و ایجاد محدودیت برای مخالفان، انتخابات پارلمانی جمهوری آذربایجان هرگز دموكراتیك نخواهد بود.»با این وجود، می توان گفت انتخابات امروز در مقایسه با دورأی گیری پارلمانی و ریاست جمهوری گذشته در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۳ نمای دموكراتیك تری داشته و حداقل به عناصری كه می تواند زمینه ساز رأی گیری آزاد باشد مزین شده است. در این انتخابات؛ بیش از ۱۵۰۰ ناظر بین المللی بر صندوقهای رأی نظارت خواهند كرد وانگشت رأی دهندگان به جوهر آبی رنگی آغشته خواهد شد كه به آسانی قابل پاك كردن نیست جوهری كه گرجستان مجانی در اختیار باكو قرار داده تا اتهام صدور انقلاب به همسایه اش را از خود دور كند.
> مخالفان در آرزوی انقلابی بی رنگ و آرام«جمهوری آذربایجان مانند همسایگانش گرجستان و اكراین دستخوش انقلاب مخملین و نارنجی نخواهد شد.» اكنون تمام تحلیلگران برسر این موضوع اتفاق نظر دارند، چرا كه شرایط برای بروز چنین تحولی انفجاری مساعد نیست. این اطمینان در سخنان علی اف هم پیداست. وی با بیان اینكه مخالفانش برای واردات تی شرت نارنجی مبالغ هنگفتی هزینه كرده اند تأكید كرد در كشورش امكان چنین انقلابی وجود ندارد و با تمسخر گفت كه این تی شرتها نازكتر از آنند كه بتوان در سرمای نوامبر پوشید.حتی مخالفان نیز تقریباً به همین باور رسیده اند و تنها امیدوارند انتخابات بدون تقلب انجام گیرد و معتقدند در این صورت می توانند قسمتی از كرسی های پارلمان را از آن خود كنند. «عیسی قنبر» رهبر حزب «ینی مساوات» و «علی كریملی» رهبر جبهه خلق هر دو روز جمعه تأكید كردند كه در فكر انقلاب نیستند و فقط خواستار انتخاباتی به دور از حیله اند. این دو حزب كه به همراه حزب دموكرات جمهوری آذربایجان، ائتلاف سه گانه «آزادلیق» را تشكیل داده اند، بر این باورند كه می توانند اپوزیسیونی را در داخل مجلس ایجاد كنند و از این راه، دست كم به كف خواسته های خود در صحنه سیاسی كشور دست یابند. اما سؤال این است كه آیا واقعاً مردم نیز چنین اقبالی به مخالفان دارند یا نه؟كسانی كه به جمهوری آذربایجان بویژه باكو سفر كرده اند، حتماً با منظره فقیرانه شهر مواجه شده اند كه هنوز حال و هوای دوران اتحاد جماهیر شوروی را دارد. لباس و حتی مدل موهای مردم یادآور فیلمهای دو دهه قبل است و در واقع، هنوز آثار رشد وترقی چندان مشهود نیست. این در حالی است كه جمهوری آذربایجان، نفت خیز ترین كشور حاشیه خزر به شمار می رود، اما گویی، ملت بهره ای از این موهبت نبرده اند. تقسیم غنایم و ثروتها در میان خاندان دولتی و اطرافیانشان، البته ویژگی مزمن جمهوریهای نوپای قفقاز و آسیای میانه و مركزی است و تنها مختص یك دوره و گروه نبوده است. ولی نكته دیگری كه در این میان حائز اهمیت است، سستی مردم جمهوری آذربایجان در واكنش نشان دادن به این مسائل است. یكی از دوستان روزنامه نگار آذربایجانی ام می گفت: «بسیاری از مردم این كشور هنوز در آرزوی دوران قبل از فروپاشی اتحاد شوروی به سر می برند كه كار می كردند و حقوق می گرفتند و برای آنان مهم نبود چه اتفاقی در داخل دولت می افتد.» در حقیقت، فقر اقتصادی، كاهلی و به تبع این دو، فقر فرهنگی درسالهای پس از تولد جمهوری آذربایجان مانع از این شده است تا خلق سیاسی مردم دچار تحول شود. همین موضوع نیز كار مخالفان را برای جلب نظر رأی دهندگان دشوار تر می كند.نگاهی به آرایش نامزدها نیز می تواند واقعیاتی از ساختار اجتماعی و سیاسی جمهوری آذربایجان را نمایان كند. حضور بیش از ۴۲ هنرپیشه و خواننده در میان نامزدهای انتخاباتی و نگرش مثبت مردم نسبت به آنان مؤید فارغ بودن بخش قابل توجهی از جامعه این كشور از دغدغه های سیاسی است.چند سال پیش در مسیر سفر به قبرس با دو نماینده جبهه خلق در مجلس آذربایجان همسفر بودم كه یكی از آنان، خانم خواننده ای بود و جالب آنكه نماینده دیگر از صدای وی تعریف می كرد، نه از توانایی نمایندگی اش!در عرصه ای دیگر، برخی نظرسنجی ها نشان می دهد كه مردم جمهوری آذربایجان چندان از دولت فعلی متنفر نیستند. بر مبنای این نظرسنجی ها، آذربایجانی ها فقط رشد و رفاه اقتصادی بیشتر می خواهند و اگر علی اف موفق شود در این روند اصلاحات ظاهری انجام دهد بامخالفت جامعه مواجه نخواهد شد. شاید از این روست كه رئیس جمهوری آذربایجان پیش از انتخابات، دست به پاكسازی در دولت خود زد تا بدین ترتیب با یك تیر دونشان زده و از یك سو از مخالفان زهر چشم گرفته باشد و از سوی دیگر نشان دهد اقتصاد درمانی را آغاز كرده است و باتروریستهای اقتصادی مبارزه خواهد كرد. بنابراین باید دید آیا «آزادلیق» می توان حداقل گروهی از مردم را به پای صندوق رأی بكشاند و انقلاب بی رنگ و آرام خود را از مجلس آغاز كنند یا خیر؟ هر چند، به اعتقاد برخی تحلیلگران، مردم این كشور هنوز از یاد نبرده اند كه «ابوالفضل ایلچی بیگ» رئیس جمهوری اسبق و رهبر وقت حزب جبهه خلق از مبارزه با فساد اقتصادی در دولتش ناتوان ماند.
> بازیگران بین المللی، یار كشی یا همكاری
حضور بازیگران غربی در صحنه سیاسی قفقاز و آسیای میانه و مركزی اكنون جزئی جدایی ناپذیر از تحولات و معادلات سیاسی این منطقه شده است.آمریكا، روسیه و اروپا هر یك در پی منافع گسترده در موزاییك قفقازند و جمهوری آذربایجان به دلیل غنای نفتی و عبور خط لوله «باكو _ تفلیس _ جیهان» از جایگاه ویژه ای در این منطقه برخوردار است، همین ویژگی باعث رویكرد متفاوت این بازیگران در قبال انتخابات پیش روی جمهوری آذربایجان نسبت به دیگر انتخاباتها در همسایگی این كشور شده است. حمایت غرب بویژه آمریكا از انقلابهای رنگین در گرجستان، اوكراین و قرقیزستان آشكار بود، اما در مورد باكو، به نظر می رسد واشنگتن ترجیح داده است با طمأنینه حركت كند وچندان هم به مخالفان پشت گرمی ندهد. هرچند، در این باره دوگانگی خاصی نشان داده است و از هیچ سو آشكارا حمایت نمی كند. «رنوهارنیش» سفیر آمریكا با مخالفان دیدار كرده و به آنها وعده یاری داده است، اما در مقابل ، «كاندولیزارایس» وزیر خارجه آمریكا چندی قبل تأكید كرد كه زمینه برای برگزاری انتخاباتی دموكراتیك در جمهوری آذربایجان فراهم است. كاخ سفید گرچه سخن از صدور دموكراسی به جمهوریهای سابق اتحاد شوروی به میان آورده، اما در مقابل ممانعت دولت باكو از شركت احزاب اسلامی در انتخابات نیز سكوت كرده است. در این میان، روسیه نیز كه از تحولات رنگی در كشورهای پیرامونی اش خشنود نیست، ابتدا سعی كرد به نوعی از علی اف حمایت كند و در واقع یاركشی خود را با آذربایجان و قزاقستان در مقابل آمریكا انجام دهد، اما برخی اخبار حاكی از آن است كه مسكو درباره باكو اندكی تغییر موضع داده است و می خواهد راه دیگری را پیش گیرد.
روزنامه «مساوات» اخیراً گزارش داد كه آمریكا و روسیه در حمایت از مخالفان دولت باكو به توافق رسیده اند و احتمالاً راه را برای ورود گروهی از نامزدهای «آزادلیق» به مجلس هموار خواهند كرد.
علت این اتفاق نظر اما در آزمونی است كه هر كدام از بازیگران كرملین و كاخ سفید قصد دارند برای احزاب مخالف برگزار كنند، چرا كه علی اف با اینكه توانسته است ثبات ظاهری كشور را حفظ كند، بر خلاف پدرش _حیدرعلی اف- چندان توانایی كنترل اوضاع را ندارد و این می تواند هر آن، راه را برای اغتشاش در كشور بازكند، موضوعی كه نه غرب و نه روسیه به دلیل منافعشان، موافق آن نیستند. علی اف پدر درسالهای ریاست جمهوری اش با پیشه كردن سیاست تنبیه وتشویق، مخالفان را گرد خود نگه داشت، اما الهام هرگز نشان از پدر نداشته است و ویژگی های كاریزماتیك وی را ندارد.در واقع، اگر چنین توافقی حقیقت داشته باشد، این امكان به هر دو بازیگر منطقه داده خواهد شد كه توانایی مخالفان را محك بزنند و به نوعی زمینه «طرح كادی» برای اپوزیسیون فراهم گردد تا مشخص شود آیا در مقابل علی اف استعداد كشورداری را دارند و شایسته سرمایه گذاری بیشتر هستند یا نه؟به هر حال، تجربه نشان داده است كه غرب هر جا كه منافعش حكم كند، از شعارهای دموكراتیكش عدول می كند و این واقعیت، امید مخالفان آذری را به حمایت بیگانگان، اندكی كم رنگ تر كرده است.با این وصف، انتخابات پارلمانی همسایه آنسوی ارس ایران در میان این سایه روشن ها برگزار می شود و نتایج نشان خواهد داد كه آزمون دموكراسی غرب و علی اف چه سرانجامی خواهد داشت. برخی معتقدند كه این آزادترین انتخابات سالهای عمر جمهوری آذربایجان است، اما مخالفان، جمله استالین را یادآور می شوند كه می گفت: «مهم نیست انتخابات را چه كسی و چگونه برگزار می كند، مهم این است كه چه كسی و چگونه آرا را می خواند.»
نفیسه كوهنورد

منبع : روزنامه ایران