در نظام آموزش فنی و حرفه‌ای و تربیت حرفه‌ای- اقتصادی ـ بخش پایانی

● جمع‌بندی و نتیجه گیری:
تصویر وضع مطلوب آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در ایران بر اساس معیارهای دوگانه چشم‌انداز و توصیه‌نامه‌های بین‌المللی و مقایسه آن با وضعیت موجود در ابعاد خرده نظام‌های پنج‌گانه آموزش و پرورش متأثر از عملکرد یادگیری دانش‌آموزان ممکن است در نگاه اوّل قدری یأس انگیز باشد. اما تعیین فاصله موجود و مطلوب به صورت نظام‌دار و حرکت در آن مسیر در قالب دوره‌های پنج‌ساله برنامه‌ریزی راهبردی مسیر را هموار و ممکن خواهد کرد.
پذیرش این فاصله‌ها در مقایسه با آن‌چه در حال حاضر رخ می‌دهد، امری محتوم است که باید در جهت آن حرکت کرد و در فضای تعیین راهبردهای اساسی در سند ملی آموزش و پرورش مورد توجه قرار داد.
به هر صورت برخورد فضای فرصت‌ها و تهدیدها با نقاط قوت و ضعف، توازن و تناسب لازم را در چهار ناحیه‌ی توانمندی، بحران، آسیب پذیری و محدودیت به‌وجود خواهد آورد. تصویر وضع مطلوب مجازی است، بنابراین می‌تواند از حداقل شروع و به حداکثر ختم شود.
برخی از نقاط قوت و ضعف‌ها می‌تواند حالتی دوگانه داشته باشد؛ به این معنی که هم در مقام نقطه‌ی ضعف ظاهر شود و هم آن را نقطه‌ی قوت از بعدی دیگر تصور کرد که در این مطالعه برای پرهیز از آشفتگی هریک از آن‌ها به صورت واحد در نظر گرفته شده است. اما ابعاد مختلفی در یک مؤلفه وجود دارد که در یک بعد می‌تواند قوت و در بعدی دیگر ضعف تلقی شود که در تحلیل SWOTs باید مدنظر باشد.
عملکرد یادگیری دانش‌آموزان در حیطه‌های سه‌گانه مهارت‌های ذهنی، یدی و نگرشی از نگاه مطلوبیت خرده نظام‌ها اگرچه به لحاظ روشی کار را ساده و قابل تعریف می‌کند، اما از دیدگاه بسندگی و کفایت و سودمندی مؤلفه‌ها قدری مورد تردید است که پژوهشگر از این تردید نیز چشم‌پوشی کرده است و آن را به عنوان محدودیت تلقی کرده و در همان قالب حرکت خویش را ادامه داده است.
سفسطه‌هایی از جنس رابطه آموزش و کار از دیدگاه حذف بی‌کاری از راه آموزش فنی و حرفه‌ای را در مطالعه لحاظ و به جای رابطه‌ای یک طرفه و قابل تعریف، فقط از نگاه سهولت آن را در قالب سازمان‌دهی اشتغال توسط دولت‌ها از ابعاد مختلف و به تبع آن توسعه‌ی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و تعریف این رابطه قرار داده است. به عبارت بهتر این اشتغال است که باید موجب آموزش فنی و حرفه‌ای شود، نه آموزش فنی و حرفه‌ای موجب اشتغال خواهد شد که باید از آن پرهیز کرد.
امکان تحلیل به طریق دیگری نیز وجود دارد که در آن تحلیل، خرده نظام‌های آموزشی پنج‌گانه در مقابل وضع مطلوب قرار گیرند و تناظر چندگانه بین مؤلفه‌های آن‌ها فراهم کرد که در این مطالعه از این روش استفاده نشد. ولی امکان آن به راحتی وجود دارد و ممکن است مفید باشد.
نظام آموزش فنی و حرفه‌ای کنونی کشور موفقیت‌های زیادی را داشته است که نباید آن‌ها را نادیده گرفت.
توسعه‌ی کمّی ۳۰۰ درصدی طی کمتر از دو دهه؛ تنوع رشته‌های مهارتی و انطباق منطقه‌ای در کاردانش؛ توسعه‌ی فضاهای کالبدی بیش از ۵۰۰ درصد که در نوع خود بی نظیر است، از جمله‌ی این موفقیت‌های مطلوب به شمار می‌روند که زیربنای کار بعدی قرار خواهند گرفت. اقدام‌های پژوهشی فراوان، فرصت‌های ناشی از فضای آرام سیاسی، وجود چشم انداز بیست ساله، برنامه‌پذیری نیز از جمله‌ دیگر مؤلفه‌ها است؛ اما علیرغم همه‌ی این موارد اشکالات اساسی نیز در آن وجود دارد که باید با تردید و به تدریج آن‌ها را حل کرد.
در مورد آموزش فنی و حرفه‌ای در آموزش عمومی به صورت کلی می‌توان این فهم را کرد که آموزش فنی و حرفه‌ای در آموزش عمومی در چارچوبی قصد شده و با برنامه‌ی درسی وجود ندارد. آن‌چه که در برنامه‌ی درسی فعلی جای گرفته است حسب نیازهای حوزه‌های مورد مطالعه می‌باشد. مؤلفه‌های آموزش فنی و حرفه‌ای در آموزش عمومی باید به صورت برنامه‌ای و با قصد وارد شود.
آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در هر کشوری با اندازه و قامت اقتصادی آن کشور رابطه‌ی مستقیم دارد. به عبارت دیگر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای نمی‌تواند و نباید بدون در نظر گرفتن بایدها و نبایدهای نظام اقتصادی هر کشوری برنامه‌ریزی و اجرا شود و یا تقلیدی باشد.
بنابراین براساس بررسی موجود می‌توان موارد زیر را به عنوان خطوط راهنما برای آموزش فنی و حرفه‌ای ایران ذکر کرد:
▪ آموزش‌های فنی و حرفه‌ای باید رابطه‌ی خویش را با بازار کار تعیین کند و در جهت شفافیت این رابطه بکوشد و همواره پاسخ‌گوی این رابطه باشد.
▪ رشته‌های تحصیلی آموزش فنی و حرفه‌ای باید از دنیای کار و اشتغال گرفته شود و همواره توانایی تغییر با فناوری‌های جدید و پیچیدگی دنیای کار را داشته باشد.
▪ آموزش‌های فنی و حرفه‌ای باید همگام و گاهی پیشگام مسیر خویش را طی کند و پایداری رشته‌های تحصیلی در رابطه با تغییرات فناوری در پایش مداوم باشد.
▪ برنامه‌ریزی درسی در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای باید به صورت مشارکتی با صاحبان مشاغل، صنعت، کارفرمایان و استادکاران حرفه‌ای و در فضای هرچه نزدیک‌تر به حوزه‌ی عمل انجام گیرد و از انعطاف بسیار برای پاسخ‌گویی برخوردار باشد.
▪ آموزش‌های فنی و حرفه‌ای باید متناسب با توسعه‌ی منطقه‌ای رشد و گسترش یابد. بنابراین برنامه‌ریزی درسی منطقه‌ای باید به عنوان زیربنای توسعه‌ی پایدار مورد توجه قرار گیرد.

منبع : خبرگزاری ایسنا