رئیس جمهور مادام‌العمر در سرزمین قزاق‌ها

یک رئیس جمهور مادام العمر در سرزمین قزاق ها؛ قانونی برای همه جز «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور؛ گرد استبداد بر اتاق های جدا شده از خانه کمونیسم. گویی در آسیای میانه، رقصی چنین در میانه میدان قدرت رسم رایجی است در بزم سیاسی. در پی اصلاحات قانون اساسی قزاقستان و رای نمایندگان پارلمان، نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری این کشور می‌تواند به طور نامحدود در مقام خود باقی بماند.
گروهی از نمایندگان خواستار افزوده شدن بخشی به ماده ۵ به بند ۴۲ قانون اساسی شدند که این اصل نباید برای اولین رئیس جمهوری قزاقستان اعمال شود. ماده ۵ بیان می کند که یک فرد و همان کاندیدا نمی تواند برای سه دوره متوالی در انتخابات شرکت کند و این برای نظربایف اعمال نمی شود.
گفته شده است با توجه به نقش تاریخی اولین رئیس جمهوری قزاقستان که استقلال را برای این کشور فراهم آورد و همین طور اصلاحات اقتصادی و سیاسی را در کشور اعمال کرد کمیسیون مشترک اتاق های پارلمان این پیشنهاد را پذیرفتند. طبق این اصلاحیه کماکان روسای جمهور بعدی بر اساس قانون اساسی فقط می توانند دوبار رئیس جمهور شوند.
نورسلطان نظربایف، در اجلاس مشترک دو مجلس پارلمان وعده داد که این کشور نظام حکومتی اش را از سیستم ریاست جمهوری به سیستم ریاست جمهوری- پارلمانی تغییر خواهد داد. وی برای این منظور طرح قانون اصلاح قانون اساسی کشور را به نمایندگان مجلس ارائه کرده است. نظربایف در سخنانش توضیح داد که بر اساس این طرح، بخشی از اختیارات رئیس جمهور به پارلمان کشور واگذار خواهد شد؛ بدین ترتیب دوره ریاست جمهوری در این کشور نیز از ۷ به ۵ سال کاهش خواهد یافت، اما این کاهش بعد از سال ۲۰۱۲ اتفاق خواهد افتاد.
بر اساس قانون اساسی قزاقستان، نظربایف می بایستی در سال ۲۰۱۲ و با پایان دوره کنونی ریاست جمهوری اش از قدرت کناره گیری کند اما با این تغییرات به عنوان نخستین رئیس جمهوری می تواند تا آخر عمر خود کاندیدای ریاست جمهوری شود و زمامداری ۱۸ ساله اش را استمرار بخشد. به این ترتیب نظربایف هم به جمع رئیس جمهوران مادام العمری پیوست که فقط مرگ می تواند آنها را از سریر به زیر کشد؛ حتی هوگو چاوس رئیس جمهور ونزوئلا هم تمایلش برای ریاست جمهوری مادام العمر را کتمان نمی کند با این توضیح که؛ «این موضوع از طریق مشورت دموکراتیک امکان پذیر است.»
● تحقق تمام وعده ها
«سال های حقیقی توسعه قزاقستان» تعبیری است که نظربایف به هفت سال زمامداری خود بین سال های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۴ داد با این ادعا که؛ «من به تمام آن چه که هفت سال پیش وعده داده بودم، حتی پیش از موعد مقرر، جامه عمل پوشاندم،» آماری هم که ارائه داد جالب توجه بود؛ «در هفت سال گذشته رشد سالیانه اقتصاد قزاقستان ۱۰ درصد، رشد تولید ناخالص ملی ۷۵ درصد و حجم مبادلات خارجی ۴ برابر شده است.
همچنین تولید ناخالص ملی به ازای هر نفر تا سه برابر افزایش و به رقم ۳۴۴۰ دلار به ازای هر نفر رسیده است.» نظربایف پایه های حکومت مادام العمرش را از سال ها پیش محکم کرده بود؛ تا جایی که داریگا نظربایف دخترش که نماینده مجلس و رهبر حزب «اسار» این کشور است، اعلام کرد که خود شخص رئیس جمهور، جانشین آینده اش را برای پست ریاست جمهوری قزاقستان تعیین خواهد کرد. وی می گوید فعالیت برای منفعت خلق را می توان در هر سمتی انجام داد، برای این منظور حتماً نباید رئیس جمهور کشور شد.
اما داریگا خانم اذعان دارد؛ «خانواده ما، پشتیبان نورسلطان نظربایف است. ما همه در این کشور فعالیت داریم و هر کدام از ما، هر طور که بتواند به او کمک خواهیم کرد.» در قزاقستان، اگر چه مردم از گسترش فساد در خانواده رئیس جمهوری خشمگین اند اما بعد از بیشتر از یک دهه فقر و تغییرات پر زحمت پس از فروپاشی شوروی، بیش از هر چیز خواستار ثبات اند، به ویژه حالا که زندگی سرانجام دارد رونقی پیدا می کند. به رسانه ها اجازه انتقاد از نظربایف و خانواده وی که اقتصاد کشور را در کنترل خود دارند، داده نمی شود.
بسیاری از مردم می گویند که می دانند رهبرانشان جیب های خود را پر می کنند اما دلیلی نمی بینند که چرا باید یک گروه دیگر را سر کار آورد که این بار آنها به پر کردن جیب خود مشغول شوند. دولت قزاقستان برای جلب نظر خارج راهکار جالبی اندیشیده است چنانکه برای ارائه تصویر بهتر از این کشور در عرصه های جهانی، ۱۰میلیون دلار تخصیص داد.
این مبلغ و وظیفه ارائه تصویر بهتر از این کشور در جهان، به وزارت امورخارجه قزاقستان واگذار شده است. در چارچوب این برنامه سعی خواهد شد رسانه های مشهور خارجی اطلاعات مثبت از دستاوردهای قزاقستان منتشر کنند. در اجلاس بین المللی آگهی تاکید شد فیلم«ساشا بارون کوین» هنرپیشه کمیک و کارگردان انگلیسی موسوم به «بارت» که در هالیوود ساخته شده است، آمیخته ای از واقعیت و خیالبافی های وی است که تصویری دروغین و غیرواقعی از قزاقستان ارائه کرده.
این فیلم باعث اعتراض های شدید مقام های دولت و برخی از رسانه های قزاقستان شد. در قزاقستان عقیده بر این است خلاء اطلاعاتی درباره قزاقستان در خارج باعث ساخته شدن چنین فیلم هایی می شود. دولت قزاقستان قصد دارد با ارائه تصویر بهتر از این کشور تاثیرات منفی ناشی از فیلم «بارت» را خنثی کند. در این حال برخی از تحلیلگران و مقام های قزاقستان براین هستند که نمایش این فیلم از یک سال قبل تا حدی باعث مشهورتر شدن قزاقستان در جهان شده است. تلویزیون «کی تی کی» قزاقستان تاکید کرد، بعد از نمایش فیلم «بارت» تعداد ورود جهانگردان به قزاقستان پنج برابر زیاد شده است.
● کارگری که رئیس جمهور شد
نظربایف در سال ۱۹۴۰در دهکده چمولگان در بخش قزقلن در جنوب غربی آلما آتی پایتخت قزاقستان به دنیا آمد. پس از تحصیل در رشته متالورژی در دنپرودرزژینسک اوکراین، در سال ۱۹۶۰ به عنوان کارگر ذوب فلز در کارخانه ذوب فلزات کاراگاندا مشغول به کار شد. در سال ۱۹۶۹ به فعالیت در حزب کمونست پرداخت و در سال ۱۹۷۲ دبیر کمیته حزب کمونیست در کارخانه ذوب فلزات کاراگاندا شد.
با این انتصاب زندگی سیاسی نظربایف آغاز شد و ظرف مدتی نسبتاً کوتاه به ریاست شورای وزیران جمهوری سوسیالیستی قزاق رسید. (۱۹۸۴ - ۱۹۸۹) در این دوره گنادی کولبین که روس بود به دبیر اولی حزب کمونیست قزاقستان منصوب شد. این انتصابی بحث انگیز بود که به شورش های دسامبر ۱۹۸۶ آلماآتی منجر شد. کولبین با وجود این که چهره محبوبی نبود تا ژوئن ۱۹۸۹ که نظربایف جانشین او شد همچنان در این سمت باقی ماند.
نظربایف در سال ۱۹۹۰ به سمت رهبری جمهوری شوروی قزاقستان برگزیده شد و پس از فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال این سرزمین در سال ۱۹۹۱ در انتخابات عمومی به این سمت دست یافت. وی با برگزاری یک همه پرسی در سال ۱۹۹۵دوره ریاست جمهوری خود را تا سال ۲۰۰۰ میلادی تمدید کرد. در همه پرسی سال ۱۹۹۵ دوره ریاست جمهوری نورسلطان نظربایف تمدید شد و رئیس جمهوری اختیارات وسیعی را از جمله در زمینه توصیه به اصلاح قانون اساسی، برگزاری همه پرسی، عزل و نصب دولت و انحلال پارلمان به دست آورد. در سال ۱۹۹۹، یک سال قبل از اتمام دوره هفت ساله ریاست جمهوری، نظربایف دستور برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را داد که در آن با کسب ۸۱ درصد آرا به پیروزی رسید.
این پیروزی در حالی بود که رقیب اصلی وی از شرکت در انتخابات منع شده و نحوه برگزاری این انتخابات انتقادهای گسترده داخلی و خارجی را در پی داشت. در سال ۲۰۰۰پارلمان قزاقستان اختیاراتی را به طور دائم العمر به نظربایف اختصاص داد که حتی پس از ترک مقام ریاست جمهوری امکان حضور گسترده در تصمیم گیری های سیاسی را برای وی حفظ می کند. در سال ۲۰۰۵ هم دیگر بار توانست حضورش در سمت ریاست جمهوری قزاقستان را استمرار بخشد. نظربایف ۹۱ درصد از آرای مردم قزاقستان را به دست آورد و بر چهار رقیب خود پیروز شد. حال با اختیارات اعطایی از سوی پارلمان دیگر سال ۲۰۱۲ پایان ریاست جمهوری نظربایف نخواهد بود.
● سرزمین بکر
کمونیست های مسکو به قزاقستان می گفتند «سرزمین بکر». در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، اتحاد شوروی با اعلام برنامه توسعه «سرزمین بکر» برای بهره برداری از امکانات کشاورزی و دامداری قزاقستان، مهاجرت گسترده اهالی سایر جمهوری های شوروی به خصوص روس ها را به این جمهوری تشویق کرد اما پس از استقلال قزاقستان در سال ۱۹۹۱، بسیاری از مهاجران روسی این سرزمین را ترک کردند.
قزاقستان با مساحتی حدود دو میلیون و هفتصد هزار کیلومتر مربع وسیع ترین کشور آسیای مرکزی است. حدود پانزده میلیون جمعیت دارد که حدود ۵۳ درصد آن را قزاق های بومی، حدود ۳۰ درصد را مهاجران روسی و بقیه را مهاجران تعدادی دیگر از جمهوری های سابق شوروی تشکیل می دهند. حدود نیمی از اهالی قزاقستان مسلمان و حدود ۴۴ درصد مسیحی ارتدوکس هستند و زبان روسی زبان رسمی این کشور است اما حدود ۶۴ درصد اهالی به زبان قزاقی نیز سخن می گویند.
پس از این که قزاقستان در دسامبر سال ۱۹۹۱، به دنبال شکست کودتای اوت اعلام استقلال کرد، نظربایف تقریباً مطمئن بود که مسائل قومی از اصلی ترین مشکلاتی است که بر چشم انداز سیاسی پس از شوروی مسلط خواهد بود. تعیین بافت جمعیتی معاصر قزاقستان دشوار است. جمعیت روس و قزاق با یکدیگر برابر و روس ها در منطقه شمال و قزاق ها در مناطق جنوب اکثریت دارند. با توجه به وخامت شدید اوضاع اقتصادی از زمان فروپاشی شوروی این ترکیب قومی کشور به همراه موارد نگران کننده اختلاف قومی و چندپارچگی جغرافیایی پیش روی نظربایف قرار داشته است.
پس از شورش های آلماآتی در سال ۱۹۸۶، دیگر هیچ گاه خشونت گسترده روابط قزاقستان ـ روسیه را تیره نکرده است. البته اعتراضات گسترده در شمال، به ویژه در اوبلاست در شرق قزاقستان وجود داشته و تنش بر سر مسائلی از قبیل حقوق زبانی و توزیع مجدد اقتصادی همچنان شدید بوده است. نظربایف که با فشار های خیزش دوباره هویت قزاقی و ترس سایر گروه های قومی از این خیزش روبه رو بوده، سیاست دوگانه «قزاق سازی» و «هماهنگ سازی» (کارمونیزاتسیا) را در طرح کشورسازی اجرا کرده است.
سیاست «قزاق سازی» شامل گماردن قزاق ها در پست های کلیدی اجرایی منطقه ای بود که در دوران شوروی در دست غیرقزاق ها قرار داشتند. دولت همچنین با هدف ترویج زبان و فرهنگ قزاقی در شمال کشور که بیشتر جمعیت آن را روس ها تشکیل می دادند، سازمان قزاق تیلی (زبان قزاقی) را تاسیس کرد.
یکی دیگر از اقدامات دولت تلاش برای احیای اسلام، از طریق اعزام چندین روحانی (مبلغ دینی) به شمال کشور بود تا عدم توازن دینی میان شمال و جنوب را جبران کند. این فرآیند «قزاق سازی» ظاهراً شامل تشویق قزاق ها به بازگشت و اسکان اکثر این مهاجران قزاق در شمال نیز بود که احتمالاً با هدف از میان بردن اکثریت روس ها در اوبلاست های شمالی انجام می گرفت.

سرگه بارسقیان

منبع : روزنامه اعتماد