کم‌توجهی وزارت نفت، به تکنولوژی تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی (GTL)

چرا وزارت نفت، به تجاری سازی تكنولوژی تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی (GTL) كه با توجه به وجود گاز فراوان در كشور و بحران سوخت، برای كشور بسیار مهم و حیاتی است، توجه كافی نكرده است؟
● معرفی
فناوری تبدیل گاز طبیعی به فرآورده‌های نفتی(GTL)، به فرآیندی اطلاق می‌گردد كه در آن بتوان، گاز طبیعی را به فرآورده‌های با ارزشی از جمله گازوئیل، نفت سفید و بنزین تبدیل نمود. این فناوری هر چند بیش از ۸۰ سال قدمت دارد، ولی در مقیاس تجاری، هنوز در ابتدای راه توسعهٔ خویش قرار دارد.
فرآورده‌های نهایی بدست آمده از این فرآیند، اكثراً معادل فرآورده‌های نفتی حاصل از برج تقطیر پالایشگاه‌های نفت خام است كه در دامنه C۱۰ تا C۲۰ قرار دارند و اصطلاحاً به آنها "فرآورده‌های میان‌تقطیری" گفته می‌شود؛ از همین روی بعضاً واژه GTL یا Gas To Liquids را "تبدیل گاز به فرآورده‌های میان‌تقطیری" نیز می‌گویند. (فرایندی كه با استفاده از روش FT یا فیشر تروپس انجام می‌شود).
● برتری بر فرآورده‌های پالایشگاهی (از نظر محیط‌زیستی)
فرآورده‌های حاصل از فرآیند GTL، بویژه گازوییل، دارای خواص برتری همچون عاری بودن از سولفور و آروماتیك و همچنین درجه ستان بالاتر نسبت به گازوئیل عادی می‌باشند. بنابراین به علت فواید زیست‌محیطی فرآورده‌های GTL، شركتهای فعال در صنعت GTL، مازاد قیمتی بین یك تا ۳ دلار برای فرآورده‌های تولیدی خود نسبت به فرآورده‌های موجود انتظار دارند.
● مقایسه از نظر دسترسی به فناوری
از بعد فنی نیز فناوری GTL كاملا شناخته‌شده و اثبات‌شده است و در عین حال صاحبان فناوری آن نیز از كشورهای مختلف جهان هستند؛ بطوریكه هیچ یك از فناوری‌های مورد نیاز این صنعت یعنی تولید گاز سنتز، فناوری FT و فرآیندهای پالایش نفت خام، در انحصار یك كشور و یا یك شركت نبوده و در استفاده از این فناوری محدودیت خاصی برای ایران وجود ندارد. این برخلاف فناوری LNG است كه بسیار انحصاری و سیاسی است.
نكتهٔ دیگر آنكه تاكنون اغلب طرح‌های GTL كه در دنیا تجاری شده‌اند، بنزین تولید نمی‌كنند، بلكه فرآورده‌هایی مانند گازوئیل تولید می‌كند. این به دلیل پیچیدگی و هزینهٔ بیشتر تبدیل به بنزین است.
بنابراین در طرح حاضر، به بحث "تبدیل گاز به گازوئیل" تمركز شده است تا در مورد تكنولوژی‌های مطمئن بحث شده باشد (البته اگر بر روی تكنولوژی تبدیل گاز به بنزین تحقیق كافی صورت گیرد، می‌توان برمبنای مدلهای مبتنی بر پیش‌بینی تكنولوژی، برنامه‌ریزی موثرتری انجام داد.)
● مقایسه با طرح CNGسوز كردن خودروها
شاید تصور شود كه طرح حاضر، با طرح CNGسوز كردن خودروها (گاز فشرده شده) كه هم‌اكنون توسط سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت در حال پیگیری است، قابل مقایسه است؛ درست است كه هردوی این طرح‌ها، جایگزینی گاز به جای بنزین پالایشگاهی را هدف قرار داده‌اند ولی یكی گاز را مستقیماً به عنوان سوخت هدف قرار داده است و دیگری پس از تبدیل به فرآورده‌هایی نظیر گازوئیل.
در این زمینه باید گفت كه هزینه‌های طرح GTL بسیار كمتر از طرح CNGسوز كردن است چراكه استفادهٔ از گازوئیل به عنوان سوخت، برخلاف CNG، نیازمند زیرساخت‌هایی مانند جایگاه‌های سوخت‌رسانی جدید، مخازن ذخیرهٔ CNG و كیت‌های تبدیل نیست و می‌توان با همین زیرساخت‌های موجود و تنها با رویكرد به با تولید خودروهای دیزلی به تغییر نوع سوخت پرداخت.
● مقایسهٔ گازوئیل با بنزین
شاید تصور شود تمركز طرح حاضر بر "گازوئیل"، به جای بنزین، منجر به هزینه‌های بیشتری (ناشی از سوق دادن خودروسازی كشور به گازوئیلی كردن خودروها) شود. ولی در این راستا باید دانست كه به خاطر مزیت‌های متعدد گازوئیل نسبت به بنزین از نظر كاهش مصرف (حداقل ۳ لیتر كمتر در هر ۱۰۰ كیلومتر) و كاهش آلایندگی (۲۵ تا ۳۰ درصد)، مدت زمان زیادی است كه در دنیا خودروسازان به این نوع خودروهای سواری روی آورده‌اند و هم‌اكنون ۵۰ درصد خودروهای شورای اروپا، دیزلی هستند.
شاید این سوال به ذهن برسد كه چرا با وجود اینكه ما هم‌اكنون صادركنندهٔ گازوئیل هستیم و برعكس، كمبود بنزین داریم، چرا با توجه به مزیت‌های بیان شده، حركت به سمت خودروهای دیزلی را تاكنون در كشور آغاز نكرده‌ایم؟ (خصوصاً آنكه خودروسازی كشور ما نیز از نظر تكنولوژیكی دنباله‌رو است و در این زمینه منعی برای انتقال تكنولوژی خودروی دیزلی از خارج وجود نداشته است).
یكی از پاسخ‌های مهم به سوال فوق، درصد بالای گوگرد در گازوئیل تولیدی پالایشگاههای كشور است. درصد بالای گروگرد، موجب آلایندگی زیادی می‌شود و لذا در توسعهٔ خودروهای دیزلی دچار مانع می‌شویم. اما در این زمینه اگر بحث تولید خودروهای سواری دیزلی را با توسعهٔ GTL در كشور همراه كنیم مشكل كاملاً حل می‌شود چون اساساً گازوئیل ناشی از GTL، ‌عاری از سولفور است.
● تحلیل اقتصادی
سودآوری پروژه‌های GTL تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد كه عمده‌ترین آنها هزینه سرمایه‌ای، قیمت گاز و قیمت نفت است. اظهار نظر در مورد اینكه پروژه‌های GTL اقتصادی هستند و یا خیر بستگی به عوامل متعدد، بویژه رویكرد كشور میزبان به پروژه GTL دارد. به اعتقاد كارشناسان در صورت بهره‌مندی از گاز ارزان (حداكثر ۷۰ سنت در هر میلیون Btu)، معافیت مالیاتی و ظرفیت بالای تولیدی برای بهره‌مندی از مزایای مقیاس تولید، می‌توان پروژه‌های GTLرا گزینه‌ای سودآور در بهره‌برداری از ذخایر گازی كشور دانست.
اگر بخواهیم با یك مثال، میزان سودآوری و صرفهٔ اقتصادی یك طرح GTL را برای كشور نشان دهیم می‌توانیم به اعداد و ارقام زیر توجه كنیم:
۱) هزینه و زمان احداث یك واحد ۱۳۰ هزار بشكه در روز GTL (گازوئیل):
۱۲۰/۳ میلیارد دلار،‌ ۴ سال
۲) میزان گاز مورد نیاز برای این واحد روزانه:
۴/۶۴ میلیون مترمكعب (معادل یك فاز پارس جنوبی)
۳) هزینه و زمان مورد نیاز برای بهره‌بردرای از یك فاز پارس جنوبی:
۱ میلیارد دلار، ۲-۳ سال
۴) میزان گازوئیل تولیدی، معادل ۳۰ میلیون لیتر بنزین در روز مصرف بنزین است.
▪ نكته:
این طرح به دلیل نیاز به رویكرد خودروسازان به ساخت خودروهای دیزلی و لزوم تسلط بر تكنولوژی در حال بلوغ GTL، درازمدت است. ضمناً این تكنولوژی به سرعت در حال رشد و كاهش هزینه است.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی صنعت گاز ایران