تعاریف و مفاهیم عشایر

تعریف عشایر*:

" عشایر به جماعتی از مردم اطلاق میگردد كه دارای سازمان اجتماعی مبتنی بر گروههای خویشاوندی بوده و افراد آن ضمن احساس تعلق به این سازمان، عموما" جایگاه خویش را نیز در آن میدانند".

وجوه قابل ذكر برای عشایر عبارتند از:
الف - وابستگی ایلی، بدین معنی كه فرد عشایر میداند از چه ایل - طایفه - تیره و … می‏باشد.
ب - داشتن قلمرو مشترك ایلی.
لازم به یاد‏آوری است كه كلمهٔ عشایر دربرگیرنده دو مفهوم عشایر كوچنده و عشایر اسكان‏یافته نیز می‏باشد و هر یك از این دو مفهوم ویژگیهای خاص خود را دارند.

تعریف عشایر كوچنده*:
"به جماعتی از عشایر اطلاق میگردد كه اساس معیشت آنان مبتنی بر دامداری سنتی بوده و به منظور تعلیف دام و تامین معاش بین ییلاق و قشلاق حركت منظم فصلی داشته و غالبا" از سیاه چادر، آلاچیق و انواع سرپناه قابل حمل در تمام یا بخشی از سال استفاده می‏نمایند".

تعریف عشایر اسكان‏یافته*:
"به جماعتی از عشایر اطلاق میگردد كه به دلایل مختلف از كوچ دست كشیده و در محلی سكنی گزیده‏اند."

تعریف ایل*:
" ایل در سازمان اجتماعی عشایر، اتحادیه‏ای سیاسی از چند طایفه است كه غالبا" دارای سرزمین مشترك هستند. "
ایل را میتوان در نظام سلسله مراتب تقسیمات اجتماعی، عشایر بالاترین رده دانست كه از اتحاد چند طایفه با فرهنگ و آداب و رسوم و تاریخ مشترك بوجود آمده است.
در شكل‏گیری ایل عواملی چون حفظ منافع مشترك - بقای قدرت - دفاع و گسترش و نفوذ طوایف نقش مؤثری دارند.

تعریف طایفه*:
"طایفه متداولترین ردهٔ سیاسی اجتماعی جامعه عشایری و متشكل از چند تیره میباشد". جماعتی از عشایر كه غالبا" با هم خویشاوندی دارند و در چند یا چندین نسل پیش نسبا" و سببا" به نیای مشتركی می‏رسند و خود را به صورت حقیقی یا اساطیری منتسب به آن می‏دانند تشكیل طایفه را می‏دهند. اعضاء در دفاع و جلوگیری از تضییع حقوق طایفه سهیم هستند و طایفه نیز مسئولیت مشتركی برای حفظ حقوق اعضاء به عهده دارند. در ساختار ایلی گذشته سرپرستی طایفه بعهده كلانتر بوده كه توسط ایلخان (سرپرست ایل) منصوب می‏شد و هم آهنگ كننده سیاست ایل در طایفه نیز بوده است.*

ییــلاق:
محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی كه عشایر، تمام یا قسمتی از فصول گرم سال را در آن می‏گذرانند "ییلاق " یا "سردسیر" می‏گویند.

قشــلاق:
محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی كه عشایر، تمام یا قسمتی از فصول سرد سال را در آن می‏گذرانند،"قشلاق" یا "گرمسیر" می‏گویند.

زیست‏بوم:
زیست‏بوم عشایری محدوده‏ای است از سرزمین و قلمرو رده‏های ایلی، علی‏الاصول شامل ییلاق، قشلاق و مسیر بین این دو است كه از حیث جغرافیای طبیعی و مراحل كوچ دارای وحدت و همگنی نسبی باشد.

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران