نگاهی به دورترین سیاره های منظومه شمسی

دوردست ترین سیاره منظومه خورشیدی در هفت میلیارد كیلومتری خورشید قرار دارد. این سیاره كوچك در اعماق منظومه خورشیدی ما قرار دارد. سیاره «پلوتون» كه در دورترین فاصله خود از خورشید ۷ میلیارد كیلومتر از آن فاصله دارد زاویه مداری متفاوتی نسبت به دیگر سیارات دارد. مدار تمامی سیارات منظومه خورشیدی تقریباً موازی با خورشید است اما مدار پلوتون در حدود ۴۰ درجه از مدار دیگر سیارات به دور خورشید، دارای انحنا است. كمترین فاصله پلوتون با زمین چهار میلیارد و سیصد میلیون كیلومتر است. آخرین سیاره منظومه خورشیدی «پلوتون» به دلیل فاصله بسیار زیادی كه با زمین دارد تا سال ۱۹۳۰ كشف نشده بود تا اینكه در همین سال ستاره شناس بیست و چهار ساله ای به نام «كلاید تومبا» آمریكایی توانست آن را در رصدخانه ای كه خود ساخته بود رصد كند. تومبا از چندین سال قبل در رصدخانه خود به جست وجوی نهمین سیاره منظومه خورشیدی بود. او با مقایسه منظم بیش از هزار صفحه عكاسی كه در فواصل زمانی مختلفی گرفته شده بود به دنبال سیاره ای می گشت كه از صفحه ای به صفحه دیگر در میان انبوه ستاره ها حركت می كرد. پیش از آن در سال ها قبل «پرسیوال لاول» كه در رصدخانه خود به دنبال آدم مریخی ها در این سیاره می گشت پس از آنكه متوجه شد جست وجویش بی نتیجه است شروع به جست وجوی نهمین سیاره منظومه خورشیدی كرد كه پیش از آن وجودش پیش بینی شده بود.
•ویژگی های پلوتون
پلوتون كره ای یخ زده مملو از یخ و سنگ است كه احتمال داده می شود سطح آن را برفی از جنس گاز متان یخ زده پوشانده باشد. سیاره پلوتون از سه قسمت تشكیل شده است. در بیرون سیاره جو رقیق متان و نیتروژن وجود دارد و سپس گوشته یخی و در مركز سیاره هسته سنگی بزرگی كه بخش اعظمی از ساختار پلوتون را تشكیل می دهد دربر می گیرد. مدار پلوتون بیضی بسیار كشیده شده ای است كه مدار نپتون را قطع می كند و به همین دلیل در برخی از زمان ها از مدار نپتون می گذرد. كارن تنها ماه دورترین سیاره منظومه خورشیدی است كه ویژگی های استثنایی جالب توجهی دارد. قطر كارن نصف قطر پلوتون است. اندازه هیچ كدام از ماه های سیارات منظومه خورشیدی اینقدر نزدیك به سیاره شان نیست. كارن در آسمان این سیاره همیشه ثابت و در یك جا دیده می شود. دلیل آن برابری مدت گردش كارن به دور سیاره پلوتون با مدت چرخش این سیاره به دور خود است. كارن در فاصله بسیار نزدیكی نسبت به پلوتون قرار دارد. فاصله كارن با پلوتون تنها ۲۰ هزار كیلومتر است.
• كمربند كوئیپر
كمربند كوئیپر (Kuiper Belt) ناحیه ای وسیع حاوی میلیاردها خرده سیارك های یخی كوچك است كه در انتهای منظومه خورشیدی و در ورای مدار سیاره نپتون قرار دارد. پلوتون دورترین سیاره شناخته شده از خورشید، بزرگترین و شناخته شده ترین عضو كمربند كوئیپر است. متاسفانه هیچ كدام از دو فضاپیمای وویجر ۱ و ۲ كه در سال ۱۹۷۷ به فضا پرتاب شدند از كنار پلوتون نگذشته اند. وویجر ۱ با استفاده از گرانش زحل از صفحه منظومه خورشیدی خارج شد و به سمت نواحی خارجی منظومه رفت و وویجر ۲ نیز به دلیل فاصله بسیار با پلوتون پس از ملاقات با نپتون به سمت خارج منظومه خورشیدی حركت كرد. هنوز هیچ فضاپیمایی نتوانسته به ملاقات این سیاره دوردست منظومه خورشیدی برود اما امیدهای تازه ای با پرتاب فضاپیمای «افق های نو» در سال آینده به وجود خواهد آمد كه در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
• سریع السیر پلوتون
پلوتون را نه تنها با چشم غیرمسلح بلكه با تلسكوپ های كوچك نیز نمی توان مشاهده كرد. امروزه اخترشناسان برای رصد پلوتون از بزرگ ترین تلسكوپ های روی زمین و یا تلسكوپ فضایی هابل استفاده می كنند. برای آگاهی دقیق از شرایط این سیاره دوردست تنها بایستی با ارسال فضاپیمایی به آن جا از ویژگی های این سیاره اطلاع یافت. چند سال پیش طرحی در ناسا مطرح شد با نام فضاپیمای «سریع السیر پلوتون». بر طبق این طرح، فضاپیمایی به ماموریتی ۱۳ ساله می رفت تا پس از رسیدن به این سیاره به نقشه برداری زمین شناختی از پلوتون و ماه آن كارن بپردازد. متاسفانه این طرح به دلیل هزینه بالای آن عملی نشد و به صورت معلق باقی مانده است.
• در جست وجوی سیاره دهم
امروزه بحث های بسیار داغی درباره جست وجو برای كشف سیاراتی جدید در ورای سیاره پلوتون مطرح می شود. برای درك مكان و محدوده دقیق مناطق ورای پلوتون لازم است توضیحاتی را برای درك دقیق این محدوده ارائه نمایم. باد های خورشیدی كه منابع عظیم انرژی هستند تا فواصل بسیار دوری پیشروی می كنند. این محدوده یعنی از خورشید تا نهایت گسترش بادهای خورشیدی را «خورشید كره» می نامند. مرز نهایی قلمرو بادهای خورشیدی «شك نهایی» نامیده می شود كه مرز خورشید كره با محیط میان ستاره ای است. تا یك دهه آینده فضاپیمای وویجر ۱ و تا پنجاه سال آینده و ویجر ۲ به این منطقه خواهند رسید. اخترشناسان از كمربند كوئیپر تا آخرین نواحی خورشید كره به جست وجوی اجرامی كه شرایط یك سیاره را داشته باشد، هستند. در این زمینه كشفیات جالب توجهی انجام شده است كه دو نمونه آن در طول این یك سال رخ داده است. در سال ۲۰۰۴ جرمی در اندازه ۴/۳ پلوتون در ورای این سیاره و خارج از كمربند كوئیپر توسط اخترشناسی آمریكایی كشف شد. این جرم «سدنا» نام گرفت كه كمترین فاصله اش با خورشید ۷۴ واحد نجومی و بیشترین فاصله اش ۹۰۰ واحد نجومی بود. بلافاصله پس از اعلام این خبر بسیاری از رسانه های خبری دنیا اعلام كردند كه این جرم جدید دهمین سیاره منظومه خورشیدی است.خبری كه در رسانه ها درباره كشف سدنا اعلام شد بدین صورت بود: «در كشفی بی نظیر دانشمندان توانستند دهمین سیاره منظومه خورشیدی را شناسایی كنند. سدنا (Sedna) پس از ۳ سال تحقیق توسط دانشمندان ناسا در منظومه خورشیدی كشف شد. به گفته دكتر مایكل براون از انستیتو تحقیقات كالیفرنیا تیم وی با تلسكوپ فضایی اسپیتزر توانستند این سیاره را كه ۱۰ میلیارد كیلومتر از كره زمین فاصله دارد را بیابند. به گفته وی پس از كشف سیاره پلوتون در سال ۱۹۳۰ این بزرگترین كشف در علم نجوم به شمار می آید. این كشف مباحثه پیرامون تشكیل سیارات در منظومه خورشیدی را دوباره قوت می بخشد. اولین بررسی ها نشان می دهد سدنا آكنده از یخ و كوه است كه اندكی كوچك تر از پلوتون بوده و قطر آن در حدود ۲ هزار كیلومتر است.» سدنا در دورترین فاصله خود با خورشید از مكان فعلی خود در كمربند كوئیپر خارج می شد و به مرزهای خارجی منظومه خورشیدی منطقه ای كه جایگاه «ابر اورت» نامیده می شود می رود. احتمال داده می شود كه این جرم مربوط به خارج از منظومه خورشیدی باشد كه در دام گرانش خورشید قرار گرفته باشد.به تازگی نیز جرمی در فاصله ۹۷ واحد نجومی از فاصله متوسط زمین و خورشید توسط منجمان رصدخانه مونت پالومار كالیفرنیا كشف شده است كه به عنوان دهمین سیاره منظومه خورشیدی از آن نام برده می شود. نخستین تصاویر از این جرم (با نام موقتیUB۳۱۳) كه در صورت فلكی قیطس قرار دارد در ۲۱ اكتبر ۲۰۰۳ گرفته شده است اما رصدگران آن متوجه جابه جایی محسوسی در آن نشدند تا آنكه در تصویری كه هشت ژانویه ۲۰۰۵ از آن محدوده دوباره تهیه كردند، تعلق این جرم به منظومه خورشیدی را آگاه شدند. قطر این جرم حداكثر ۳ هزار كیلومتر و حداقل ۲۲۵۰ كیلومتر تصور می شود. این جرم حداقل برابر با اندازه پلوتون و شاید بزرگ تر از آن باشد. تاكنون تمامی محافل نجومی دنیا به غیر از انجمن بین المللی نجوم (IAU) این خبر را تائید كرده اند و قرار است كه كاشفان این جرم در كنفرانس بین المللی اخترشناسی كمبریج در شهریورماه امسال یافته های خود درباره این جرم را به طور كامل مطرح نمایند. در صورت تائید این یافته ها در این كنفرانس، انجمن بین المللی نجوم نیز به ناچار بایستی (UB۳۱۳) را به عنوان دهمین سیاره منظومه خورشیدی بپذیرد و نام رسمی این جرم را تعیین كند. زیرا طبق مواد انجمن بین المللی نجوم هر جرم در منظومه خورشیدی كه به طور مستقل به دور خورشید می گردد و قطر آن حداقل برابر اندازه پلوتون است، یك سیاره شمرده می شود. البته لازم به ذكر است ما تنها در صورتی می توانیم (UB۳۱۳) را دهمین سیاره به حساب بیاوریم كه سیاره پلوتون را به عنوان نهمین سیاره قبول داشته باشیم. زیرا كه هنوز بر سیاره بودن پلوتون نیز شك هایی وجود دارد كه مهم ترین آنها مسافت بسیار دور پلوتون از خورشید و مدار نامتعارف آن نسبت به مدار دیگر سیارات نسبت به خورشید است.
جهت مطالعه بیشتر مراجعه نمایید به:
www.skyandtelescope.com
www.iau.org
www.nojum.ir

منبع : روزنامه شرق