موقعیت و طبیعت سرزمین ایران

كشور جمهوری اسلامی ایران سرزمین پهناوری است كه ۱۶۴۸۰۰۰ كیلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب غربی آسیا، میان كشورهای تركمنستان ، آذربایجان و ارمنستان در شمال ؛ افغانستان و پاكستان در شرق ؛ و تركیه و عراق در غرب قرار گرفته است . سراسر مرزهای جنوبی ایران را كرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان فراگرفته است . مجموع مرزهای خشكی ایران ۵۱۷۰۰ كیلومتر ، و مجموع مرزهای آبی آن ، در شمال و جنوب ۲۵۱۰ كیلومتر است .
ایران در قلب خاورمیانه قرار گرفته است و چون پلی دریای مازندران ،‌ یعنی زیباترین دریاچه جهان را به خلیج فارس وصل می‌نماید و همچنین مانند چهارراهی بر سر راه شرق و غرب ، پیوندگاه تجلیات فرهنگی ، معنوی و سیاسی جهان شرق و غرب است .
چشمه‌سارهای زلال ، انارستان‌ها ، باغ‌های پسته ، ردیف درختان تبریزی ، كوچ كاروان عشایر در فصل‌های گوناگون شب‌های پرستاره ، صخره‌ها ، كوه‌ها ، پستی‌بلندی‌های پایان ناپذیر، آتشفشان‌های خاموش و پوشیده از برف ، جنگل‌های انبوه رشته‌ كوههای البرز و كرانه‌های دریای مازندران از جمله چشم‌اندازهای دیدنی و فراموش ناشدنی طبیعت ایران‌اند كه خاطره‌های ماندگار در اذهان جهانگردان به جا می‌گذارند.
چهره دشت و هامون ایران در خلال سال مختلف و متغیر است ؛ زمانی پر از شن و سنگ، گاه پر از سیلاب و زمانی پوشیده از برف و گل و لای یا سرشار از گل و گیاه و سبزه است
هنرمندان ایرانی در طرح‌های انواع آثار هنری خود غالباً طبیعت را به عنوان نماد و نشانه‌ای از زیبایی هستی ترسیم كرده‌اند . ایرانیان آب را همیشه ارجمند داشته و نشانه آبادانی شناخته‌اند . در چمن‌زارها، باغ و بوستان‌ها ، خانه‌ها و در مسجدها و مكان‌های مقدس به طور همیشگی آب جریان دارد و درختان بسیار به ویژه درختان سرو ، كاج ، نارنج ، انار و انگور و غیره را آبیاری می‌كند .
طبیعت جادویی و پهناور ایران یكی از عامل‌های بسیار ارزشمند صنعت جهانگردی است . از میلیون‌ها هكتار مساحت خشكی ایران ، ۱۹ میلیون هكتار باغ و كشت‌زار ؛ ۱۰ میلیون هكتار جلگه و مرتع ؛ ۱۹ میلیون هكتار جنگل ،‌و باقی مانده آن شامل زمین‌های بایر ، صحرا و كوه است
از خصوصیات مهم این سرزمین پهناور كه از نظر جهانگردی بسیار با اهمیت است وجود رشته كوههای سر به آسمان كشیده ، جلگه‌ها و دشت‌های هموار، ناحیه‌های كویری ، رودخانه‌ها و در یاچه‌های گوناگون است كه موجب شده است در هر زمان از سال ، در گوشه‌های مختلف آن ، یكی از چهار فصل را بتوان دید ، به طوری كه در زمستان در ناحیه‌های جنوبی می‌توان از دریای خوب و آرام برای ورزش‌های آبی هم چون شنا و اسكی روی آب استفاده كرد و در همان زمان در كوهستانهای شمال و غرب كشور به ورزش‌های زمستانی مانند اسكی پرداخت و هم زمان در شهرهای بسیاری در كرانه‌های دریای مازندران ، از هوای دلپذیر بهاری استفاده كرد.
كرانه‌های دریای مازندران به صورت باریكه‌ای بسیار زیبا در میان دریای مازندران و رشته‌ كوههای زیبا و جنگلی البرز قرار گرفته‌اند.
كرانه‌های خلیج فارسی كه بخشی از آن از صخره‌های كوهستانی و بخش‌های دیگر آن از كناره‌های شنی و باتلاقی تشكیل شده كه به یك نواختی كرانه‌های شمالی نیستند
استانهای جنوبی ایران به ویژه خوزستان كه بخشی از جلگه پهناور میان‌رودان(بین‌النهرین) را تشكیل می‌دهد، بسیار هموار و مسطح‌اند و در ارتفاع اندكی از سطح دریا قرار گرفته‌اند. چنانكه اگر یك جهانگرد در میان كوهستانهای شمالی یا غربی ایران به گردش بپردازد ، در زیر پای خود شهرك‌ها ، روستاها ، باغ‌ها و چمن‌زارهای بسیار زیبایی را خواهد یافت كه شگفتی او را برخواهند انگیخت .
ارتفاع بسیار فلات ایران از سطح دریا و قرارگرفتن بیش‌تر استانهای كشور در ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر ، یكی دیگر از ویژگی‌های مهم سرزمین ایران است .
رشته‌كوههای عظیم و بلند البرز از سوی شمال ، كوههای زاگرس از سوی غرب و رشته‌كوههایی كه از از خراسان تا بلوچستان كشیده شده‌اند، از سوی شرق سرزمین ایران را محصور نموده‌اند. مهم‌ترین قله‌های ایران عبارتند از : دماوند در شمال شرقی تهران با ارتفاع ۵۶۷۱ متر ؛سبلان در غرب اردبیل با ارتفاع ۴۸۸۰ متر ؛ سهند در جنوب تبریز با ارتفاع ۴۷۰۷ متر ؛ تخت سلیمان در مركز مازندران با ارتفاع ۴۸۲۰ متر ؛ زردكوه در بختیاری با ارتفاع ۴۵۵۰ متر ؛ دنا در شمال یاسوج با ارتفاع ۴۳۰۹ متر ؛ تفتان در جنوب زاهدان با ارتفاع ۳۹۴۱ متر و ده‌ها قله دیگر كه در سرتاسر ایران پراكنده‌اند.
پیچیدگی و گوناگونی سازندهای آهكی، غارهای فراوانی در استان‌های مختلف ، به ویژه در آذربایجان ، كردستان و همدان به وجود آورده است كه مورد توجه جهانگردان بی‌شماری هستند كه برای بازدید از غارهای مزبور به ایران سفر می‌كنند. چشم‌اندازهای درون این غارها از جاذبه‌های مهم جهانگردی برخوردارند و پیوسته مورد بازدید جهانگردان خارجی و داخلی قرار می‌گیرند.
كوههای ایران به چین‌خوردگی‌های دوران سوم زمین شناسی تعلق دارند، و برخی از آنها با منشاء آتشفشانی موجبات پیدایش چشمه‌های آب گرم و معدنی را فراهم آورده‌اند . كوهستانهای ایران شرایط بسیار مطلوبی برای ورزش‌های زمستانی و كوهستانی پدید آورده‌اند. كویرهای معروف ایران ؛ از جمله دشت لوت و دشت كویر در وسعتی بیش از ۳۶۰ هزار كیلومتر مربع گسترده شده‌اند و هنوز هم از ناحیه‌های ناشناخته و جالب توجه به شمار می‌روند
ایران با بیش از ۵۰۰ چشمه معدنی و آب گرم شناخته شده كه آب تمامی آنها برای تأمین آب آشامیدنی و استفاده‌های درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یكی از مهم‌ترین منابع درآمد جهانگردی را در اختیار دارد . بیش‌تر این جشمه‌ها در رشته كوههای البرز ، آذربایجان و زاگرس قرار گرفته‌اند و تعدادی از آنها نیز در نزدیكی اصفهان ، مشهد و بندرعباس واقع شده‌اند . چشمه‌های آب معدنی سرعین اردبیل ، چشمه‌های آب گرم لاریجان در دامنه‌های البرز و همچنین چشمه‌های آب معدنی محلات ، كه از نظر توسعه جهانگردی اقدامات قابل توجهی در آنها صورت گرفته است در تابستانها هزاران نفر را برای درمان و تفریح به سوی خود جلب می‌كنند
در كناره‌های جنوبی دریای مازندران ، منطقه‌ای وسیع و سرسبز با دامنه‌های پوشیده از جنگل وجود دارد ارتفاع این كناره‌ها از سطح دریاهای آزاد جهان ۲۸ متر است . كرانه‌های دریای مازندران با سواحل ماسه‌ای و مناظر دل‌انگیز از زیباترین كانونهای سیاحتی و جهانگردی ایران به شمار می‌روند. كرانه‌ها و جزیره‌های جنوب ایران نیز به ویژه در فصل‌های سرد از جذابیت طبیعی و جهانگردی قابل توجهی برخوردارند . دامنه‌های رشته كوههای البرز ، زاگرس و انشعابات آن در خراسان و آذربایجان و همچنین منشأ رودخانه‌های ایران ، مظهر چشمه‌سارها و نیز منبع پیدایش دریاچه‌ها و تالاب‌هایی هستند كه هر یك با چشم‌اندازهای زیبا و جذاب خود ارزش‌های جهانگردی در خور توجهی را به نمایش می‌گذارند.
● آب و هوا
فلات ایران آب و هوایی نسبتاً خشك دارد . ایران در كمربند آب و هوایی خشك جهان قرار گرفته است و رشته كوههای البرز و زاگرس از رسیدن جریان‌های هوایی مرطوب دریای مازندران(خزری) و مدیترانه‌ای به داخل آن جلوگیری می‌كنند. سرزمین ایران به دلیل گسترده شدن بین۲۵ و ۴۰ درجه عرض جغرافیایی و همچنین به دلیل وجود ارتفاعات، از تنوع آب‌ وهوایی شایان توجهی برخوردار است . میانگین دمای سالانه، از شمال غرب به جنوب شرق كشور افزایش می‌یابد و از حدود ۱۰ درجه سانتی گراد در آذربایجان ، به ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد در جنوب و جنوب شرقی می‌رسد.
كرانه‌های شمالی و جنوبی ایران در فصل‌های مختلف ،‌آب و هوایی متفاوت با آب و هوای ناحیه‌های مركزی و كوهستانی دارند . میانگین دمای بندرعباس در جنوب ایران در دیماه(ژانویه) به ۵/۱۸ درجه سانتی گراد می‌رسد میزان تفاوت بارش سالانه نیز در ناحیه‌های مختلف كشور بسیار زیاد است و از ۲۰۰۰ میلی متر در گیلان تا كم‌تر از ۱۰۰ میلی متر در نواحی مركزی در نوسان است میانگین سالانه بارش در ایران در حدود ۲۷۵ میلی‌متر است.
سرزمین ایران از تنوع آب و هوایی چشمگیری برخوردار است تنوع آب و هوا میان مناطق كشور با تغییراتی كه در فصل‌های مختلف ایجاد می‌شود افزایش می‌یابد .
چنانچه در چند ناحیه مختلف از یك منطقه ، می‌توان تابستان گرم و زمستان سرد را هم‌‌زمان دید بنابراین ، آب و هوای ایران را فصل به فصل باید مورد بررسی قرار داد.
در ماههای دی و بهمن ،‌در ایران سه منطقه آب و هوایی وجود دارد . كرانه‌های دریای مازندران با آب و هوای ملایم و نسبتاً سرد، بخش‌های مركزی با آب و هوای زمستانی ؛ بخش‌های جنوبی با آب و هوایی معتدل و مطبوع ، چهره می‌نمایند . در فصل بهار به ویژه در اردیبهشت به طور كلی سراسر ایران از آب و هوای مطبوع و دلنشینی برخوردار است و فقط بخش‌های جنوبی ایران به طور ناگهانی گرم می‌شوند در تابستان وضعیت آب و هوایی كشور پیچیده می‌شود . هوای كرانه‌های دریای مازندران به علت رطوبت زیاد دگرگون می‌گردد و در روزها گرم و در شب‌ها نسبتاً خنك است . كرانه‌های جنوبی ایران با روزهای بسیار گرم و شب‌های نسبتاً گرم و رطوبت بسیار همراه است .
شهرهای شیراز ، اصفهان ، مشهد ، تهران و تبریز كه از كانون‌های اصلی جهانگردی ایران به شمار می‌آیند ، آب و هوای مختلف دارند شیراز با داشتن چهار ماه گرما در رتبه اول و تبریز با داشتن یك ماه گرما در رتبه آخر قرار دارد. استانهای آذربایجان ، كردستان ، همدان و خراسان به عنوان استانهای خنك در فصل تابستان شهرت دارند.
به طور خلاصه سراسر شمال كشور به ویژه منطقه‌های ییلاقی دامنه‌های البرز مانند دره نوز ، كجور ، كلاردشت و كتالم و همچنین آذربایجان ، خراسان و منطقه‌های مركزی كوههای زاگرس – میان تویسركان و گلپایگان – برای گذراندن تعطیلات گردشگران داخلی و همچنین جهانگردانی كه به ایران سفر می‌كنند در فصل تابستان نقاط مناسبی به نظر می‌رسند . منطقه‌های جنوبی ایران با توجه به نواحی مختلف آن ، از پنج تا شش ماه ، به ویژه در طول زمستان می‌توانند مورد استفاده جهانگردان داخلی و خارجی قرار گیرند.
جهانگردانی كه در فصل زمستان به كرانه‌های جنوبی ایران سفر می‌كنند با آب و هوای مطبوعی رو به رو می‌شوند ، در حالی كه در همان زمان در فارس و اصفهان ، برف و سرما چهره شهرها را دگرگون كرده است در فصل تابستان هوای بیش‌تر منطقه‌های ایران گرم اما قابل تحمل است . بهار و پاییز ، به ویژه تعطیلات نوروزی ، برای جهانگردان و گردشگران داخلی زمان بسیار مناسب برای سیر و سیاحت به شمار می‌رود .
● تاریخ
فلات ایران از قدیمی‌ترین كانون‌های تمدنی دوران باستان در آسیا است . و از این نظر در دانش باستان شناسی ، جایگاه مهمی دارد . تاریخ اسكان در فلات ایران از دوره نوسنگی تا مهاجرت آریاها چندان روشن نیست ، اما شواهد روشنی در دست است كه سرزمین ایران از دیرباز مسكون بوده است كانون‌های قدیمی سكونت در كنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها یا به طور كلی در مجاورت كوههای زاگرس و البرز، به وجود آمده‌اند مهم‌ترین این كانونهای باستانی عبارت‌اند از : تپه سیلك كاشان ، تپه حصار دامغان ، ترنگ تپه گرگان ، تپه حسنلو در آذربایجان ، تپه مارلیك در رودبار، همچنین شوش در خوزستان در كاوشهای باستان شناسی در این كانون‌های تمدنی ، آثاری به دست آمده‌اند كه قدمت برخی از آنها به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد مهاجرت قویم آریایی به فلات ایران از هزاره دوم پیش از میلاد آغاز شد . از این قوم‌ها ، پارت‌ها در خراسان ، مادها در غرب و پارس‌ها در جنوب ایران مستقر شدند . امپراتوری مادها ، هگمتانه (اكباتان) یا همدان كنونی پا گرفت . هخامنشیان پس از پیروزی بر مادها و تسخیر پایتخت آنان ، نخستین امپراتوری بزرگ ایران را به وجود آوردند . حدود متصرفات آنان در زمان داریوش اول (۴۸۵-۵۲۲ ق.م) از جلگه رود سند در مشرق تا مرزهای یونان در مغرب می‌رسید. بناهای تخت جمشید و پاسارگاد كه از آثار این دوره‌اند از آثار مهم باستانی ایران و جهان و از جاذبه‌های مهم جهانگردی به شمار می‌آیند و همه ساله هزاران نفر از جهانگردان از این آثار بازدید می‌كنند.
پس از انقراض هخامنشیان و به آتش كشیده شدن تخت جمشید به دست اسكندر ، جانشینان وی (سلوكی‌ها) مدت كوتاهی بر ایران تسلط یافتند كه نتیجه آن آمیزش فرهنگ ایرانی با فرهنگ هِلِنی بود.در حدود سال ۲۵۰ ق.م ، پارتها كه یكی از اقوم آریایی بودند از خراسان به سمت غرب و جنوب غربی پیشروی كردند و امپراتوری خود را در تیسفون بر پهنه فلات ایران ، بنیاد نهادند ، این امپراتوری تا سال ۲۲۴ پس از میلاد دوام یافت . ساسانیان با پیروزی بر آخرین پادشاه پارتی در ۲۲۵ م، امپراتوری جدیدی به وجود آوردند كه تا اواسط قرن هفتم میلادی دوام آورد . عصر باستانی ایران با ویژگی‌های سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی آن ، یكی از پرشكوه‌ترین عصرهای تاریخ ایران به شمار می‌آید . از این دوره میراثهای فرهنگی و بناهای تاریخی فراوانی در تخت جمشید ، پاسارگاد ، شوش ، شوشتر ، همدان ، فیروزآباد(نقش رستم ) تاق بستان ، سروستان و نیشابور بر جای مانده‌اند ، كه ارزش دیداری فراوانی دارند.
نفوذ اسلام در ایران در نیمه اول قرن هفتم میلادی ، پس از فروپاشی امپراتوری ساسانی ، روی داد از آن پس دوره جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد كه دگرگونی‌های بنیادی در اوضاع اجتماعی ، سیاسی ، مذهبی و اجتماعی به وجود آورد .
ایرانیان كه از نابرابری‌های اجتماعی موجود در دوره ساسانی ناخشنود بودند ، به سرعت اسلام را پذیرفتند و در اشاعه و غنای فرهنگی آن كوشیدند با وجود پذیرش اسلام ، ایرانیان هرگز مخالفت خود را با سلطه خلفای اموی و عباسی پنهان نمی‌كردند و در برابر ستمگریهای حكومتهای اموی و عباسی جنبش‌های استقلال طلبانه بسیاری برپا كردند . آنان نیز برای تضعیف و سركوب ایرانیان كه به طرفداری از خاندان پیامبر(ص) و برقراری حكومت بر اساس امامت به پاخاسته بودند به تقویت عناصر غیر غیرانی پر داختند . ادامه جنگهای فرسایشی میان فرمانروایان محلی ، قدرت این فرمانروایان را تحلیل برد و زمینه را برای تسلط اقوام‌ بیگانه آسیای مركزی مانند تركان سلجوقی ، مغولها و تیموریان فراهم ساخت . در دوره صفویان اولین امپراتوری بزرگ ایران در دوران اسلامی پا گرفت و مذهب تشیع كه تا آن زمان پیروان آن در محدودیتهای بسیار به سر می‌بردند ، رسمیت یافت . خصلتهای پویای مذهب شیعه و تعهدات سیاسی و اجتماعی آن استقلال و هویت ملی ایران را در برابر ضربات سخت و كوبنده عثمانی‌ها با استواری تمام حفظ كرد و ایران یك بار دیگر توانست در مقابل مدعی تولیت مسلمانان ، به عنوان یك نیروی قدرتمند سیاسی – مذهبی قد علم كند با انحطاط و سقوط صفویان ، حكومت‌های افشاریان و زندیان بر اریكه قدرت تكیه زدند . پس از حكومت زندیان ، عصر قاجاریان آغاز شد . در این عصر نفوذ قدرتهای بیگانه روس و انگلیس در ایران توسعه ‌یافت . در همین دوره جنبش اجتماعی تنباكو، انقلاب مشروطیت ، قیام جنگل ، قیام شیخ محمد خیابانی و …. به وقوع پیوست . در دوره پهلوی ، جنبش ملی شدن صنعت نفت زمینه ساز قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ و دیگر قیامهای استقلال خواهانه بود كه سرانجام به پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) در سال ۱۳۵۷ انجامید .
● تاریخ حكومت‌های ایرانی
تاریخ ایران ، تاریخی پرفراز و نشیب است و در طول تاریخ ،‌امپراتوری‌ها و سلسله‌هایی بر این سرزمین فرمان رانده‌اند كه مهم‌ترین آنها عبارتند از:
هخامنشیان - ۳۳۰-۵۳۳ ق.م
سلوكیان - ۲۴۷-۳۳۰ ق.م
پارتیان - ۲۴۷ق.م-۲۲۴م
ساسانیان - ۶۵۱-۲۲۴م
حمله عرب به ایران - ۶۵۴م
امویان وعباسیان-۹۳۲-۷۴۹م
صفاریان-۹۰۳-۸۶۶م
سامانیان-۹۹۹-۸۱۹م
آل بویه-۱۰۵۵-۹۴۵م
غزنویان-۱۱۸۶-۹۷۷م
سلجوقیان-۱۱۹۴-۱۰۳۸م
خوارزمشاهیان-۱۲۳۱-۱۰۷۷م
حمله مغول به ایران -۱۲۲۰م
ایلخانیان-۱۳۵۳-۱۲۵۶م
مظفریان-۱۳۹۳-۱۳۱۴م
تیموریان-۱۵۰۶-۱۳۷۰م
تركمانان-۱۴۶۸-۱۳۸۰م
صفویان-۱۷۳۲-۱۵۰۱م
افشاریان -۱۷۹۶-۱۷۳۴م
زندیان-۱۷۹۴-۱۷۵۰م
قاجاریان-۱۹۲۴-۱۷۷۹م
پهلوی-۱۹۷۹-۱۹۲۴م
پیروزی انقلاب اسلامی -۱۹۷۹م
میدانهای جنگهای تاریخی ایران ، به ویژه میدان جنگهای مذهبی جذابیت خاصی برای زایران و جهانگردان دارند و جهانگردان خارجی را برای بازدید از این مكان‌ها ، به سوی ایران جذب می‌كند. به عنوان نمونه ، میدان جنگ در نیشابور علیه مغولان ، میدان جنگ در چالداران و پیروزی بر عثمانیان و میدان‌ها و سنگرهای جنگ ایران و عراق در خرمشهر ، بستان و هویزه برای برخی از جهانگردان جذابیت ویژه‌ای دارند.
● جمعیت و تركیب قومی
براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال ۱۳۷۵ ، جمعیت ایران اندكی بیش از ۶۰ میلیون نفر است . از این تعداد نزدیك به ۳۷ میلیون نفر شهرنشین و در حدود ۲۳ میلیون نفر روستانشین و معدودی عشایر هستند . بخش عمده جمعیت شهرنشین در شهرهای بزرگی مانند تهران ، مشهد ، اصفهان ، تبریز ، شیراز ، قم ، اهواز ، رشت، ارومیه و كرمانشاه زندگی می‌كنند.
بیش از نیمی از جمعیت كشور را جمعیت فعال تشكیل می‌دهد و در حدود ۵/۳۹ درصد كل جمعیت ایران زیر ۱۴ سال سن دارد . بدین ترتیب جمعیت ایران از نظر تركیب سنی از جمله جوان‌ترین جمعیتها در میان كشورهای دنیاست به همین خاطر جامعه ایران برخورداراز شور و نشاط جوانی است از نظر اشتغال ، توزیع سنی جمعیت شاغل ۱۰ ساله و بالاتر در بخشهای مختلف اقتصادی ، ۰۴/۳۲ درصد در بخش كشاورزی ۵/۴۴ درصد در بخش خدمات ۷۰/۳۰ درصد در بخش صنعت مشغول به كارند. تعداد شاغلان كل كشور در حدود ۵/۱۴ میلیون نفر گزارش شده است .
از كل جمعیت بالاتر از ۶ سال ۵۱/۷۹ در صد باسواد هستند . نسبت باسوادی در نقاط شهری ۸۸/۶۹ درصد و در نقاط روستایی ۳۷/۹۱ درصد افراد لازم التعلیم (۶-۱۴ساله) می‌باشد. این نسبت در میان مردان ۶۶/۸۴ درصد و در میان زنان ۲۱/۷۴ درصد است . همین نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب ۵۶/۸۹ درصد و ۷۰/۸۱ درصد و در نقاط روستایی ۷۴/۷۶ درصد و ۴۱/۶۲ درصد گزارش شده است .
جهانگردان به ویژه جهانگردان حرفه‌ای علاقه بسیاری به بازدید از كوچ ایل‌ها و عشیره‌ها نشان می‌دهند . این علاقه‌مندی دلایل متعددی دارد ؛ از جمله این كه ایل‌ها و عشیره‌ها ، فرهنگ و سنت‌های قدیمی و آداب و رسوم باستانی را پاسداری می‌كنند و در میان خود زنده نگاه می‌دارند . به طور كلی ، آداب و رسوم و روش زندگانی كوچ نشینان ایران چندان تقاوتی با زندگانی گذشتگان باستانی ما ندارد از این رو بازدید از ایل‌ها و عشیره‌های ایران و شناخت زندگی آنها توسط جهانگردان به آنان كمك می‌كند تا با گوشه‌هایی از فرهنگ و زندگانی ایرانیان باستان آشنا شوند.ایران بر سر راه آسیای مركزی و تركیه و كشورهای غربی قرار گرفته است و گروه‌های قومی متنوعی در آن زندگی می‌كنند كه از آن جمله می‌توان فارس‌ها، كردها، لُرها، بلوچ‌ها، بختیاری‌ها، تُرك‌های آذری ، تالش‌ها، تركمن‌ها، قشقایی‌ها و عرب‌ها نام برد . اقلیت‌های قومی و گروه‌های نژادی كوچك‌تری نیز در ایران زندگی می‌كنند : تركمن‌ها كه در تركمن صحرا و شمال خراسان زندگی می‌كنند و از نظر چهره ، زبان و فرهنگ با قوم‌های دیگر ایرانی تفاوت دارند . در نواحی مركزی ایران ،‌ایل قشقایی كه تبار تركی دارد ، زندگی می‌كنند . قوم‌های عرب بیش‌تر در خوزستان و به صورت پراكنده در كرانه‌های خلیج فارس زندگی می‌كنند . تركیب قومی جامعه امروزی ایران در نتیجه گسترش ارتباطات و آمیزش فزاینده مردم با یكدیگر به مقدار زیادی دگرگون شده و فضای اجتماعی نسبتاً یكسانی پدید آمده است كه در اثر آن ، اقوام ایرانی پیكره واحدی را به وجود آورده‌اند.
گروه‌های رنگین پوست كه به طور پراكنده در استانهای جنوبی ایران دیده می‌شوند از بقایای مناسبات تجارت برده با زنگبار هستند . اقلیت‌های هندی مقیم جنوب ایران نیز بازمانده بازرگانان هندی ساكن ایران در زمان‌های گذشته هستند.
● اقتصاد و توسعه
براساس اصل چهل و چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، اقتصاد ایران به لحاظ مالكیت از سه بخش دولتی ، خصوصی و تعاونی تشكیل می‌شود. در حال حاضر تنها ۵/۲ درصد از مالكیت اقتصاد كشور در قالب تعاونی‌ها شكل گرفته و اصلی‌ترین شكل مالكیت در دو بخش دولتی و خصوصی متمركز شده است با توجه به ارقام رسمی بودجه كل كشور ،پنجاه درصد تولید ناخالص ملی از محل درآمد مستقیم انحصارهای دولتی است كه با احتساب سهم دیگر موسسات و نهادهای بخش عمومی ، سهم دولت به حداقل ۶۰ درصد می‌رسد . در چهار دهه اخیر ، عمده‌ترین منبع درآمدهای بودجه دولت از فروش و صادرات نفت و گاز به دست آمده است
این مقدار در سال ۱۳۷۴ حدود ۶۴ درصد كل درآمدهای دولت بوده است با وجودنوسانهای شدید قیمت جهانی نفت خام و كاهش نسبی ارزش آن ، این عنصر همچنان نقش اصلی خود را در ساختار اقتصادی كشور حفظ كرده و منبع اصلی درآمدهای ارزی و منشاء بسیاری از دیگر درآمدهای داخلی و خارجی كشور است .
تولید ناخالص داخلی از بخشهای كشاورزی، صنعت و معدن ، خدمات و نفت تركیب یافته است . طی دوره هفده ساله ۱۳۵۶ تا ۱۳۷۴ ، ارزش افزوده بخش كشاورزی با ۱۳۰ درصد افزایش ، به ۳۷۴۰ میلیارد ریال به قیمت ثابت سال هزاروسیصدوشصت‌ویك رسیده است . در مقابل در جهت كاهش وابستگی به درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت خام و به سبب موقعیت متزلزل عنصر نفت خام در بازارهای جهانی ،‌سهم نفت در تولید ناخالص داخلی كشور، از ۴/۹۳ درصد در سال ۱۳۵۷ به كم‌تر از نصف ؛ یعنی ۱/۱۸ درصد در سال ۱۳۷۴ كاهش یافته است و در همین مدت ، سهم بخش كشاورزی از ۷/۱۴ درصد به ۹/۶۲ درصد و سهم گروه صنعت و معدن از ۸/۲۰ درصد به ۷/۳۲ درصد رسیده است .
با پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و تثبیت اوضاع سیاسی – اقتصادی كشور در سال ۱۳۶۷ ، رشد شتابان ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی آغاز شده و بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ متوسط نرخ رشد بخش كشاورزی به ۷/۵ درصد ، صنعت و معدن به ۹/۷ درصد و خدمات به ۷/۶ درصد رسیده است . از سال ۱۳۷۳ به این سو و با آشكار شدن فشارهای ارزی وارد بر اقتصاد ملی بخش صنعت و معدن به عامل اصلی حركت رو به رشد اقتصاد كشور تبدیل شده است
بخش آب و برق و گاز در بخش صنعت و معدن طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، پر رونق‌ترین شاخه اقتصاد كشور بوده است . در بخش خدمات بالاترین نرخ رشد به گروه حمل و نقل و ارتباطات تعلق دارد این ویژگی موجب شده است كه بخش خدمات در اقتصاد ملی ،‌طی سالهای اخیر ساختار سالم‌تری بیابد طی سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۳ ارزش افزوده گروه حمل و نقل انبارداری و ارتباطات بیش از ۹۷ درصد افزایش یافته است .
در مجموع تحولات تولید ملی در ایران و تغییرات تولید و ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی طی سالهای اخیر نشان دهنده گرایشی در ساختار اقتصاد ملی است كه مشخصه اصلی آن برتری جایگاه تولید خاصه تولید صنعتی است .
در سال ۱۳۷۳ ، برای نخستین بار ظرف سالهای آغاز دهه ۱۳۷۰ ، رشد ارزش افزوده بخش صنعت و معدن از متوسط رشد تولید ناخالص داخلی و حتی رشد سایر بخش‌ها فراتر رفت . در حالی كه ارقام این شاخص‌ها برای تولید ناخالص داخلی و خدمات در سال به ترتیب ۶/۱ و ۵/۲ درصد بود، بخش صنعت و معدن ۹/۴ درصد افزایش یافت . در پایان سال ۱۳۷۴ سهم بخش‌های گوناگون اقتصادی در تولید ناخالص داخلی به قیمت عوامل( به قیمت‌های ثابت ۱۳۶۱ ) برای كشاورزی ۹/۲۶ درصد ، صنعت و معدن ۷/۳۲ درصد ، خدمات ۹/۴۲ درصد و نفت ۱/۱۸ درصد برآورد شده است .● مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه اقتصادی
ایجاد منطقه آزاد تجاری – صنعتی یكی از مهم‌ترین رهیافت‌های نظام تجارت جهانی در قرن بیستم است كه به منظور جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فن‌آوری، راه‌اندازی تولید محصولات صادراتی ، ایجاد اشتغال و راهیابی به بازارهای جهانی ،‌در بسیاری از كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته ، با موفقیت به مرحله اجرا گذاشته شده است و ایران نیز از جمله این كشورها است . در حال حاضر، سه منطقه قشم ، كیش و چابهار به عنوان منطقه‌های آزاد تجاری – صنعتی برای فعالیت سرمایه‌گذاران معرفی شده‌اند . علاوه بر این سه منطقه آزاد ، با مجوزی كه قانون برنامه اول و دوم توسعه كشور به دولت داده است ، تاسیس منطقه‌های آزاد دیگری جهت ترانزیت پردازش و صادرات كالا به تصویب رسیده است كه ” منطقه ویژه اقتصادی ” نام دارند . این منطقه‌ها از شمول مقررات صادرات و واردات مستثنی هستند در حال حاضر ، این منطقه‌های ویژه اقتصادی عبارتند از : منطقه ویژه اقتصادی سیرجان و منطقه ویژه اقتصادی بندر انزلی
هر یكی از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی امكانات قابل توجهی برای سرمایه‌گذاری در تولید و تجارت دارند علاوه بر نقش اقتصادی و تجاری ، توسعه امكانات جهانگردی و سیاحتی آنها نیزبه نوعی در دستور كار بدل شده است .
● دین و فرهنگ
‌ دین رسمی ایران بر اساس اصل ۱۲ قانون اساسی ، اسلام و مذهب شیعه اثنی عشری است . حدود ۹۹/۶۵ درصد مردم مسلمان هستند پیروان مذهب‌های اسلامی حنفی ، مالكی ، شافعی ، حنبلی و زیدی در ایران از احترام و آزادی كامل برخوردارند.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، دین‌های زرتشتی ، مسیحی و كلیمی به رسمیت شناخته شده‌اند و پیروان آنها می‌توانند مانند مسلمانان با حقوق یكسان در زندگی سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی كشور شركت كنند. اقلیت‌های دینی زرتشتی ،‌ارمنی ، كلیمی و آشوری و كلدانی در مجلس شورای اسلامی نمایندگان مستقل دارند . غنای فرهنگی ایران در عرصه‌های مختلف از جمله انواع هنرهای شرقی ، ادبیات و عرفان آوازه‌ای جهانی دارد . اسطوره‌ها، ‌افسانه‌ها ، حكمت و فلسفه ، شعر ، موسیقی ، ادبیات عامه ، صنعت‌های دستی ، معماری و هنرهای تزئینی ایران ، بخش شایان توجهی از گنجینه‌های اندیشه ، هنر و فرهنگ بشری را تشكیل داده‌اند.
● زبان، خط و مبدأ تاریخ و پرچم
به موجب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ،‌زبان و خط رسمی و مشترك مردم ایران، فارسی و هجرت پیامبر اسلام(ص) مبدأ تاریخ رسمی كشور است .
روز اول فروردین (۲۱ مارس) آغاز سال نو در ایران است . انجام امور رسمی كشور براساس تاریخ هجری شمسی است . پرچم ایران به رنگهای سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی ایران و ۲۲ نگاره ”الله اكبر” است . بیش از نیمی از مردم ایران به زبان فارسی یا گویش‌های مربوط به آن سخن می‌گویند.
زبان فارسی از فصاحت و شیوایی خاصی برخوردار است به همین دلیل بخشی از برجسته‌ترین آثار ادبی مشرق زمین ، به ویژه درحوزه‌های فرهنگی ایران ، از وراورد (ماوراءالنهر) تا آسیای صغیر به زبان فارسی نوشته شده‌اند . بسیاری از قوم‌های آسیای مركزی با وجود تسلط بر قلمرو جغرافیایی ایران پس از مدت كوتاهی از ، فرهنگ غنی ایران و زبان فارسی تاثیر پذیرفته‌اند.
●حكومت و قوای سه گانه
حكومت ایران جمهوری اسلامی است كه به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ پا گرفت و مردم ایران درهمه پرسی ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ هجری شمسی با اكثریت ۲/۹۸% آرا به آن رأی مثبت دادند . براساس قانون اساسی امور كشور باید توسط رئیس جمهور ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و دیگر اعضا شوراها كه از طریق انتخابات و مراجعه به آرای عمومی مردم برگزیده می‌شوند ، اداره شوند.
قوای حاكم در جمهوری اسلامی ایران عبارتند از : قوای مقننه ، مجریه و قضاییه كه با نظارت مقام رهبری توسط رئیس جمهوری هماهنگ می‌شوند.
تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی ۲۷۰ نفر است كه برای مدت چهار سال انتخاب می‌شوند . كلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی ، برای تطبیق با موازین شرعی باید به تایید شورای نگهبان برسد.
قوه مجریه زیر نظر رئیس جمهوری كه به طور مستقیم برای چهار سال انتخاب می‌شود قرار دارد
قوه قضاییه قوه‌ای مستقل و پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی ملت است . بالاترین مرجع قوه قضاییه ، شورای عالی قضایی به ریاست رئیس قوه قضاییه است . اعضای این شورا عبارتند از : رئیس دیوان عالی كشور ، دادستان كل كشور و سه نفر قاضی مجتهد و عادل كه برای مدت پنج سال انتخاب می‌شوند.
● تقسیمات اداری و سیاسی
براساس آخرین تقسیمات كشوری ، كشور ایران به ۲۸ استان و ۲۵۲ شهرستان و ۶۸۰ بخش تقیسم می‌شود . هر استان با تقسیمات تابعه زیر نظر استاندار؛ هر شهرستان به وسیله فرماندار و هر بخش توسط بخشدار اداره می‌شود.
بزرگ‌ترین استان ایران با مساحت ۳۱۳ هزار كیلومتر مربع ، استان خراسان و كوچك‌ترین آن‌ها ، هر یك با مساحت كم‌تر از ۱۵ هزار كیلومتر مربع ، استان‌های گیلان ، چهارمحال و بختیاری ، كهكیلویه و بویراحمد ،‌گرگان ، قزوین و قم هستند.
● مسافرت و حمل و نقل
هواپیما را می‌توان از دفترهای فروش مستقیم یا از آژانس‌های خصوصی كه در سطح تهران و شهرهای بزرگ به صورت شبكه وسیعی فعالیت دارند ، تهیه كرد .
خطوط دریایی و كشتی‌رانی والفجر ۸ ، گروه كشتی‌های ایران هرمز در خلیج فارسی و كشتی میرزاكوچك خان در دریای مازندران در جابجایی مسافر بین ایران و سایر كشورها فعالیت دارند
بهترین راه مسافرت از خارج به ایران راه هوایی و استفاده از هواپیما است . شركتهای بزرگ هواپیمایی جهان به ویژه ایران ایر، همه روزه بین تهران و شهرهای بزرگ جهان پرواز دارند . تقریبا تمامی شركت‌های هواپیمایی جهان در تهران ، دفتر نمایندگی مستقل دارند.
از كشورهای تركیه ، عراق ، تركمنستان ، آذربایجان ، ارمنستان ، پاكستان و افغانستان از طریق راه‌های زمینی نیز می‌توان به ایران سفر كرد . راه اصلی زمینی كه ایران را با كشورهای همسایه ارتباط می‌دهند عبارتند از :
راه ایران – تركیه ، در مرز بازگان در شمال غربی ایران ؛ راه زمینی زاهدان – میرجاوه در مرز ایران و پاكستان و راه تایباد – هرات در مرز افغانستان ؛‌راه‌های زمینی آستارا – جلفا با جمهوری آذربایجان و راه زمینی قصر شیرین – خسروی به عراق .
علاوه بر این ،‌ایران از طریق راه‌های دریایی و بندرهای واقع در كرانه‌های دریای مازندران باكشورهای روسیه ، آسیای مركزی و منطقه قفقاز و از طریق بندرهای خلیج فارسی و دریای عمان با كشورهای كویت ، بحرین ، امارات متحده عربی و عمان ارتباط دارد و از طریق اقیانوس هند به آب‌های آزاد و دیگر بنادر جهان راه می‌یابد.
راه‌های ارتباطی میان شهرهای بزرگ و راه‌های اصلی كشور آسفالت هستند و از كیفیت مطلوب و مناسبی برخوردارند . رانندگی در ایران از سمت راست و براساس مقررات بین‌المللی انجام می‌گیرد . بسیاری از جاده‌های ایران ، جاده‌های كوهستانی‌اند و از این جهت چشم‌اندازهای بسیار جالبی نسبت به اطراف دارند درغالب راه‌های ایران علائم راهنمایی و رانندگی نصب شده است ؛ راهداری‌ها پیوسته به مراقبت از راه‌ها اشتغال دارند و پلیس ویژه‌ای به نام پلیس راه بر اجرای دقیق مقررات راهنمایی و رانندگی در جاده‌های كشور نظارت دارد.
مركز استانها و شهرهای بزرگ ، با شبكه‌ای از راه‌های اصلی و فرعی ، به واحدهای كوچك شهری و روستایی مربوط می‌شوند . راه‌های اصلی ترانزیتی جهت شمال غربی – جنوب شرقی یا شمالی – جنوبی دارند و مرز ایران و تركیه را به مرز ایران و پاكستان یا مرز ایران با كشورهای شمالی را به داخل كشور مربوط می‌سازند . نقشه كامل یا اطلس راه‌های ایران را می‌توان از مراكز سازمان ایرانگردی و جهانگردی یاكتابفروشی‌ها وروزنامه‌فروشی‌ها تهیه كرد
در برخی از راه‌های ایران به دلیل كوهستانی بودن ، نمی‌توان با سرعت زیاد رانندگی كرد؛ با وجود این ، بیشتر جاده‌های ایران از ایمنی نسبی برخوردارند . با وجود جایگاه‌های فروش بنزین در فاصله‌های مناسب ، به حمل بنزین اضافی نیازی نیست . هزینه سوخت وسایل نقلیه در ایران كمی از هزینه سفر را تشكیل می‌دهد و در مقایسه با كشورهای دیگر به مراتب ارزان‌تر است . تجربه مسافرت زمینی درایران به دلیل دیدارهای فراموش نشدنی است .
به دلیل ارزانی گازوئیل ،‌هزینه مسافرت با اتوبوس بسیار ارزان است . علاوه بر این ، شركت‌های اتوبوس‌رانی ایران با درجه‌بندیهای مختلف ، امكانات متنوعی از نظر قیمت و راحتی سفر ارائه می‌كنند هزینه مسافرت با اتوبوس از ۳۰ تا ۵۰ ریال برای هر كیلومتر بیش‌تر نیست . به جز وسایل نقلیه شخصی و اتوبوس ، با سواری‌های كرایه نیز می‌توان در ایران مسافرت كرد . این سواری‌ها كه دفتر آنها در ترمینال مسافربری قرار دارد ، سرویس‌های منظم و راحت به بیش‌تر شهرهای ایران دارند و می‌توان آنها را به طور دربستی نیز كرایه كرد . البته در شهرها نیز آژانس‌های مسافرتی وجود دارند كه اتومبیل برای داخل یا خارج شهر كرایه می‌دهند. سرویس‌های قطار در ایران همانند تمامی كشورهای جهان برنامه حركت معینی دارند كه اطلاعات مربوط به آن را می‌توان از ایستگاههای راه‌آهن به دست آورد . شهرهای بزرگ ایران مانند تبریز ، مشهد ، گرگان ، اصفهان ، كرمان ،‌یزد ، اهواز و خرمشهر از طریق راه آهن قابل دسترسی هستند بهای بلیط قطار با توجه به درجه‌بندی كوپه‌ها ، مسافت و نوع قطار متفاوت است
هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (ایران ایر) و شركت هواپیمایی آسمان و سایر شركت‌ها از جمله ؛‌ ساها، كاسپین ، ماهان ،‌ایران ایرتور ، كیش ایرو بن ایر به تمام شهرهای بزرگ و حتی برخی شهرهای متوسط و كوچك دورافتاده كشور نیز پروازهای منظم دارند . توسعه فرودگاههای كشور در سالهای گذشته ،‌امكان ارتباط هوایی بین شهری را در سطحی مطلوب و وسیع فراهم كرده است . بهای بلیط پروازهای داخلی نیز در مقایسه با كشورهای دیگر نسبتاً ارزان است . سرویس و خدمات جنبی هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در پروازهای داخلی نیز براساس استانداردهای بین‌المللی انجام می‌گیرد.

منبع :
http://www.rayzani.online.tm/iranshenasi
[ ایمان علمدار ]

منبع : هفته نامه فصل نو