جوایز بانکی وسوسه انگیز و مبهم رقابت بانک ها برای جمع آوری نقدینگی را کنترل کنیم

... هزاران خودروی سواری، سکه طلا، کمک هزینه سفرهای زیارتی و سیاحتی، بن خرید کالا و اسکناس به اندازه طول ۳۷۰ و چند متری برج ... و... و میلیاردها ریال دیگر جوایز قرعه کشی حساب های پس انداز صندوق قرض الحسنه بانک ها است. تقریبا همه مردم کشور با این شیوه تبلیغات بانک ها کاملا آشنا هستند اما آنچه برای بسیاری از همین مردم و حتی سپرده گذاران، مبهم و ناآشکار است، تاریخ زمان قرعه کشی و این که چه تفاوت و یا امتیاز برای کسی که فرضا یک یا چند میلیون در بانک سپرده با کسی که مثلا ۵۰ هزار تومان در صندوق قرض الحسنه دارد، اعمال می شود! یا بنا بر آن که اعلام می کنند: «هر۵۰.۰۰۰ ریال روزانه یک امتیاز، این امتیاز آیا شانس برنده شدن را بیشتر می کند، نام هر دو فرد مذکور در یک گردونه قرعه کشی می چرخد و... مورد سؤال دیگر مردم، مقایسه روش تبلیغات پرهیجان جوایز قبل از قرعه کشی و شیوه اطلاع رسانی اسامی برندگان پس از قرعه کشی است که بازخورد این قیاس اخیر را می شود تشبیه کرد به تاثیر و فرایند تابش خورشید و وضعیت مه در بخشی از فضا!
مرد از حاشیه پارک بلند می شود. زیر یک درخت کهنسال گل اقاقیا می ایستد. تماشایش می کند. نفس عمیق می کشد. یادش می آید سه روز دیگر سالروز ازدواج اش است. از مدت ها پیش انتظار کشیده است فرجی حاصل شود تا بتواند کادویی با قیمت مناسب برای همسر کم توقعش تهیه کند. سال گذشته هم نتوانسته بود این خواست خود را انجام دهد. باز به کورسویی امید بسته بود و همچنان در انتظار یک پاداش اندک دلخوش مانده بود لیکن حالا... نگاهی به شاخه های وسوسه انگیز گل های اقاقیا می اندازد. بی اراده دست بالا می برد تا شاخه ای بگیرد چند گل بچیند و هدیه به همسرش دهد! غافل از آن که باغبان همراه مهندس ناظر گل و سبزه پارک می آمد. باغبان با شیلنگ آب پای درخت می ریزد. همراه او تاکید می کند گلها را خوب نگاهدارد و پرورش بدهد. مرد سر به زیر راهش را برمی گردد. در حاشیه پارک روی نیمکت رنگ باخته همیشگی خود می نشیند و اقاقیاها را تماشا می کند.
معاون وزیر اقتصادی و دارایی، در پاییز سال ۸۶ در جریان برگزاری کنفرانس بین المللی تامین مالی اسلامی، از قرعه کشی حساب های قرض الحسنه برخی بانک ها انتقاد کرد و اظهار داشت: «در حال حاضر قرعه کشی های ما تبدیل به قماربازی شده است.» وی در عین حال گفت: «هم اکنون در بهترین شرایط بازار هستیم که باید از این موقعیت استفاده کنیم...»
● حذف رقابت های نامطلوب
اواسط فروردین ماه سال جاری هیئت وزیران ضوابط قرعه کشی بانک ها را تغییر داد. بر اساس مصوبه هیئت وزیران، قرعه کشی بانک ها همزمان سالی ۲ بار انجام می شود و حداکثر جایزه ۲ درصد مانده حساب های قرض الحسنه خواهد بود. بنابراین مصوبه که به منظور حذف رقابت های نامطلوب و جلوگیری از جابه جایی قرض الحسنه در بانک ها، تصویب شده است، بانک مرکزی هم سه ماه فرصت دارد دستورالعمل ساماندهی میزان مشوق های سپرده پس انداز قرض الحسنه، نحوه قرعه کشی، تبلیغات و زمان بندی قرعه کشی را با هماهنگی وزارت امور اقتصاد و دارایی تدوین کند. هیئت دولت همچنین بانک ها را موظف به اختصاص ۹۵ درصد منابع قرض الحسنه خود به تسهیلات قرض الحسنه کرده است.
● جوایز متعدد نصیب چه کسانی می شود؟
یکی از دست اندرکاران طرح و اجرای تابلوهای تبلیغاتی، معتقد است بانک ها برای تبلیغات و تیزرهای تلویزیونی خودشان خیلی بزرگنمایی و زیاد هزینه می کنند تا حدی که می بینیم از کاراکتر فیلم های سینمایی از جمله «زورو» در تبلیغات استفاده می شود. در این حال این ابهام به ذهن مردم می رسد که در پی قرعه کشی ها آخرش معلوم نمی شود آنهمه جوایز متعدد چقدرش و به دست چه کسانی می رسد.
«حسن راجیان» که می گوید از سال ۱۳۶۰ به کار طراحی و اجرای تابلوهای تبلیغاتی مشغول است همچنین معتقد است که تبلیغات بانک ها به قدری است که دیگر شوق بیشتر مردم را برنمی انگیزاند و مانند دهه های گذشته، اعتبار ندارد. وی می گوید: «همه متوجه شده اند که هدف بانک ها از اینهمه تبلیغات جمع کردن نقدینگی های مردم است اما شگردهای تبلیغاتی هم چشم هم چشمی شده و همه یک خط را پیش گرفته اند.» وی همچنین همسو با برخی از کارشناسان امر تبلیغاتی و قشرهای مختلف مردم کوچه و بازار، این نظر را دارد که به عنوان راهکار جلب اعتماد بیشتر مردم، افراد برندگان این قرعه کشی ها- خاصه برندگان جوایز کلان- به مردم معرفی شوند و ادامه می دهد: «آنهمه تبلیغات و هزینه صورت می گیرد، نظرم این است همه آنهایی که برنده خصوصاً جوایز پربهاتر شده اند توسط بانک ها در یک مکان گردهمایی شوند و چهره هاشان به سایر مردم معرفی شوند.»
● ضرورت شفافیت در اجرای قرعه کشی ها
مدیر بازرگانی یک بخش تبلیغاتی رسانه ای به دلیل این که خود مسئولیت حوزه اجرایی- تبلیغی دارد صرفاً به کلی گویی بسنده می کند و با بیان این که رسانه جمعی خصوصاً شرکت ها و... چه در زمینه کالا و چه خدمات، اعتمادسازی را به مردم نشان بدهند و آن را ثابت کنند، نیز معتقد است قرعه کشی هم به همین خاطر و جلب بیشتر مخاطب است.
«الف-ی» می افزاید: «اصولاً تبلیغات در هر سمت و سو برای جذب مخاطب و همین جوایز است. بنابراین لازم است اعتمادسازی در این بحث و برای عموم به نمایش گذاشته شود. شفاف سازی بحث تیزر تبلیغات به مردم اعتماد می بخشد.» این مدیر بازرگانی در مورد شفاف سازی، براین باور است که چنانچه- در امر تبلیغات و ارائه جوایز- شفاف سازی شود همین شفاف سازی خود تبلیغ است. به گفته وی، اعتمادسازی یعنی آن که فلان شخص- شرکت، سازمان- و... بگوید ما این جوایز و هزینه ها را داشته ایم. او ادامه می دهد: «از سوی دیگر مردم بخواهند نحوه قرعه کشی شفاف سازی شود و همین طور چگونگی نظارت به مردم نشان داده شود که این تبلیغات درست است. حال درباره بانک ها نیز باید گفت حضور عوامل بانک ها به سمت شفاف سازی در شرکت های مربوطه این ضرورت را برتاباند که اعلام زمان تعیین برندگان در سطح گسترده تر شود.»
● عوامفریبی نکنند
یک استاد اقتصاد که خود را موافق تبلیغات بانکی معرفی می کند می گوید: «بانک ها در بازار رقابتی می توانند افراد را برای سپرده گذاری نقدینگی شان جذب کنند زیرا جابه جایی سپرده ها علایم کارآیی بازار داد و ستد است.» وی تأکید می کند که بانک ها اما ممکن است عوامفریبی کنند و می گوید: «مثلاً در تابلوی تبلیغاتی شان می خوانیم ۱۶ درصد سود به سپرده گذاران پرداخت خواهد شد. آیا این سود روزانه، ماهانه یا سالیانه است؟ باید شفاف سازی کنند اهدای جوایز و مراسم قرعه کشی از طریق سایت و روزنامه ها به مردم نشان داده شود.»
«دکتر فرهاد خرمی» در توضیح بیشتر دیدگاه های خود، می گوید: «موافق تبلیغات بانک ها هستم به دلیل آن که نقدینگی های مردم را جمع کنند و به این طریق موجودی سپرده سبب باز شدن دست بانک ها برای ارائه وام و تسهیلات موردنیاز مردم شود. اصولاً کار تبلیغات بانک ها جذب سپرده (نقدینگی) است. البته روش اعمالی آنها ممکن است عوامفریبی کند.» می پرسم چگونه...؟ می گوید: «مثلاً در تابلوی تبلیغاتی شان می خوانیم ۱۶ درصد سود به سپرده گذاران پرداخت خواهد شد. سؤال این است: آیا این میزان سود، روزانه، ماهیانه یا سالیانه است؟ در حالی که باید شفاف باشد و شفاف سازی شود که مردم خیال پیچیده و اطلاع ناکافی نداشته باشند. بانک ها در سایت های رایانه ای شان نیز چند و چون جزئیات تبلیغات خود را شفاف سازی کنند طوری که مردم از جزئیات دقیقاً آگاه شوند. این شیوه اطلاع رسانی تبلیغاتی نه تنها در بانک ها بلکه در مورد هر کار و خدمتی باید انجام شود.»
«خرمی» استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، همچنین بر این اعتقاد است که بانک ها در زمان قرعه کشی و اهدای جوایز می باید از طریق سایت کامپیوتری خود و روزنامه ها نشان دهند به آنچه که در جریان تبلیغات شان گفته اند عمل کرده اند و از این طریق، اسامی و تصاویر برندگان به مردم نشان داده شود که اعتماد عمومی پایدار بماند.
● باورپذیری را افزایش دهیم
سرگرم حل جدول روزنامه است. آن طور که می گوید سالها پیش دستی در نویسندگی داشته است. سررشته ای هم از معرق کاری دارد. او با نام «سیدمصطفی نادمی» در پاسخ سؤالم درباره شیوه تبلیغات و قرعه کشی و اهدای جوایز بانک ها، می گوید: بانک ها برای تبلیغات جوایز پس انداز- قرض الحسنه در رسانه ها کلی هزینه می کنند. بیایند در انجام و پایان قرعه کشی ها افراد برنده شده را به مردم معرفی کنند. این کار باعث جلب اعتماد بیشتر مردم می شود و به حقیقت تبلیغات، جوایز و برنده شدن ها قاطعانه باور پیدا می کنند. وی در مقدمه جواب به سؤالم می گوید که مردم به دلیل درگیر بودن با مشکلات زندگی، فرصت، انگیزه و یا عادت نکرده اند پیگیر چگونگی قرعه کشی ها و یا هرآنچه دیگر که فکر می کنند حق شان است که به دست آورند نمی شوند اگرچه خیلی ها هم هستند برای رفع مشکل خود به هر جا جهت احقاق حق می روند.
● فقط یکبار؛ ۵۰۰ تومان
«جوهریان» یک راننده تاکسی در پاسخ پرسشم، می گوید: «روزی یک سرویس چند نفره به من خورد. یکی از آنها در قرعه کشی بانک... ماشین ۲۰۶ برنده شده بود. با آنها به بانک مربوطه رفتم. دیدم همه حاضرین به هم دست می دادند و همدیگر را می شناسند. تعجب کردم.»
وی بعد می گوید: «خودم چند سال است دفترچه پس انداز قرض الحسنه دارم و همینطور خانمم و بچه ام. طی سال های گذشته فقط یکبار در بانک... ۵۰۰ تومان برنده شدم. ما نمی دانیم آنهمه جوایز که تبلیغ می کنند به چه کسانی می رسد.»
● تبلیغ مصرف زدگی و تجمل گرایی ممنوع!
در تعریف و تبیین تبلیغات در دنیای مدرن امروز و در گستره جامعه، لزوم دستیافت به مقاصدی از جمله امور تجاری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی یک امر اجتناب ناپذیر تلقی می شود و چه بسا از دست اندرکاران و صاحب نظران ذیربط از خطوط و چارت تبلیغات متعارف و مناسب، پای فراتر می نهند گویی مرزی برای حد و اصول تبلیغ کالا و جوایز چه به لحاظ تشویق مخاطبان به منظور جلب حمایت آنان از آنچه که مورد تبلیغ واقع شده است و چه توجه به ادراک قشرهای جوامع و گروه های فرهیخته که در برابر تبلیغات، متکی به این اندیشه ورزی و تفکر خود هستند که فضای پررنگ تبلیغات، اثری بر شخصیت شان نخواهد گذاشت. از سوی دیگر، تبلیغات نباید مشوق و انگیزانندگی روح و فکر مخاطبان به مادیگرایی و مصرف زدگی شود اگرچه در دنیای غرب، نه تنها ضوابط اخلاقی و حریت انسانی در بمباران تبلیغات، رعایت نمی شود که شهروندان در حصاری از مضامین و فرموله سازی ادبیات مجذوب کننده و پرکشش تبلیغی، مغلوب اشیای مورد تبلیغ می شوند. اما در خصوص جامعه خودمان درباره تبلیغات و این که براساس ضوابط مدون تعریف شده، باید گفت که آگهی نباید مروج تجمل گرایی باشد، آگهی نباید به گونه ای طراحی و ساخته شود که در آن، مردم به مصرف گرایی بیش از نیاز و اسراف در استفاده از امکانات، تشویق شوند. اگر فرصت کردید، همین یکی دو ضابطه مثبت یک سازمان رسانه ای با آنچه که تبلیغات با جوایز قرعه کشی بانک ها صورت می گیرد را به محک بگذارید.
شیشه قاب تبلیغات، جوایز و شرط و شروط های بانکها شفاف نیست شاید به قول یک شهروند «این روش حسنه دستخوش لاتاری بازی شده است.» تاثیرات فردی، خانوادگی و اجتماعی این گونه پیشه به هر حال اقتصادی و پولی زیاد است. از جمله آن که احساس و تمرکز افکار عمومی متوجه به دست آوردن یکی از وسایل تجملی تبلیغات می شود.
تکرار شبانه روزی و سالیانه شیوه تبلیغات و انبوه جوایز وسوسه بار، ناخواسته سایه بر امور معنوی جامعه می زند ضمن آن که این شیوه کار، بازدهی تولیدی ندارد.
دستورالعمل بانک مرکزی در خصوص چگونگی انجام تبلیغات، میزان جوایز، توقع نداشتن سپرده گذار به سود نقدینگی و... و منع ورود به توسعه جلوه های مادی و رقابت های ناسالم بانکی، دریچه ای معنوی و شفاف در این باب است که چنانچه ولو از مجموعه مفاد این دستورالعمل جدید تنها اعمال روش شود، کمک بسیاری به توسعه حقیقی قرض الحسنه خواهد کرد...
● یک بسته سیاستی- نظارتی
آن مصوبه تغییر ضوابط قرعه کشی بانکها که خبرش در اواسط فروردین ماه در سایت های خبری و برخی روزنامه ها چاپ شد و در شماره قبل این گزارش نیز مورد اشاره قرار گرفت، همین بسته سیاسی- نظارتی دارای ۴۷ بند شبکه بانکی کشور برای سال ۸۷ است که توسط بانک مرکزی به تمام بانکهای کشور ابلاغ و از اول اردیبهشت ماه جاری به اجرا گذارده شده است.
گشودن کلی این بسته و مرور آن به لحاظ آن که یک اقدام بدیع و دگرگون کننده در بدنه و لایه های نظام بانکی و طبعا موقعیت اقتصادی کشور است. و از جمله موضوعات مطروحه نظام پولی، قرعه کشی همزمان تمام بانکها و آن هم مجاز دو نوبت در سال، قرض الحسنه و مهم دیگر، ممنوعیت اعطای وام کلیه دستگاه ها و بنگاه هایی که عملیات پولی انجام می دهند، در بر می گیرد، در وهله نخست، ایجاد امنیت در هزار توی مهندسی- تخصصی امور بانکی را رصد کرده است که همین امر حیاتی نشان از تصمیم شفاف سازی مسایل کلان چرخه اقتصادی و مبادلات پولی و... دارد. بدیهی است که این تحول، نظرات متنوع و به اصطلاح متغایر هم- مثل هر اقدام دیگر- در پی خواهد داشت. در بخشی از این مصوبه درباره قرض الحسنه، می خوانیم: «پرداخت قرض الحسنه برای رفع نیازهای مردم تا سقف ۱۰۰ میلیون ریال به ازای هر نفر قابل انجام است و از این پس سقف میزان جایزه حداکثر ۲۵ میلیون تومان خواهد بود. سپرده گذاری در این امر، بدون انتظار دریافت سود و یا تبعات ناشی از کاهش ارزش سپرده ناشی از تورم با قصد قربت و کمک و مساعدت به نیازمندان انجام می شود. روشهای تشویق و قدردانی از سپرده گذاران بدون ورود به ترویج جلوه های مادی و رقابت های ناسالم بانکی و براساس دستورالعمل بانک مرکزی قابل اجرا خواهد بود. ضوابط تشویق سپرده گذاران قرض الحسنه، نوع جوایز و نحوه تبلیغ با هماهنگی بانک مرکزی انجام می شود. حداکثر میزان جایزه ۲۵۰میلیون ریال جوایز ثابت خواهد بود. قرعه کشی کلیه بانکها به طور همزمان و دو بار در سال مجاز خواهد بود.»
در تحلیل واژه شفاف سازی و نظامند شدن چرخه قرض الحسنه، دست کم انتظار می رود با حذف فضاسازی و مرزهای خودساخته بانکها از رهگذر مصوبه یاد شده، به شیوه ای قابل قبول مردم نیز، نوسازی شود واین که دیگر مردم سپرده گذار از ابهامات و چند و چون و چگونگی محتوای قرعه کشی، زمان و بمباران روانی تبلیغات انواع جوایز که حجم فکر و آسایش روحی و فرهنگی همگانی، آرامش کنند و شیوه های ماراتن مادیگرایانه در گستره جامعه، در بایگانی عملیات بانکی، منسوخ شود.
● تفاوت شیوه کنونی قرض الحسنه؛ با سنت اسلامی
«عابدی» شاغل در یک آموزشگاه علمی و بازنشسته یکی از وزارت خانه هاست. هنگامی که صحبت می کند هر چند ثانیه یک بار مژه بر هم می گذارد انگار خاطرات کار و زندگیش را خلاصه می کند. تبسم از چهره چین دارش آنی محو نمی شود. او می گوید: «شرایط اقتصادی طی چند سال گذشته و اخیر به واقع هیچ طور نمی گذارد خرج و دخل مردم کم درآمد، همخوانی پیدا کنند. شما می بینید همه مردم- تقریباً به نوعی درگیر کارند یکی از امیدواریهای برخی از همین قبیل مردم، برنده شدن در حساب های قرض الحسنه بانکها و یابنگاه های مشابه است. تبلیغات بانکها فرصت ترمیم کم و کسریهای زندگی را از آدم می گیرند و کوچک و بزرگ با اندک ذخیره مالی حساب باز می کنند.» وی نیز از شیوه اطلاع رسانی بانک ها انتقاد می کند و می گوید: «ماه ها طول می کشد تا زمانی که به بانک مراجعه می شود می بینیم لیست برندگان را پشت شیشه بانک چسبانده اند دهها و صدها اسم را می خوانی که هر کدام اغلب ۵یا ۱۰هزارتومان و یا چندتایی هم ربع سکه برنده شده اند. از طرف دیگر بر سر در بانکها روی پارچه اعلان شده فلان آقا یا خانم یک دستگاه ماشین برنده شده است. این، همه قضایا است که باز روز از نو روزی نو نتیجه حرفهایم این است که نه زمان قرعه کشی معلوم بوده و است و نه آن که چطور قرعه کشی شده و می شود. اما مهمتر از همه، این که در شرع ما و از قدیم دانسته ایم که مفهوم قرض الحسنه و هدف آن چه بوده است. قرض الحسنه یعنی کمک به نیازمندان بدون چشمداشت هیچ مازاد بر آنچه به قرض داده شده است اما خود شما هم شاهدید که این شیوه حسنه دستخوش بازی شانسی بازی شده است. لذا به جایی رسیده ایم که این سنت اسلامی تبدیل به برد و باخت شده است: یعنی یک نفر ماشین می برد و یا نیم سکه نصیبش می شود، دهها نفر دیگر، پس از ماه ها چیزی عایدشان نمی شود.»
● سایه روشنهای قرعه کشی بانکها
موضوع گزارش در زمینه روشهای قرعه کشی بانک ها، مشخص نبودن زمان و نحوه قرعه کشی و عدم اطلاع رسانی همزمان با نتیجه قرعه کشی و معرفی برنده شدگان و همچنین این که برای افرادی که مبالغ زیاد مثلا میلیونی سپرده گذاری قرض الحسنه می کنند نسبت به کسانی که با مبلغ اندک در قرعه کشی شرکت داده می شوند، امتیازی ویژه درنظر گرفته می شود یا نه را با شخصی که سالها در پست رئیس شعبه یکی از بانکها فعالیت داشته است و پس از ۳۰سال تجربه در امور بانکها، چند سالی است که بازنشسته شده است، در میان می گذارم. وی که نام خود را به اختصار حروف «الف-ن» می گوید، با تأکید بر این نکته که بانکها تمام جوایزی را که در رسانه ها اعلام می کنند طی قرعه کشی به برندگان اهدا می کنند. می افزاید: «امتیاز روزانه در قبال هر ۵هزار تومان موجودی، این شیوه در سالهای پیش در تبلیغات بانکها نبوده است. مورد دیگر این که فرضا شخص یک میلیون یا صدمیلیون سپرده گذاری در قرض الحسنه می کند با فرد یا افرادی که مثلا ۱۰۰هزارتومان یا کمتر می سپارد، آیا وجود هر دو نفر این قبیل سپرده گذاران در یک نوبت قرعه کشی شرکت داده می شود این نکته برایم معلوم نیست و نمی دانم چطور توضیح می دهند.» از او می پرسم: در طول سالها کار بانکی، خودتان دفترچه پس انداز قرض الحسنه داشته اید؟. وی با قاطعیت و تأکید می گوید: «هم خودم و هم اعضای خانواده ام در طول سالهای خدمتم و تاکنون دفترچه قرض الحسنه در بانک ها داشته ایم اما تا الان که با شما صحبت می کنم حتی یک بار و هیچ یک از خانواده ام در قرعه کشی ها برنده نشده ایم.»
● جای شک و تردید نباشد
یکی از خوانندگان روزنامه به نام «محسن پور» تماس می گیرد و تأکید می کند:« بانکها تاریخ برگزاری قرعه کشی و اسامی افراد برنده شده را اعلام و شفاف سازی کنند. به گفته او، بانکها در کنار اعلام جوایز حسابهای قرض الحسنه شان، بهتر است تاریخ دقیق برگزاری مراسم قرعه کشی و اسامی برندگان جوایز را اعلام و سپس در روزنامه ها منعکس کنند. در آن صورت جایی برای شک عده ای به وجود نخواهد آمد و همچنان به ادعاهای بانک ها اعتماد داشته باشند.»
«مرادی» شغل آزاد دارد. او می گوید که سال ها دراین گونه قرعه کشی ها شرکت کرده اما برنده نشده است. ولی طی ۵ سال گذشته دیده ام دوستان و آشنایانی در قرعه کشی بانک ها ماشین لباسشویی، خودرو مگان و ۵۰۰ هزار تومان برنده شده اند. با این اوصاف اما معتقدم شفاف سازی در چگونگی قرعه کشی صددرصد لازم است و آنان که امتیاز بیشتر از سایرین دارند واقعاً آن امتیاز تأثیری در قرعه کشی دارد؟ مردم به امید برنده شدن حساب قرض الحسنه باز کرده اند. می خواهند تمام مراحل کار را ببینند و بدانند.
وی می گوید: «تبلیغات سبب سوق دادن سرمایه های راکد نزد مردم به بانکها می شود. بانک از محل سودآوری سپرده ها، جایزه می دهد. «او درعین حال این راهم می گوید: بانکی که می خواهد ۱۰۰۰ خودرو در چرخه قرعه کشی به سپرده گذران بدهد، باید در تلویزیون هم به صورت شفاف اطلاع رسانی کند که این تعداد جایزه به کدام گروه از اشخاص داده شده است. این کار سبب تشویق مردم نسبت به عملکرد بانک می شود.»
● نمایش «زورو» و جویندگان طلا برای ایجاد تحول اقتصادی
یک کارشناس علوم ارتباطات شیوه های کنونی تبلیغات و تشویق افکار مردم به سپردن مازاد نقدینگی خود نزد بانکها و قرعه کشی جوایز را درست نمی داند و مشاوره، آموزش و تبلیغات درست را از مؤثرترین مؤلفه های جذب مردم در سپرده گذاری نقدینگی خود در بانک ها می داند. وی همچنین با توجه به روش های جاری این تبلیغات و فرآیندهای آن، مسئله برد- باخت و یا باخت- باخت در مورد سپرده گذار و بانک را بیان می کند که می توانند گمانه ای از معضل اقتصادی سپرده گذاران، بانکها و در نهایت جامعه و کشور پدید آورند.
«دکتر آرش»، ارزیابی خود از موقعیت تبلیغات رسانه ای بانکها و ترغیب مردم در سپرده گذاری پول خود به عنوان قرض الحسنه و جوایز متعلقه آن به قید قرعه کشی را نخست با معنا کردن کلمه تبلیغ مطرح می کند. او دراین باره می گوید: «تبلیغ به عنوان ارتباط، متقاعدسازی و اطلاع رسانی همجوار تبلیغ و مضاف به آموزش و مشاوره است.» وی سپس با اشاره به آن که در قدیم مردم پول و طلای خود را در خانه خود نگه می داشتند، می گوید: «یکی از مقاصدی که بانکها درپی آن هستند این است که مردم نقدینگی اضافی خود را در بانکها ذخیره سازی کنند.
وجوه سپرده شده به بانکها در جریان توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نهایتاً کشور قرار می گیرند که در مقطع کنونی می توانند با نوآوری و شکوفایی در جامعه مان مرتبط شوند. اما باید به تکرار گفت شیوه کنونی تبلیغات و قرعه کشی جوایز بانکها برای آن که مردم وجوه نقدینگی شان را به بانکها بسپارند، با آن اهداف همخوانی نمی کند مگر آن که اعتماد مردم نسبت به روش درست، بیشتر شود.» وی مثال می زند: «شخصی که با یک میلیون تومان- نقدینگی سرگردان- خود در بازار آزاد فرضاً ماهیانه مبلغی را به دست می آورد، بانکداران نیز برای چنین افرادی تبلیغ می کنند - که در بدو امر چیزی به آن تعلق نمی گیرد. وی سپس با بیان امری واقع و به عنوان یک نمونه در خصوص جایزه و قرعه کشی از آن می گوید که اعضای خانواده ای را می شناسد که طی سال های دور و نزدیک در جاهای بسیار (بانک و...) هریک دفترچه سپرده قرض الحسنه دارند لیکن تاکنون در قرعه کشی ها برنده نشده اند. او می افزاید: «حال با چه انگیزه ای پول خود را بسپارم که آیا در طول سال و سالها برنده جایزه ای خواهم شد یا نه؟» وی همچون برخی از مردم و کارشناسان ذیربط در مباحث تبلیغات، می گوید: «با شیوه های متنوع، وسوسه انگیز و پرتحریک و نیز شبیه سازی های تصویری از شحصیت ها و کاراکترهای فیلم سینمایی و تلویزیونی خارجی از جمله چهره سازی «زورو» و یا تشبیه و
همانند سازی تبلیغی از یک فیلم تولید خارجی که جمعی با لباس های غیرمتعارف دنبال به دست آوردن طلا هستند و در یک فضای بسته ناگهان! به صندوق جواهرات می رسند اما کسی از آن جمع و میان می گوید، نه! این کار را نکنید بروید بانک... حساب پس انداز قرض الحسنه باز کنید و از جوایز... آن بهره مند شوید... این نوع روش ها، آن انگیزه که باید برای حصول مقاصد مردمی و قصد تحول اقتصادی برای جامعه و کشور ایجاد شود، اتفاق نمی افتد و ترغیب مردمی هم فراگیرتر از آنچه به نظر می آید بیشتر نخواهد شد. معتقدم باید انگیزه پایدار به وجود آوریم نه انگیزه ناپایدار.»
● ترویج مادی گرایی
«رحیم محمودی» شاغل در یک سازمان فرهنگی، با لحن محکمی می گوید: «این شیوه تبلیغات بانکها افکار عمومی را به طرف مادیات سوق می دهد.» او بیشتر در مورد نظر خود توضیح می دهد: «هر روز و شب و در طول هفته ، ماه و حتی سال بانکها از طریق تلویزیون و روزنامه ها در یک رقابت غیرقابل تحمل انواع ماشین و سکه و انبوه اسکناس و موبایل و غیره تبلیغ می کنند و مردم و خانواده را تشویق به سپرده قرض الحسنه می کنند. استمرار این روش وسوسه بار از یک سو و نهادینه شدن خودروهای مدل به مدل و سایر وسایل و نیاز متعارف زندگی از سوی دیگر بچه ها را هم به مادیات آشنا و با فرهنگ تبلیغاتی، نوع نگاه و نیاز نوجوانها و حتی برخی از مردم بزرگسال را هم تغییر می دهند. به نظر من که نظر خیلی هاست، این شیوه کار، نیز غافل کردن بچه ها از جایگاه و رویکرد به امور معنوی است.»
نظام مند کردن و شفافیت بخشی به سیستم بانکی- پولی در تمام عرصه ها و انضباط مالی دربافت های اقتصادی شرایط کنونی، بالاترین امنیت در چرخه زندگانی فرد، خانواده، جامعه و کشور است.
به نظر می رسد تنها حصول این موقعیت، فرصت سازی برای ایجاد تعادل در زندگی عامه، توسعه مؤلفه های اساسی و کلان کشور و کاهش قابل توجه عاملیت های مخل اصلاح کلان شبکه بانکی است.
تحولاتی که قرار است در سیاست های پولی و نظام بانکی و نیز در ابعاد پروسه پس انداز قرض الحسنه بر مبنای دستورالعمل بانک مرکزی اتفاق افتد، در صورت استقلال عمل و اعمال مفاد آن، تغییرات تأثیرگذار نیز در ترکیب اقتصادی، عمران و کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی در چرخه معیشتی مردم و روند توسعه کشور خواهد داشت.
● تلنگر به مثلث احساسات
بخشی از دیدگاه و نظرات «دکتر آرش» پژوهشگر علوم ارتباطات پیرامون تبلیغات میزان جوایز و وضعیت برنده شدن سپرده گذار قرض الحسنه را در شماره پیش این سلسله گزارش خواندیم که بر آموزش مشاوره و انگیزه پایدار معطوف به سپرده گذاری قرض الحسنه مردم و در راستای توسعه ابعاد جامعه و کشور نیز تأکید کرده است. وی ارزیابی خود از موقعیت تبلیغات و جوایز بانکها به سپرده گذاران قرض الحسنه و احساسات آنان را در قالب یک مثلث تشریح می کند و در این باره می گوید: «اصولاً مقدمه سیستم پیام رسانی ایجاد تحریک ذهن معطوف به جایزه در آستانه پیام است، بعد احساس و سپس درک است که پس از درک شخص نتیجه گیری در قالب رفتار برای سپرده گذاری می کند.» به گفته وی، در این سیستم توجه افراد متفاوت است. بنابه گفته این پژوهشگر، تبلیغات بانکها بیشتر حول افرادی که میزان نقدینگی شان کم و نیازمند رفع گوشه ای از مسایل معیشتی و نسبی سازی- حداقل- وضعیت مایحتاج زندگی شان هستند، می گردد تا وجوهی سپرده گذاری کنند. دکتر آرش می گوید: «موقعی که از خودروی چند میلیونی و فلان مدل به عنوان جایزه تبلیغ می شود، این سؤال پیش می آید که باید چه عده از مردم نقدینگی شان را سپرده گذاری کنند تا پول تنها یک ماشین برای جایزه یک نفر- از هزاران و شاید میلیونها نفر سپرده گذار- تأمین شود. بنابراین واقعیت، لزوماً و منطقاً می باید به فرض- یقین و فقط درمورد خودرو- پول ۱۰۰۰ خودرو صفر کیلومتر مدل روز از محل وجوه سپرده گذاران- تنها در یک بانک- حاصل شود تا آنهمه خودرو در قرعه کشی یک یا هر کدام از بانکها منظور شود. لذا می شود گفت کسی که می خواهد جذب این تبلیغات شود، انگیزه سپرده گذاری و قرعه کشی و... برایش حاصل نمی شود.»
● انتظار سود و رویکرد سنت قرض الحسنه
خرمی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه می دهد:«زیاد معتقد به این نیستم که افراد پول خود را برای کار خیر به بانک بسپارند چون که اگر قصد کار خیرداشته باشند و بخواهند آن را انجام دهند، خودشان مستقیماً یا از طریق مساجد و بنگاه و مؤسسات خیریه و صندوق نذورکمک می کنند، چرا این قصد خیرخواهی خود را از طریق بانک انجام بدهند؟...»
وی ادامه می دهد:«مشکل اینجاست که اگر ۱۰۰هزار تومان پول به بانک بسپاریم پس از یکسال می بینیم ارزش پولمان پایین می آید ضمن آن که سود هم نمی دهند. اگر به هدف سرمایه گذاری این چنینی در بانک توجه کنیم، منطقی نیست که پول مان را بسپاریم در حالی که ارزش آن پول کم شود. همانطور که پیشتر اشاره شد اگر شخص می خواهد کمک کند، چرا به بانک مراجعه کند، خود به آدم مستحق و درمسجد کمک کند.» دکتر خرمی ادامه بیان نظرات خود را همچنان معطوف به علت سپردن نقدینگی به بانک که همانا سود بردن است، می کند زیرا می گوید: «افراد سپرده گذار انگیزه شان برنده شدن ماشین بنز... یا بی . ام. و است از آنجا که تعداد جایزه ها نسبت به عده افراد سپرده گذار، کم است چنانچه جوایز کلان تبدیل به جوایز ریز شوند مثلاً به جای یک خودرو بسیار گرانقیمت (مثلاً بنز) چند خودرو ارزان قیمت داخلی مثل پراید به قرعه کشی گذاشته شود، در آن صورت احتمال آن که افراد بیشتر جایزه ببرند دور از ذهن نیست، یا عده کسانی که برنده کمک هزینه سفر خواهند شد، بیشتر خواهد شد. خرد کردن جوایز کلان سبب افزایش احتمال بیشتر برنده شدن سپرده گذاران قرض الحسنه خواهد شد.»
استاد خرمی از مفاد دستورالعمل جدید بانک مرکزی و از جمله ضوابط اجرایی مباحث مربوط به جوایز، قرعه کشی و... پس انداز قرض الحسنه بانکها از پیش اطلاع دارد، نظر و تحلیل وی را به صورت مختصر درباره ضابطه مند شدن حداکثر میزان جوایز را جویا می شوم، می گوید:«به نظر من مردمی که بخشی از نقدینگی خود را به بانک می گذارند، بین گزینه های مختلف سرمایه گذاری یکی از انتخاب می کنند که بازدهی لازم برای سرمایه شان داشته باشند. به طور کلی در تعاریف سرمایه گذاری و بازدهی با توجه به ریسک، آن سرمایه ای که ریسک آن بیشتر باشد بازدهی اش نسبت به سرمایه ای که ریسک کم دارد، بیشتر است. حال موقعی که فردی درحساب قرض الحسنه پول می سپارد توجه می کند آن جایزه ای را ببرد که بالاتر است.
به عنوان مثال، مقایسه می کند اگر پول به حساب یک ساله و یا ۶ ماهه پس انداز کند هر کدام چقدر بازدهی برایش دارد. طبیعی است آن که بازدهی بیشتر دارد را انتخاب می کند.»
● مسابقه ای برای برد- برد
بنا به باور «آرش» پژوهشگر علوم ارتباطات، نوع تبلیغات مذکور کنونی در صورت واقعیت، سودی برای بانکها و سپرده گذاران نخواهد داشت مگر کل قضیه برد- برد باشد که هم سپرده گذار هم بانک و البته جامعه را دربرگیرد. لیکن چنانچه قضیه تبلیغات و جوایز باخت - برد یا باخت- باخت شود، هم سپرده گذار و جامعه و هم سیستم بانکی و دولت متضرر می شوند. در آن صورت «رکود تورمی» ایجاد می شود، واقعه ای که الان در اقتصاد آمریکا رخ داده است و باعث معضل در بانکها و بخش مسکن شده است.
باور این پژوهشگر درخصوص کارکرد بانکها در بخش تبلیغات برای جذب نقدینگی مردم و قرعه کشی جوایز، منتج به این نکته می شود، «نباید گفت که کل کار غلط است. اما باید کارها به صورتی انجام شوند که در اثر مشاوره، آموزش و تبلیغ درست، مردم را جذب کند. درعین حال به نظر من این شیوه های کنونی درست نیست.»
● «شتاب» پاسخگویی متوقف است
بانکها تنها مهمترین ملجاء مبادلات اقتصادی و داد و ستدهای تسهیلاتی مردم نیستند بنابه وظایف اداری و ایضاً شعارهای چاشنی تبلیغاتی جهت تشویق مردم برای آن که نقدینگی های خودشان را در بانکها بسپارند، نیز ملزم هستند پاسخ گویی تمام مراجعه کنندگان را سرلوحه خدمات و اطلاع رسانی خود قرار دهند. اما بعضا از اطلاع رسانی در قالب یک دوسؤال رسانه ای به انواع مختلف طفره می روند. چه می شود کرد موقعی که برای یک گفت وگوی کوتاه چند روز و چندبار تماس تلفنی گرفته می شود و هر دفعه همه هستند جز مدیر ذیربط که دیگران، پاسخ دادن و گفت وگو با گزارشگر را منوط به اجازه او و یا حضور او می گویند. در تماسی با یک دو بانک در ارتباط موضوع این گزارش، می گویند آقای مدیر.... نیست. با معاون صحبت کنید. با معاون صحبت می شود. می گوید مدیر نیست زمانی را تعیین می کند و چندباره تماس گرفته می شود. باز می شنویم مدیرجلسه دارد. شماره تماس می گیرد تا هرگاه مدیر فرصت کرد، اطلاع بدهد... فردای دیگر: تماس گرفته می شود، خبر خوبی داده می شود، آقای... ساعت ۱۰ صبح پنجشنبه ... آماده مصاحبه با شما است در طبقه بیست و... عصر همان روز که این قرار معلوم می شود، از همان بانک زنگ زده می شود که آقای مدیر عذرخواهی کرد که فرصت ندارد و مصاحبه منتفی است. به او گفته می شود روز شنبه باشد. جواب:
- خودمان زمان را خبر می دهیم. بازگفته می شود، الان معلوم شود. کار ما هفته نامه و ماهنامه نیست، روزنامه است!... بهرحال شنبه به رغم آن که قرار شده بود بانک نتیجه را مشخص کند، تماس گرفته می شود که چه شد؟ می گویند: متاسفانه هنوز فرصت نشده است و همینطور زمان و تماس سوخت شد و فرصت! مدیر... مشمول مرور زمان شد!... بانک دیگر هم به رغم وعده ایجاد ارتباط با مسئول مربوطه برای گفت وگو، کم لطفی کرد... البته این خلف وعده امروز و چند هفته دیگر برای ما، چیزی جدیدی نیست. کهنه است که شاید بارگرانی است اندر اطلاع رسانی و... چه می شود افزود، جز: سیستم پاسخگویی بانکها، «شتاب» ندارد.
● ضرورت تغییر شیوه کنونی بانک ها
«بانکها از محل سود حاصل از سپرده های نقدینگی مردم در پس انداز قرض الحسنه تبلیغات می کنند که جایزه می دهند و از کارکرد همین سپرده گذاری خود نیز سود می برند.»
این نظر «سیدکمال دهقانی» کارمند است. وی می گوید: سال هاست خودم و خانواده ام دفترچه قرض الحسنه داریم اما تاکنون چیزی از تبلیغات بانک نصیب مان نشده است.» وی اما خواستار اعمال توجه به نفس و فلسفه «قرض الحسنه» بر وفق سنت اسلامی در بده بستانهای بانک ها است. به گفته این کارمند چنانچه بانکها شیوه حسنه «قرض الحسنه» را اجرا کنند و این روش را جایگزین عملیات کنونی خود کنند و در جامعه جا بیفتد، آن نفس و مفهوم قرض الحسنه، معنای خود را می یابد. وی در این زمینه می افزاید: «به نظر من شرایط کنونی- تبلیغات و ترغیب جایزه های خرد و کلان- و رقابت های متداول، شیوه اسلامی نیست.»
این شهروند در پایان صحبت های خود همچنان تاکید می کند: «کشور ما (مبادلات قرض الحسنه) در سوددهی به سپرده گذاران باید با کشورهای دیگر فرق داشته باشد و براساس سنت اسلامی مان صورت بگیرد.»
● قرض الحسنه برای نیازمندان نه قرعه کشی جوایز
«داوود غنمی» که می گوید یک کارگاه کوچک تولیدی دارد، با بیان این که در دو بانک به مدت ۶ ماه تا یک و دو سال سپرده گذاری قرض الحسنه داشته است اما یک ریال هم برنده نشده است، نیز اشاره می کند به این که در بخش هایی از کشور عملیات دادوستدهای بانکی روی قاعده و ضوابط قانونی تعریف شده انجام نمی شود. او همچنین بر این باور است که به اسم قرض الحسنه، افرادی وام های کلان می گیرند و از این رهگذر سودهای کلان هم می برند او معتقد است به جای قرعه کشی جایزه، اگر وام در قالب عقود قرض الحسنه که باید بدون بهره است، به نیازمندان بدهند و نه به کسان مرفه و بی نیاز. این یک کار اسلامی است. از سوی دیگر اگر به هر عنوان حتی سود اندک مثلا ۴ درصد هم برای وام گیرنده در نظر گرفته شود، این روش مثل کشورهای اروپایی و... می شود. بنا به نظر این شهروند سپرده های قرض الحسنه در بانکها می باید رویکرد و کارکردی چنان داشته باشند که از این محل، مردم نیازمند گوشه ای از مشکلات شان رفع و نیازهاشان تامین شود.»

حسن آقایی

منبع : روزنامه کیهان