پنجره‌ای به وسعت ایران

دكتر علی‌اصغر درویش‌صفت، عضو هیات علمی دانشكده منابع طبیعی دانشگاه تهران و یكی از متخصصان بنام رشته «سنجش از راه دور» است.
وی كه مدرك كارشناسی و كارشناسی‌ارشد خود در رشته منابع طبیعی را از دانشگاه تهران دریافت كرده است از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۴ به عنوان كارشناس آموزش در جنگل‌ آموزشی نوشهر خدمت كرد. بعد از آن موفق به دریافت پذیرش از دانشگاه زوریخ شد.
این مدرس دانشگاه سال ۱۳۷۳ با دریافت مدرك دكترای خود در رشته «سنجش از دور» از دانشكده جغرافیای دانشگاه زوریخ به ایران بازگشت و از آن زمان تاكنون به عنوان عضو هیات علمی دانشكده منابع طبیعی دانشگاه تهران مشغول به كار است.
او درباره ضرورت و ایده اصلی تهیه «اطلس مناطق حفاظت شده ایران» می‌گوید: ایده این طرح در سال ۱۳۸۰ از سوی نصیر صادقی، مدیركل پیشین دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان محیط‌زیست مطرح شد اما بیشتر كارهای اجرایی آن در دوره مدیریت فرهنگ قصریانی در این دفتر، انجام شد.
وی در ادامه می‌افزاید: تا قبل از انجام این كار فقط تدریس می‌كردم و البته برای مدتی هم مشاور سازمان‌‌های اجرایی بودم اما بعد تصمیم گرفتم با توجه به كمبودهایی كه در زمینه تهیه نقشه‌های مناطق حفاظت شده موجود بود این مجموعه را تهیه كنم كه در عمل زمینه‌ای باشد برای حفاظت بیشتر و بهتر از اندوخته‌های طبیعی سرزمین‌ام.
در عین حال بسیاری از منتقدان می‌گفتند این اطلس فقط به شكارچی‌ها كمك می‌كند در حالی كه به اعتقاد من این طور نیست. شكارچی‌ها خود بهتر از من و شما با مناطق آشنا هستند.
مجموعه پیش‌رو می‌تواند در جهت شناخت بهتر و دقیق‌تر مناطق، فرهنگ‌سازی و جذب علاقه‌مندان به محیط‌زیست و معرفی و شناسایی طبیعت سرزمین‌مان به دیگران بسیار موثر باشد. به همین دلیل سه سال شبانه‌روزی برای تهیه آن زحمت كشیدم و این كتاب را فرزند سوم خودم می‌دانم.
از سال ۱۳۴۶ كه سازمان شكاربانی و نظارت بر صید در ایران تاسیس شد و اختصاص بخش‌هایی از كشور را به عنوان پارك ملی و مناطق حفاظت‌ شده در دستور كار خود قرار داد، تا به امروز حدود ۳/۷ درصد از خاك ایران به عنوان مناطق چهارگانه و تحت حفاظت در اختیار سازمان محیط‌زیست قرار گرفته است.
به عبارت دیگر تا به امروز ۱۶۰ منطقه با مساحتی بالغ بر ۱۱ میلیون و ۸۲۴ هزار و ۵۹۹ هكتار تحت عنوان مناطق چهارگانه در اختیار این سازمان قرار گرفته است.
هرچند در گذر زمان و در فاصله سال‌های پیروزی انقلاب تا سال ۱۳۷۶ بسیاری از ذخیره‌گاه‌های ارزشمند و ژنتیكی كشور از زمره حفاظت خارج شده و حتی در سایر مناطق هم كه عنوان پارك ملی، پناهگاه حیات‌وحش یا منطقه حفاظت شده را با خود یدك می‌كشیدند، عملا معیارها و شاخص‌های حفاظتی به شدت دچار افت شد اما در عین حال آنچه امروز برای ما و نسل‌های آینده باقی مانده، تنها ۱۹ پارك ملی، ۱۶ اثر طبیعی ملی، ۳۳ پناهگاه حیات‌وحش و ۹۲ منطقه حفاظت شده است كه با وجود صراحت قانون همچنان از هر گوشه مورد تعرض و دست‌اندازی‌های نهادهای دولتی و غیردولتی واقع می‌شود.
پارك‌های ملی ایران كه از بالاترین درجه حفاظتی برخوردار هستند و به موجب قانون می‌بایست هرگونه فعالیت عمرانی در آنها ممنوع باشد، این روزها به محل مناسبی برای اجرای طرح‌های توسعه كشور تبدیل شده‌اند.
سدسازی، راهسازی، معدن‌كاوی، ساخت شهرك و اماكن مسكونی و تاسیسات نظامی، تبدیل اراضی به چراگاه دام، انجام مانورهای نظامی و دپوی زباله و تخلیه پسماندهای صنعتی و پتروشیمی همه آن اقدامات مخربی است كه حیات پارك‌های ملی ایران را به شدت تحت‌ تایید خود قرار داده و تهدید می‌كند.
در این میان، آنچه جای تامل دارد این نكته است كه طرح‌های عمرانی و صنعتی در بسیاری از موارد در حالی در مناطق تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست كلنگ می‌خورند كه حتی متولیان هم به دلیل كمبود اطلاعات و نقشه‌های دقیق از دوره‌های گذشته تاكنون قادر به تشخیص زودهنگام نبودند كه آیا محل موردنظر جزو منطقه حفاظت شده است یا خیر؟
مثال بارز این موضوع را می‌توان به وضوح در تعلل سازمان محیط‌زیست در قضیه جزیره آشوراده در میانكاله یا عبور جاده از داخل پارك ملی نای‌بند بوشهر و پارك ملی لار و نیز عبور خط لوله نفت از داخل پارك ملی سرخه‌حصار دید.
هر چند داشتن اطلاعات جغرافیایی و نقشه‌های دقیق و تصاویر ماهواره‌ای و... خود به تنهایی برای حفاظت كافی نیست و بیش از آن اراده بالای مسوولان و كارگزاران دولتی را می‌طلبد، اما به هر حال یكی از فاكتورهای اساسی در حفاظت محسوب می‌شود.
از این رو «اطلس مناطق حفاظت شده ایران» كه به تازگی منتشر شده می‌تواند این نقصان را تا حدی برطرف كند. این مجموعه كه كاری از دكتر علی‌اصغر درویش‌صفت است با هدف معرفی مناطق حفاظت‌شده ایران به دو زبان فارسی و انگلیسی تهیه شده اما در عین حال ضمن ارائه پیشینه‌ای از حفاظت مناطق در ایران و روند توسعه آن در سال‌‌های گذشته، نقشه پراكنش مناطق حفاظت‌شده ایران را با انطباق بر روی نواحی رویشی ایران ارائه می‌كند.
هر صفحه از اطلس به معرفی یك منطقه اختصاص یافته است و البته تعدادی از مناطق وسیع در دو صفحه مقابل هم و در مواردی هم دو تا سه منطقه كوچك در یك صفحه آورده شده است.
ترتیب مناطق چهارگانه از اولویت حفاظتی آنها پیروی می‌كند به همین دلیل ابتدا پارك‌های ملی و سپس آثار طبیعی‌-‌ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و سپس مناطق حفاظت شده قرار دارند.
برای معرفی هر منطقه از یك تصویر نقشه ماهواره‌ای، تصویر سایه‌روشن پستی و بلندی‌ها، چند عكس از سیمای منطقه یا گونه‌‌های مهم جانوری به همراه یك متن تشریحی به دو زبان استفاده شده است.
نكته قابل توجه در این نقشه‌ها مشخص بودن راه‌های ارتباطی، پاسگاه‌های محیط‌بانی،چشمه‌‌ها، كوه‌‌ها و دره‌ها و احیانا مراكز اقامتی داخل مناطق با ذكر نام و اسم هر منطقه است كه كمك قابل‌توجهی به علاقه‌مندان محیط‌زیست می‌كند در متونی كه برای معرفی هر منطقه تهیه شده اطلاعاتی شامل موقعیت هر كشور، مساحت، سال تاسیس، متوسط درجه حرارت و بارندگی، نوع اقلیم بر پایه دو مارتن اصلاح شده، گونه‌‌های مهم گیاهی و جانوری و نیز جاذبه‌های گردشگری ارائه شده است.
نقشه‌ها نیز در مقیاس‌هایی متفاوت و متناسب با وسعت آنها تهیه شده و تنها گزیده‌هایی از اطلاعات مهم به انگلیسی تهیه شده‌است.
● كلكسیونی از آثار عكاسان حیات‌وحش
اطلس مناطق حفاظت شده ایران، بالغ بر ۴۰۰ عكس از سیمای مناطق و تنوع گیاهی و جانوری ایران را در خود جای داده كه همگی متعلق به عكاسان محیط‌زیستی و حیات‌وحش ایران است كه در بین آنها نام عكاسان بنام هم به چشم می‌‌‌خورد.
ارائه تصاویری زیبا از گونه‌‌های كمیاب همچون یوزپلنگ ایرانی، گورخر، گوزن زرد، شوكا، خرس سیاه، سیاه خروس، تمساح پوزه كوتاه، هوبره، گربه شنی، سیا‌ه‌گوش، پالاس و... از نقاط قوت این مجموعه است. تمامی عكس‌ها به تفكیك شماره‌گذاری شده‌اند و در انتهای كتاب ضمن معرفی نام گونه یا منطقه مورد نظر، نام عكاس هر اثر هم عنوان شده است.
برخی از عكس‌ها متعلق به محیط‌بانان و ماموران گارد محیط‌زیست است كه با وجود حداقل امكانات و بهره‌‌مندی از دوربین‌های معمولی، اما به دلیل حضور مستمر در مناطق، موفق شده‌اند تصاویر نسبتا خوبی را از گونه‌‌های حیات‌وحش ایران ارائه كنند.
«اطلس مناطق حفاظت شده ایران» كه تنها گوشه‌ای از زیبایی‌های طبیعی، غنای حیات‌وحش و ظرفیت‌های گردشگری طبیعت ایران را عرضه می‌كند به سفارش سازمان محیط‌زیست و توسط دانشگاه تهران تهیه شده است.
این كتاب در قطع ۴۸×۳۳ سانتیمتر با جلد سخت با كاور در ۱۷۰ صفحه به صورت تمام رنگی با كاغذ گلاسه و در نخستین چاپ به تعداد ۵۰۰۰ نسخه منتشر شده است. قیمت این كتاب ۳۸ هزار تومان است كه با ۱۰ درصد تخفیف به قیمت ۳۴ هزار تومان در انتشارات دانشگاه تهران به فروش می‌رسد.

مژگان جمشیدی

منبع : روزنامه هم‌میهن