غسل

● غسلهای واجب.
غسلهای واجب هفت تاست:.
۱) غسل جنابت؛.
۲) غسل میّت؛.
۳) غل مسّ میّت؛.
۴) غسل نذر و عهد و قسم؛.
۵) غسل حیض؛.
۶) غسل نفاس؛.
۷) غسل استحاضه.
توضیح المسائل، بعد از مسأله‏۳۴۴.
▪ یادآوری.
تمام این هفت غسل بر زنها با توجه به شرایطش واجب می گردد؛ ولی بر مردها فقط چهارغسل اول واجب می شود؛ بنابراین در چهار غسل اول زنها و مردها شریكند؛ ولی سه غسل آخر مخصوص زنهاست كه ما به شرح سه غسل اوّل می پردازیم؛ اما سه غسل آخر (حیض، نفاس و استحاضه) را در جزوه جداگانه ای مطرح خواهیم كرد.
● غسل جنابت.
▪ علل جنابت.
به یكی از دو چیز انسان جنب می شود:.
۱) جماع (آمیزش) كه اگر انسان جماع كند و به اندازه ختنه گاه و یا بیشتر داخل شود، در زن باشد یا در مرد، در قُبل (جلو) باشد یا در دُبر (عقب)، بالغ باشند یا نابالغ، اگر چه منی بیرون نیاید، هر دو جنب می شوند و همچنین اگر كسی - نعوذ باللّه - حیوانی را وطی كند، جنب می شود و در هر صورت اگر شك كند كه به مقدار ختنه گاه داخل شده یا نه، غسل بر او واجب نیست. توضیح المسائل، مسأله ۳۴۵، ۳۴۹، ۳۵۰، ۳۵۱.
۲) بیرون آمدن منی چه در خواب باشد (احتلام)، یا بیداری، كم باشد یا زیاد، با شهوت باشد یا بی شهوت، بااختیار باشد یا بی اختیار، البته اینها در صورتی است كه یقین دارد آبی كه خارج شده منی باشد و اما رطوبت یا آبی كه از انسان بیرون می آید، ولی نمی داند منی است یا رطوبت دیگر، اگر این شخص مرد و سالم است بایستی آن آبی كه بیرون آمده دارای سه علامت باشد كه حكم به منی بودن آن بشود (البته در صورت شك).
الف) با شهوت بیرون آمده باشد؛.
ب) هنگام بیرون آمدن جهندگی داشته باشد؛.
ج) بعد از بیرون آمدن، بدن سست شده باشد.
اما اگر شخص، مردی مریض و یا زن باشد، همین مقدار كه آن آب با شهوت بیرون آمده باشد، در جنابت او كافی است و بودن آن دو علامت دیگر لازم نیست، اگر چه شایسته است كه زن و مریض - به خصوص زن - علاوه بر غسل، وضو هم بگیرد (اگر قبلاً وضو نداشته) و بلكه به طور كلی اگر سه علامت جمع نبود، بهتر است علاوه بر غسل، وضو هم گرفته شود، اگر قبلا وضو نداشته است و وظیفه اش هم وضو گرفتن بوده است، منتها در مواردی كه گفته شد علاوه بر غسل، بهتر است وضو هم بگیرد. خوب است كه اول طهارت غسلی خودش را از بین ببرد، بعد وضو بگیرد؛ چون خواهیم گفت كه با غسل جنابت نباید وضو گرفت.
عروهٔ الوثقی، فی غسل الجنابه، مسأله ۱۱ و تحریرالوسیلهٔ، ج‏۱، ص‏۳۷، توضیح المسائل، مسأله ۳۴۵ و ۳۴۶.
▪ یادآوری.
۱) اگر منی از جای خود حركت كند و بیرون نیاید یا انسان شك كند كه منی از او بیرون آمده یا نه، غسل بر او واجب نیست. توضیح المسائل، مسأله‏۳۵۲.
۲) مستحب است كه انسان بعد از بیرون آمدن منی بول كند (استبرا به بول) و اگر بول نكند و بعد از غسل رطوبتی از او بیرون بیاید كه نداند منی است یا رطوبت دیگر، حكم منی را دارد؛ ولی باید توجه داشت كه استبرا به خرطات نمی تواند جایگزین استبرا به بول شود؛ بنابراین اگر بعد از خروج منی بجای استبرای به بول استبرای به خرطات نماید، رطوبت بعدی، اگر مشكوك بین بول و منی باشد، محكوم به منی بودن است و برای توضیح استبرای از بول و یا استبرای به خرطات، به توضیح المسائل، مسأله ۷۲ مراجعه شود. عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت، مسأله ۷ و توضیح المسائل، مسأله ۳۴۸.
گاهی استبرای به بول بنابر احتیاط واجب قبل از غسل لازم می شود و آن در صورتی است كه در روز ماه مبارك رمضان محتلم شده و می داند منی در مجرا مانده كه اگر قبل از غسل، استبرا نكند بعد از غسل بیرون می آید و اگر استبرا نكند استبرای بعد از غسل جایز نیست. توضیح المسائل، مسأله ۱۵۹۳.
▪ حكم رطوبتهای مشكوك.
رطوبتهای مشكوكی كه از انسان خارج می شود، دوقسمند:.
۱) قسم اول: رطوبتهایی كه مشكوك بین مذی و بول و منی است و یا بین مذی و بول، و یا مذی و منی است كه شخص نمی داند این رطوبت پاك است یا نه، كه در این صورت این رطوبت غسل ندارد و پاك هم هست - البته در صورتی كه استبرا كرده و طهارت گرفته باشد - و اگر قبلا وضو نداشته، فقط برای نمازش وضو می گیرد، زن باشد یا مرد، الاّ در صورتی كه این رطوبت بعد از خروج منی و قبل از استبرای به بول باشد كه محكوم به منی است و لو احتمال رطوبتهای پاك را هم بدهد. تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۴۳، مسأله‏۱۶، عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت، مسأله‏۳.
۲) قسم دوّم: رطوبتهای مردد بین بول و منی كه می داند این رطوبت یا بول است یا منی و خلاصه به نجس بودن آن یقین دارد، ولی نمی داند كدام یك است، كه حكم این قسم و صورتهای مختلف آن را در صفحه بعد ملاحظه می فرمایید.
▪ یادآوری.
۱) اگر در لباس خود منی ببیند و بداند از خود اوست و برای آن غسل نكرده، باید غسل كند و نمازهایی را كه یقین دارد بعد از بیرون آمدن منی خوانده، قضا كند، ولی نمازهایی را كه احتمال‏می دهد بعد از بیرون آمدن آن منی خوانده لازم نیست قضا نماید و اما اگر بداند منی از خود اوست، ولی نمی داند از جنابت سابق است و یا تازه جنب شده در این صورت غسل لازم نیست، اگر چه خوب است كه احتیاطاً غسل كند. توضیح المسائل، مسأله‏۴۵۴، تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۳۷، مسأله‏۲.
۲) در صورتی بیرون آمدن منی سبب جنابت می شود كه منی از خود شخص باشد، اما اگر منی مرد از زن خارج شود، غسل بر او واجب نیست، مگر در صورتی كه یقین داشته باشد كه منی خودش هم با آن مخلوط شده است. تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۳۶، مسأله، (احدیهما).
۳) زن هم مانند مرد در خواب جنب (محتلم) می شود، اگر در خواب منی از او بیرون آمده باشد، غسل بر او واجب است. عروهٔ الوثقی، احكام غسل جنابت، مسأله ۶.
▪ چیزهایی كه بر جنب حرام است.
پنج چیز بر جنب حرام است:.
۱) رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند متعال و پیامبران و امامان - علیهم السلام - به طوری كه در وضو گفته شد.
۲) رفتن به مسجدالحرام و مسجد پیامبر - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - اگر چه از یك در داخل و از دیگر خارج شود.
۳) توقف در مساجد دیگر - چه مسجدش آباد و چه خراب باشد و چه كسی در آن نماز بخواند یا نخواند - ولی اگر از یك در داخل و از در دیگر خارج شود، یا برای برداشتن چیزی برود، مانعی ندارد و احتیاط واجب آن است كه در حرم امامان - علیهم السلام - هم توقف نكند و بهتر است كه حرم ائمه - علیهم السلام - در این حكم به مسجدالحرام و مسجد پیامبر - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - ملحق شود و بهتر است كه رواقهای آنان هم به حرم مطهر ملحق شود.
۴) گذاشتن چیزی در مسجد، چه داخل شود به قصد گذاشتن آن و چه در حال رفتن چیزی را بگذارد و یا از بیرون مسجد چیزی را داخل آن بگذارد.
۵) خواندن سوره هایی كه سجده واجب دارند، حتی اگر یك حرف از آنها را هم بخواند، حرام است، و آن چهار سوره است:.
۱) سوره ۳۲ (الم تنزیل)؛.
۲) سوره ۴۱ (حم سجده)؛.
۳) سوره ۵۳ (والنجم)؛.
۴) سوره ۹۶ (اقرأ).
عروهٔ الوثقی، مایحرم علی الجنب، ومسأله ۲، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۸، توضیح المسائل، مسأله‏۳۵۵.
▪ یادآوری.
۱) كسی كه در خانه اش جایی را به عنوان مسجد و نمازخانه اختصاص داده، این حكم را ندارد.
عروهٔ الوثقی، ما یحرم علی الجنب، مسأله ۳.
۲) داخل شدن با حال جنابت به صحن، ایوان، مناره و خانه های اطراف صحن مسجد - اگر انسان یقین دارد كه زمینش را وقف مسجد كرده اند - همان حكم سابق را دارد و اما اگر شك دارد كه آیا جزءِ مسجد است و یا اینكه زمینش را برای ایوان یا صحن مسجد داده اند، نه برای مسجد، در این صورت حكم مسجد را ندارد؛ ولی بهتر است كه انسان در مورد تمام جاهایش حكم مسجد را به آن جاری كند تا اینكه یقین كند كه آنجا را برای مسجد بودن وقف نكرده اند.
عروهٔ الوثقی، مایحرم علی الجنب، مسأله ۴.
۳) اگر شخص جنب یا زن حائض بخواهد دعای كمیل بخواند باید جمله (أفمن كان مؤمنا كمن كان فاسقا لایستوون) را نخواند؛ چون این جمله جزئی از سوره (الم سجده) است و این سوره یكی از سوره هایی است كه سجده واجب دارد.
عروهٔ الوثقی، مایحرم علی الجنب، مسأله ۵.
۴- رفتن شخص جنب در حرم امام زاده ها مانعی ندارد، ولی اولی و بهتر است كه در حرم امام زاده های مشهور مثل حضرت معصومه - علیها السلام - با حال جنابت نرود.
مجمع المسائل، ج‏۱، سؤال ۲۰۴.
▪ چیزهایی كه بر جنب مكروه است.
۱) خوردن و آشامیدن، ولی اگر وضو بگیرد مكروه نیست، و اما در صورت شستن دست یا مضمضه و یا استنشاق كردن، حضرت امام می فرمایند: كراهت برداشته نمی شود ، هر چند تخفیف داده می شود، ولی بعضی می فرمایند: كراهت برداشته می شود.
۲) خواندن بیش از هفت آیه از سوره هایی كه سجده واجب ندارد و از هفتاد آیه بیشتر، كراهتش بیشتر می شود (یعنی ثوابش كم می شود).
۳) رساندن جایی از بدن به جلد و حاشیه و بین خطهای قرآن؛.
۴) همراه داشتن قرآن؛.
۵) خضاب كردن به حنا و مانند آن؛.
۶) مالیدن روغن به بدن؛.
۷) خوابیدن؛ ولی اگر وضو بگیرد یا اگر آب ندارد به جای وضو یا غسل تیمم كند، مكروه نیست.
۸) جماع كردن بعد از آنكه محتلم شده، یعنی در خواب منی از او بیرون آمده.
عروهٔ الوثقی، مایكره علی الجنب، و توضیح المسائل، مسأله ۳۵۶.
▪ تكالیفی كه صحت آنها منوط به غسل كردن از جنابت است.
۱) نمازهای واجب - چه ادا و چه قضا - و نمازهای مستحب و قضای اجزای فراموش شده و نماز احتیاط؛ ولی نماز میّت و سجده شكر و سجده واجب در هنگام شنیدن آیه سجده بر غسل كردن از جنابت متوقف نیست.
۲) طواف واجب، و بلكه بعید نیست كه طواف مستحب هم چنین باشد.
۳) روزه ماه مبارك رمضان و قضای آن، یعنی اگر با حالت جنابت صبح كند، عمداً باشد یا از روی فراموشی، روزه اش صحیح نیست و اما سایر روزه ها غیر از روزه ماه مبارك رمضان و قضای آن با صبح كردن در حال جنابت باطل نمی شود؛ ولی حضرت امام می فرمایند: بنابر احتیاط واجب در روزه های واجب - غیر از ماه مبارك رمضان و قضای آن - عمداً با حالت جنابت وارد صبح نشوند. بلی جنابت عمدی در میان روزی كه روزه است، همه نوع روزه را باطل می كند؛ حتی روزه های مستحبی را، ولی احتلام در روز (خروج منی در خواب) ضرری به روزه ندارد.
عروهٔ الوثقی، غسل الجنابهٔ، بعد از مسأله ۱۱، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۸.
● غسل میّت.
اگر كسی بمیرد، بر بقیه لازم است كه آن مرده را غسل بدهند؛ البته با دارا بودن چند شرط كه ذیلاً به آنها اشاره می شود.
۱) انسان مرده مسلمان باشد.
عروهٔ الوثقی، فی تغسیل المیّت.
۲) اگر میّت، بچه سقط شده است، باید چهار ماهش تمام شده باشد. بنابر این غسل بچه سقط شده ای كه چهار ماهش تمام نشده، لازم نیست.
عروهٔ الوثقی، فی تغسیل المیّت.
۳) شهید نباشد؛ البته شهیدی كه در میدان جنگ زخمی شده و همان جا هم روحش به ملأ اعلی پیوسته است. و اما بقیه شهدا ثواب شهید را دارند؛ ولی حكم شهید را ندارند.
عروهٔ الوثقی، فی حكم الشهید.
۴) كسی كه كشتن او به خاطر رجم (سنگسار كردن) یا قصاص واجب نشده باشد، كه در این صورت امام یا نایبش به او دستور می دهند كه قبلاً غسل نماید.
عروهٔ الوثقی، احكام غسل میّت.
● غسل مس میّت.
اگر بدن شخص زنده ای به بدن انسان مرده ای برخورد كند، با چند شرط بر او غسل مس میّت لازم می شود، این شرایط عبارتند از:.
۱) آن جسد، جسد شهید نباشد (شهیدی كه غسل ندارد).
عروهٔ الوثقی، فی حكم الشهید، مسأله ۱۱.
۲) كسی كه كشتن او به خاطر رجم یا قصاص واجب شده و قبلاً خودش غسل كرده نباشد.
عروهٔ الوثقی، فی حكم الشهید، مسأله ۱۱.
۳) بچه سقط شده ای نباشد كه هنوز چهار ماهش تمام نشده است.
عروهٔ الوثقی، فی غسل مسّ میّت.
۴) بدن میّت سرد شده باشد.
عروهٔ الوثقی، فی غسل مسّ میّت.
۵) بدن میّت را غسل نداده باشند؛ یعنی سه غسلش تمام نشده باشد.
عروهٔ الوثقی، فی غسل مسّ میّت.
۶) موی خود را به بدن میّت و همچنین بدن یا موی خود را به موی میّت نرسانده باشد و الاّ غسل لازم ندارد؛ هر چند احتیاط مستحب آن است كه غسل نمایند.
۷) اگر از انسان عضوی جدا شده، بایستی هم گوشت و هم استخوان با هم باشد، اگر قسمتی از بدن كسی از اوجدا شود یا خود او مرده است یا زنده، اگر مرده باشد یا بدنش را غسل داده اند یا نداده اند، اگر مرده باشد و بدنش را غسل داده باشند، كه مس آن عضو غسل ندارد، و اگر از مرده ای باشد كه هنوز بدنش را غسل نداده اند، یا آن عضو از اعضایی است كه اگر متصل هم بود و مسح می شد، غسل مس میّت لازم نبود (مانند موها)، یا از اعضای دیگر است، اگر صورت اول باشد(موها) غسل لازم نیست و اگر صورت دوم باشد، غسل مسّ میّت لازم است و اگر قسمت جدا شده، از انسانی باشد كه خود زنده است، سه صورت دارد: یا گوشت تنهاست و یا استخوان تنها (مانند دندان) و یا گوشت و استخوان هر دو با هم است كه در صورت سوم مسّ آن غسل دارد و اما دو صورت قبل غسل مسّ میّت ندارد.
تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۶۳، مسأله ۱.▪ فلسفه غسل مس میّت.
ـ س: می گویند اگر كسی دست به بدن حیوان مرده ای بزند، فقط باید دستش را آب بكشد - اگر رطوبت در بین بوده - و غسل لازم نیست؛ اما اگر كسی دستش را به بدن انسان مرده ای بزند، باید غسل كند و اگر رطوبتی در بین بوده، علاوه بر غسل، باید دستش را آب بكشد. آیا مرده انسان ازمرده حیوانات هم نجس تر است.
ـ ج: در پاسخ این سؤال باید بگوییم كه:.
اولاً: فلسفه واقعی احكام الهی برای ما در تمام موارد روشن نیست (برای روشن شدن این موضوع به بحث مقدمه احكام بحث فلسفه احكام مراجعه شود).
ثانیاً: شاید یكی از حكمتهای آن این باشد كه دین مقدس اسلام در قانون گذاری خود گاهی به مسائلی برخورد می كند كه اگر یك مسأله را بخواهد به طور كلی آزاد بگذارد، مفسده پیش می آید و اگر بخواهد به طور كلی منع كند، باز هم دچار مفاسدی می گردد در اینجا برای سلامت جامعه و صحیح اجرا شدن قانون این چنین برنامه ریزی می كند كه روی آن چیز مالیات می بندد؛ به عنوان مثال در اوایل بعثت پیامبر اكرم - صلی اللّه علیه وآله وسلم - ثروتمندان عرب عادتشان بر این بود كه می آمدند اطراف پیامبر اكرم - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - جمع می شدند و هر كس با پیامبر كاری داشت با حضرت در گوشی صحبت می كرد و حاضر نبودند، مسائلشان را علناً با پیامبر در میان بگذارند، آن وقت در گوش پیامبر هر داستانی را كه می خواستند چون كسی نمی شنید تعریف می كردند كه با این كار هم خود را مقرب پیامبر جلوه داده و هم وقت پیامبر را می گرفتند و هم فقرا اندوهگین می شدند. خوب در اینجا اسلام چه بكند اگر در گوشی صحبت كردن با پیامبر را مطلقاً آزاد بگذارد، دارای چنین مفاسدی است و اگر مطلقاً منع كند، باز هم صحیح نیست؛ زیرا گاهی بعضی از مسائل است كه نمی شود در جمع مطرح گردد و باید به صورت در گوشی با پیامبر در میان گذاشته شود؛ در اینجا دین مقدس اسلام برای دفع مفاسد و صحیح اجرا شدن این مسأله، برای آن پرداخت مبلغی را الزامی كرد؛ در این مورد آیه یازدهم سوره مجادله می فرماید:.
(یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنوا اِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدَّمُوا بَیْنَ یَدَی نَجْویكُمْ صَدَقَهًٔ؛ ای كسانی كه ایمان آورده اید، هرگاه خواستید با پیامبر درگوشی صحبت كنید، جلوتر باید صدقه بدهید.).
كه این صدقه اجباری سبب شد عادت بد درگوشی صحبت كردن با پیامبر از میان رفت و تنها كسی كه به این آیه عمل كرد، امیرالمؤمنین - علیه السلام - بود كه در بعضی از موارد با دادن صدقه راهنماییهای سرّی را از پیامبر اكرم - صلّی اللّه علیه وآله وسلّم - دریافت می نمود و بعد از مدتی هم این حكم - صدقه دادن قبل از نجوا با پیامبر - نسخ گردید.
تفسیر المیزان، ج‏۱۹، ص‏۲۱۵.
حالا در مسأله مسّ میّت هم شاید همین مسأله مطرح باشد كه گاهی انسانهایی بر اثر مبتلا بودن به یك سری امراض مسری و خطرناك می میرند؛ بعد اقوام و بستگان آنها دور جسد جمع می شوند و افرادی كه علاقه بیشتری به میت داشته و عواطفشان قوی تر است او را بوسیده و دیگران را هم به این كار تشویق می كنند و ممكن است عده فراوانی در جامعه مبتلا به آن مرض گردند؛ در اینجا اسلام چه بكند چه این امر را كاملاً آزاد بگذارد و چه مطلقا منع كند، مفسده دارد چون آزادی سبب سرایت امراض گوناگون می شود و منع آن سبب اتهام اسلام به خشونت می گردد؛ در اینجا اسلام برای جلوگیری از مفسده و صحیح اجرا شدن این مسأله، احكام خاصی وضع كرده، بدین صورت كه اگر كسی میّتی را مسّ كرد باید حتماً برای نمازش غسل كند و الاّ نمازش باطل است و درباره مرده انسان، چون مردم بعد از مردنش هم به او رغبت نشان می دهند، اسلام قید و بندهایی در این راه به وجود آورده است؛ اما درباره مرده حیوانات كه چنین مسأله ای نیست كه بعد از مردنشان مردم اطرافشان جمع شوند، یا احیاناً آنها را بوسیده و دیگران را تشویق به بوسیدن كنند، لذا اسلام آنجا این حكم را ندارد و این نهایت درجه احترام اسلام به انسان است كه معتقد است انسان را بعد از مردن غسل داده و كفن نموده و با تشریفات خاص به خاك بسپارند، اما حیوانات این چنین نیستند.
● بعضی از غسلهای مستحب.
غسلهای مستحبی در اسلام زیاد است كه ما تعدادی از آنها را نام می بریم:.
۱) غسل جمعه: البته غسل جمعه اهمیت فراوانی دارد كه حتی بعضی از علما فتوا به وجوب آن داده اند و در بعضی از روایات دارد كه (لایَترُ كُهُ اِلاّ فاسِق)، یعنی، غسل جمعه را ترك نمی كند، مگر شخص فاسق، و وقت غسل جمعه از اول اذان صبح روز جمعه است تا اول ظهر و بهتر است نزدیك ظهر به جا آورده شود و اگر تا ظهر انجام ندهد، بهتر است بدون نیّت ادا و قضا (ما فی الذمه) تا عصر جمعه به جا آورد و اگر در روز جمعه غسل نكند، مستحب است از صبح شنبه تا غروب قضای آن را به جا آورد و كسی كه می ترسد در روز جمعه آب پیدا نكند، می تواند روز پنج شنبه غسل را انجام دهد، بلكه اگر در شب جمعه غسل را به امید آنكه مطلوب خداوند است، به جا آورد صحیح است و غسل جمعه برای شخص مسافر و غیر مسافر و زن و مرد و حتی بچه های ممیّز و زن حائض مستحب است.
عروهٔ الوثقی، فی اغسال المندوبه، توضیح المسائل، مسأله‏۶۴۴.
۲) غسل دادن بچه ای كه تازه به دنیا آمده است.
۳) غسل زنی كه برای غیر شوهرش بوی خوش استعمال كرده است.
۴) غسل كسی كه جایی از بدنش را به بدن میتی كه غسل داده اند رسانده است.
۵) غسل برای زیارت پیامبر - صلّی اللّه علیه وآله وسلّم - و امامان - علیهم السلام - از دور یا نزدیك.
۶) غسل برای حاجت خواستن از خداوند متعال و برای توبه و نشاط به جهت عبادت.
توضیح المسائل، مسأله ۶۴۴، ۶۴۵.
▪ یادآوری.
برای اطلاع بیشتر از اغسال مستحبی به توضیح المسائل، مسأله ۶۴۴، ۶۴۵ و در عروهٔ الوثقی به بحث اغسال مستحب مراجعه شود.
▪ دستور غسل كردن.
تمام غسلها را چه واجب و چه مستحب به یكی از دو شكل می توان انجام داد:.
۱) غسل ارتماسی؛.
۲) غسل ترتیبی.
الف) دستور غسل ارتماسی.
غسل ارتماسی آن است كه انسان به نیّت غسل یكباره در آب فرو رود، به طوری كه آب یكدفعه یا به تدریج تمام بدن را فرا بگیرد و اگر تمام بدن زیر آب باشد و بعد از نیّت غسل بدن را حركت دهد، غسل او صحیح است و برای انجام این غسل حتماً باید جایی باشد كه بتواند تمام بدن را آب فرا بگیرد و زیر دوش و مانند آن نمی شود غسل ارتماسی نمود.
توضیح المسائل، مسأله ۳۶۷، ۳۶۸.
ب) دستور غسل ترتیبی.
در غسل ترتیبی باید به نیّت غسل اول سر و گردن و بعد طرف راست و بعد طرف چپ بدن را بشوید و برای آنكه یقین كند، هر قسمت را كاملاً شسته، باید مقداری از قسمت دیگر را هم ضمیمه كرده و بشوید و بلكه احتیاط مستحب آن است كه تمام طرف راست گردن را با طرف راست بدن و تمام طرف چپ گردن را با طرف چپ بشوید و اگر عمداً یا از روی فراموشی یا به واسطه ندانستن مسأله به این ترتیب (سروگردن، راست و چپ) عمل نكند، غسل او باطل است.
توضیح المسائل، مسأله‏۳۶۱- ۳۶۳.
▪ یادآوری.
۱) غسل جبیره هم مانند وضوی جبیره است، ولی باید آن را ترتیبی به جا آورد.
توضیح المسائل، مسأله ۳۳۹.
۲) در بعضی از موارد باید غسل را به صورت ارتماسی و در بعضی از موارد باید حتما به صورت ترتیبی انجام داد و در غیر این موارد اختیار با خود غسل كننده است كه به هر یك از دو طریق می خواهد غسل نماید و اما بعضی از مواردی كه باید حتماً به صورت ترتیبی غسل نمود:.
الف) در صورتی كه كسی روزه واجب گرفته یا برای حج یا عمره احرام بسته كه اگر بخواهد غسل كند حتماً باید به صورت ترتیبی غسل كند و اگر عمداً به صورت ارتماسی غسل كند، غسلش باطل است و اما اگر از روی فراموشی غسل ارتماسی كند، صحیح است.
توضیح المسائل، مسأله ۳۷۱.
ب) در صورتی كه در یكی از اعضا غسلش جبیره است، باید به صورت ترتیبی غسل نماید و اگر به صورت ارتماسی غسل كند، غسلش باطل است.
توضیح المسائل، مسأله ۳۳۹.
و گاهی هم غسل ارتماسی متعیّن می شود؛ مثل اینكه آخر وقت است و اگر بخواهد غسل ترتیبی كند، نمازش قضا می شود و غسل ارتماسی زودتر انجام می شود.
عروهٔ الوثقی، فی كیفیهٔ الغسل، مسأله ۲.● مستحبات غسل جنابت.
۱) استبرا به بول قبل از غسل، البته در صورتی كه جنابتش به خاطر خروج منی باشد.
۲) شستن دو دست تا مرفق یا نصف ذراع یا تا بند دست سه مرتبه و در این جهت فرقی بین غسل ترتیبی و ارتماسی نیست.
۳) مضمضمه (آب در دهان گرداندن) و استنشاق كردن (آب در بینی نمودن) بعد از شستن دو دست سه مرتبه و یك مرتبه هم كفایت می كند.
۴) دست كشیدن برای اینكه یقین كند كه آب به همه جا رسیده.
۵) هر كدام از اعضا را سه بار غسل دادن.
۶) بردن نام خداوند متعال (بسم اللّه) یا (بسم اللّه الرحمن الرحیم) و دومی بهتر است.
۷) خواندن دعاهایی كه در حال غسل كردن رسیده، به اینكه بگوید:.
(اللّهم طهّر قلبی و تقبّل سعیی واجعل ماعندك خیراً لی واشرح صدری واجر علی لسانی مدحتك والثناءِ علیك اللهم اجعله لی طهوراً وشفاءً ونوراً انك علی كل شی‏ء قدیر.
ولی اگر این دعا را بعد از تمام شدن غسل بخواند، بهتر است.
۸) رعایت كردن موالات و شستن از بالا به پایین در غسل ترتیبی.
عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت.
● فرقهای غسل ارتماسی و ترتیبی.
۱) در غسل ارتماسی باید قبل از غسل كردن تمام بدن پاك باشد، مگر آنكه با رفتن در آب نجاست برطرف شود؛ به خلاف غسل ترتیبی كه لازم نیست تمام بدن قبل از غسل پاك باشد، بلكه جایز است هر عضوی را قبل از غسل دادنش تطهیر كند.
عروهٔ الوثقی، فی احكام الغسل، مسأله ۵ و توضیح المسائل، مسأله ۳۷۲.
۲) اگر بعد از غسل، مانعی در یكی از اعضای غسل دیده شود، در ارتماسی غسل باطل است و اما اگر ترتیبی غسل كرده، باید ملاحظه كند مانع در كجای بدن است، اگر در طرف چپ باشد، بعد از برطرف كردن، همان جا را به نیّت غسل بشوید، غسلش صحیح است و اگر مانع در طرف راست باشد، بعد از برطرف كردن مانع و غسل آن موضع دوباره طرف چپ را غسل می دهد، غسلش صحیح است و اگر در سروگردن هم باشد، همین طور بعد از برطرف كردن و غسل دادن آن موضع، دوباره طرف راست و چپ را غسل می دهد، غسلش صحیح است و اما اگر بعد از غسل ترتیبی بفهمد جایی از بدن را نشسته و نداند كجای بدن است، باید دوباره غسل كند.
توضیح المسائل، مسأله ۳۶۴، ۳۶۵، ۳۶۹.
● احكام مشترك غسل ترتیبی و ارتماسی.
۱) در غسل اگر به اندازه سر مویی از بدن نشسته بماند، غسل او باطل است، ولی شستن جاهایی از بدن كه دیده نمی شود، مثل توی گوش و بینی واجب نیست و اگر جایی را شك دارد كه از ظاهر بدن است یا از باطن آن، شستن آن لازم نیست، ولی احتیاط در شستن است؛ بنابراین اگر سوراخ جای گوشواره و مانند آن به قدری گشاد باشد كه داخل آن دیده شود، باید آن را شست و اگر دیده نشود، شستن داخل آن لازم نیست.
توضیح المسائل، مسأله ۳۷۴، ۳۷۵، ۳۷۶.
۲) در غسل باید موهای كوتاهی را كه جزء بدن حساب می شود بشوید و بنابر احتیاط، شستن موهای بلند هم لازم می باشد. (البته در كتاب عروهٔ الوثقی در احكام غسل، این احتیاط واجب دانسته شده است).
توضیح المسائل، مسأله ۳۷۹.
۳) كسی كه قصد دارد پول حمامی را ندهد، یا بخواهد از پول حرام و یا خمس نداده بدهد یا بدون اینكه بداند حمامی راضی است، بخواهد نسیه بگذارد - اگر چه بعد حمام را راضی كند - غسل او باطل است.
توضیح المسائل، مسأله ۳۸۱، ۳۸۳.
۴) اگر حمامی راضی باشد كه پول حمام نسیه بماند، ولی كسی كه غسل می كند، قصدش این باشد كه طلب او را ندهد، غسل او اشكال دارد.
توضیح المسائل، مسأله، مسأله ۳۸۲.
همچنین به مسائل ۳۸۵، ۳۸۷ و ۳۸۹ توضیح المسائل مراجعه شود.
● شرایط صحیح بودن غسل.
تمام سیزده شرطی كه درباره صحت وضو گفته شد، درباره غسل جاری است، به جز موالات كه در غسل ترتیبی شرط نیست - الاّ در افرادی كه به خاطر مریضی بول آنها قطره قطره بی اختیار بیرون می آید (مسلوس) و یا افرادی كه به خاطر مریضی از آنها باد و غائط بی اختیار خارج می شود (مبطون) و همچنین زن مستحاضه.
● شرایط واقعی و شرایط توجهی.
تمام شرایط غسل شروطی واقعی هستند، الاّ:.
۱) غصبی نبودن آب غسل؛.
۲) از طلا و نقره نبودن ظرف آب غسل؛.
۳) عدم حرمت ارتماسی.
عروهٔ الوثقی، احكام غسل، مسأله ۱۲.
● فرقهای وضو و غسل.
۱) در وضو، حتماً باید از بالا به پایین شسته شود به خلاف غسل.
توضیح المسائل، مسأله ۳۸۰ و ۲۴۳.
۲) در غسل، باید آب به پوست بدن برسد، به خلاف وضو كه اگر پوست صورت از لای موها پیدا نباشد، لازم نیست.
توضیح المسائل، مسأله ۳۷۴، ۲۴۰.
۳) در وضو، موالات شرط است، به خلاف غسل ترتیبی الاّ غسل مستحاضه و مسلوس و مبطون.
عروهٔ الوثقی، ، احكام غسل جنابت، مسأله ۸ و توضیح المسائل، مسأله ۲۸۳.
۴) اگر در وضو در شستن مقداری از عضو قبلی شك كند و وارد عضو بعدی هم شده باشد، باید برگردد - البته تا وقتی كه كثیر الشك نشده باشد و الاّ اعتنا نكند - به خلاف غسل ترتیبی كه اگر داخل عضو بعدی نشده، باید برگردد و اگر وارد شد لازم نیست برگردد، مگر شكش در طرف چپ باشد كه باید ولو بعد از زمانی شك كند، آنجا را به نیّت غسل بشوید.
عروهٔ الوثقی، فی احكام غسل الجنابهٔ، مسأله ۱۱.
۵) با تمام وضوها می شود نماز خواند، به خلاف غسل كه فقط با غسل جنابت می شود نماز خواند و با بقیه غسلها باید وضو هم بگیرد، ولی با غسل جنابت نباید وضو گرفت.
توضیح المسائل، مسأله ۳۲۲، ۳۹۱.
۶) اگر بعد از وضو مانعی در یكی از اعضای وضویش ببیند و یقین كند كه در وقت وضو بوده و موالات هم به هم خورده، وضو باطل است، به خلاف غسل كه در غسل ارتماسی باطل است، ولی در غسل ترتیبی باطل نیست و باید به طوری كه در فرقهای غسلها گفتیم عمل نماید.
توضیح المسائل، مسأله ۲۹۰، ۳۶۵، ۳۹۶.
▪ یادآوری.
۱) باید توجه داشت كه این مسأله (رخ دادن حدث در بین غسل) درباره غسل ترتیبی متصور است؛ اما در باره غسل ارتماسی كه به صورت دفعی انجام می شود، تصور ندارد.
عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت، مسأله ۸.
۲) حدث اصغر در غسلهای ارتماسی موجب بطلان آنها نمی شود، مگر غسلهای مستحبی كه برای آنجام دادن كاری مستحب شده اند؛ مانند: غسل زیارت و غسل احرام كه بعید نیست در این گونه موارد موجب بطلان آنان بشود.
عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت، مسأله ۱۰.

منبع : بلاغ