انقلاب پرستاران

جنگ‌ها پدیده‌های اجتماعی و جهانی ویرانگری هستند که شاید به‌سختی بتوان ارزش مثبت و سودمندی برای آنها پیدا کرد.شاید اولین جنگ تاریخ در اساطیر و بین فقط ۲۰ نفر به‌وقوع پیوست. هابیل و قابیل. ولی پس از آن جنگ بین آدم‌ها، آدم‌ها و طبیعت، بین خوبی و بدی، خیر و شر، فساد و صلاح و... همواره تا روزی‌که بشر روی این کره زیست کند ادامه خواهد داشت و شاید به تعبیری روزی از روی زمین به کرات دیگر آسمانی هم تسری یافته و به جنگ ستارگان بدل شود.
یک مطلب غیرقابل انکار در مورد تمامی جنگ‌های روی زمین قتل‌عام، خونریزی، ویرانگری، بی‌خانمانی، تخریب و نابودی دستاوردهای بشری و به‌جا گذاشتن غم و اندوه و افسردگی حاصل از فقدان وابستگی آدمی، معلولیت و بیماری است.
چه اکنون که پیشرفت صنایع سنگین به ساخت این ماشین‌های آدم‌کشی مجهزتر شده و چه در قرون‌وسطی که وسایل ساخت دست بشر بسیار ابتدائی و وسعت تخریب کمتری داشت، تأثیر آن یکی بوده و بس. محصول انسانی جنگ‌ها از صدها تا میلیون‌ها کشته و زخمی است ولی محصول فکری جنگ‌ها هرگز به زشتی آنچه در واقعیت است نبوده. چرا که بشر برای فرار از این‌همه زشتی و پلیدی به‌دنبال راه‌حلی گشته و در پی جبران مافات برآمده است.
آنچه پس از فرونشستن آتش خشم جنگاوران به‌وجود آمده ـ اگر نه همیشه ولی اکثر مواقع ـ مثبت و پربار بوده. همیشه انسان به‌نحوی عالی به جبران خسارت‌های فروآورده بر هستی‌اش دست زده است. یکی از موارد اصلاح راهکارها و تدوین راه و روش‌های جدیدی است که بتواند تأثیر عوارض برجای مانده ناشی از تسلیحات و جنگ‌افزارها را بکاهد یا به‌نحو مطلوبی ترمیم کند.به‌طور اعم شامل یاری به آسیب‌دیدگان، درمان حادثه‌دیدگانی که به نوعی دچار معلولیت، بیماری، از کارافتادگی، یا تغییر شکل اعضاء بدن خود هستند، نه تنها جنگ‌ها بلکه حوادث و بلایای طبیعی نظیر سیل و زلزله هم روند این خدمت‌رسانی را تسریع می‌بخشد و می‌تواند منبع زایش افکار نوین طرح‌های سازنده‌تر و مثبت و در نهایت ابداعات جدید شود، همچنین سبب پیشرفت رشته‌های پزشکی و پرستاری و به‌وجود آمدن اندیشه امدادگری در اسرع وقت و در نتیجه سازمان‌های امداد و نجات باشد.
یکی از بهترین و معروف‌ترین نمونه‌های تاریخ‌ساز در این زمینه زنی مقتدر و فداکار به نام فلورانس نایتینگل است که در زمینه پرستاری و تربیت و آموزش پرستاران انقلابی عظیم برپا کرد.برای درک ارزش کار فلورانس همین بس که بدانیم تا قبل از او بیمارستان‌ها، زندان‌هائی بودند در اختیار افراد مذهبی و بی‌سواد که به‌جزء گند و عفونت و پلشتی و سرایت بیماری از شخصی به شخص دیگر حاصل بهتری نداشت.
وجود فلورانس نایتینگل و درخشش او پس از جنگ‌های کریمه به اوج رسید. زیرا این جنگ‌ها که در سال ۱۸۶۰ به پایان رسید باعث توسعه بیمارستان‌های نظامی و ایجاد طرح‌های نوین مهندسی بهداشت شد که همگی زیر نظر فلورانس به اجراء درمی‌آمد. البته او یک تنه به دل مشکلات رفت و برنامه رسیدگی به زخمیان جنگی در انگلستان، تعویض و تغییر پوشش بهداشتی از ملحفه و لباس بیمار تا شست‌وشوی دائم، ایجاد رختشخویخانه، مراقبت از بیمار با پانسمان دائم و تمیز تا نگهداری خواربار و تغذیه مناسب برای سربازان و نظارت بر لباس و داروی آنها را عهده‌دار شد.در نتیجه کار او همین بس که میزان مرگ‌ومیر از ۴۰ درصد به ۲۰ درصد کاهش یافت.
حتی پس از جنگ علاوه بر ساخت بیمارستان‌ها، آموزشگاه‌ها و دانشکده‌های پیشرفته‌ای در زمینه امدادرسانی در زمان جنگ و پرستاری، در انگلستان و سپس فرانسه و آمریکا به‌وجود آمد.کشف داروی بیهوشی اتر و کلروفرم متعاقب تحمل دردها و آلام سربازان به سرعت به بازار آمد. کشف مواد ضدعفونی کننده توسط لیستر، کشف باسیل سل و واکسن ضد سیاه‌زخم توسط کخ و پاستور، کشف بسیاری از میکروب‌ها و انگل‌ها مثل انگل تب نوبه، باسیل کزاز ـ مایه‌کوبی ضدهاری، ضدعفونی کردن توسط بخار، کشف اشعه ایکس توسط رونتنگن آلمانی، روش‌های فیزیوتراپی، آب‌درمانی، اختراع بسیاری وسایل تشخیص مثل لارنگوسکوپ (برای دیدن حلق)، انتالوسکوپ (برای دیدن چشم)، الکتروکاردیوگراف (نوار بررسی فعالیت قلب) و بسیاری آزمایشات و اختراعات دیگر پس از وقوع جنگ‌هائی پدید آمده که بشر را در هجوم درد و بیماری فلج کرده بود.
جنگ‌های داخلی آمریکا در سال ۱۸۶۱ هم به ظهور چهره فداکار دیگری انجامید به نام کلارا بارتون که یک تنه زخمی‌های یک تیپ را با مقداری باند و غذا در یک ایستگاه راه‌آهن و به مدت یک‌هفته مراقبت کرد و در واقع همین خدمات بعدها زمینه‌ساز تشکیل و تأسیس صلیب سرخ آمریکا شد و دولت آمریکا را به‌عضویت صلیب سرخ بین‌المللی درآورد.
اولین حرکت در جهت توجه به بهداشت بین‌المللی در سال ۱۳۲۸ میلادی توسط جمهوری ونیز و با ایجاد یک سازمان قرنطینه برای جلوگیری از وبا و طاعون از گوشه‌های دیگر به آن جمهوری انجام گرفت.در سال ۱۸۳۱ م. تأسیس سازمان قرنطینه در مصر و سال ۱۸۳۸ م. شورای عالی بهداشت در امپراتوری عثمانی برای جلوگیری از ورود وبا تشکیل شد.
در سال ۱۸۵۱ م. برای نخستین‌بار در پاریس کنفرانس بین‌المللی بهسازی تشکیل شد و شرکت‌کنندگان در آن تعهد کردند که با همکاری یکدیگر علیه بیماری‌های همه‌گیر مبارزه کنند.
در سال ۱۹۰۳ پیشنهاد ایجاد یک دفتر بین‌المللی بهداشت عمومی مطرح و ۴ سال بعد در رم به تصویب رسید که چندسالی طول کشید تا به‌طور رسمی در پاریس مقر دائمی پیدا کند. وظیفه آن دفتر، جمع‌آوری انتشار و اعلام اطلاعات مهم و قابل توجه بهداشتی و موضوعات وابسته به‌خصوص بیماری‌های واگیردار به دولت‌ها بود که از طریق انتشار ماهانه بولتن به زبان فرانسه انجام می‌گرفت. فعالیت این دفتر با آغاز جنگ‌جهانی اول متوقف شد ولی انتشار منظم بولتن آن ادامه یافت.در فاصله بین جنگ‌های اول و دوم جهانی جامعه ملل به منظور پیشگیری از بیماری‌ها تشکیلاتی تحت عنوان سازمان بهداشت جامعه ملل را به‌وجود آورد. این سازمان با تشکیل کمیته‌هائی در زمینه مالاریا، سرطان، تیفوس، استاندارد موارد زیستی، مسکن، آموزش پزشکی و بهداشت روستائی، یکنواخت‌سازی داروها و تغذیه عملاً در جهت اجراء پیشنهاد رئیس کمیته دائمی دفتر بین‌المللی بهداشت عمومی شروع به فعالیت کرد.
زمینه آغاز فعالیت سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۴۵ پدید آمد. اهداف این سازمان، دست‌یافتن همه مردم جهان به سطحی از سلامت است که به آنها امکان می‌دهد از نظر اقتصادی و اجتماعی زندگی بارور و مطلوبی داشته باشند. عضویت در این سازمان برای همه کشورهای جهان آزاد است. از دیگر سازمان‌های امدادرسان که پس از جنگ‌های جهانی گسترده شد، صلیب‌سرخ بین‌الملل و هلال‌احمر است که البته تاریخ تشکیل آن به سال‌ها قبل و به جنگ بین فرانسه و اتریش برمی‌گردد؛ جنگی که بیش از ۴۰ هزار نفر کشته و زخمی داشت.
در کتابی به نام ”یادی از سولفرینو“ خاطرات جوان نیکوکاری از تلخی‌ها و مصایب این جنگ تصویر شده که در پی انتشار کتاب در سراسر اروپا ضرورت رسیدگی به زخمی‌ها با ایجاد یک سازمان بین‌المللی و مقدس به شکلی جدید پدید آمد.سازمانی که تمام جوامع به‌طور داوطلبانه بدون توجه به ملیت، به سربازان زخمی و آسیب‌دیده جنگ خدمات مورد نیاز را ارائه دهد. این تفکر مولود پدید آمدن سازمان صلیب سرخ‌جهانی و هلال‌احمر شد که در آن اصول اساسی مدونی ترسیم شده و هر کشوری موظف است اصول آن را اطاعت و رعایت کند. این اصول به‌طور اختصار شامل: انسانیت و بشر دوستی ـ بی‌غرضی و بی‌طرفی، استقلال سازمان ـ خدمات داوطلبانه (خیریه و بلاعوض) و وحدت و جهانی بودن است. پس از جنگ‌جهانی دوم در سال ۱۹۴۹، قراردادهای چهارگانه‌ای در ژنو به تصویب چند کشور از جمله ایران رسید که اعم آنها در برگیرنده کمک‌های بلاعوض و بدون تبعیض به قربانیان جنگ است.
در رفتار با اسیران جنگی ـ بهبود وضعیت مجروحین و غریقان نیروهای مسلح دریائی و بهبود وضعیت مجروحیت بیماران در اردوکشی ارتش‌ها و حمایت از افراد غیرنظامی در جنگ در نظر گرفته شده است.
در سال ۱۹۷۷ پروتکل‌های الحاقی شامل ۲ بند به این قرارداد اضافه شد که در آن: حمایت از قربانیان برخوردهای مسلحانه بین‌المللی و حمایت از قربانیان برخوردهای مسلحانه غیر بین‌المللی گنجانده شده است. ایران نیز در سال ۱۳۵۳ این پروتکل را امضاء کرده است.
● وظایف جمعیت‌های هلال‌احمر و صلیب‌سرخ
فعالیت‌های امدادی این سازمان‌ها چه در زمان جنگ و چه در مواقع بروز حوادث و سوانح طبیعی (سیل، زلزله و طوفان و...) به این قرار است:
▪ فعالیت‌های امدادی درمانی مثل چادرهای درمان صحرائی، مراکز ارتوپدی، مراکز امداد داروئی، مرکز فوریت‌های داروئی و تجهیزات پزشکی.
▪ فعالیت‌های اجتماعی مثل جلب جوانان ـ سازمان داوطلبان مراکز پرورش و نگهداری کودکان، شیرخوارگاه‌ها و خانه‌های کودک.
▪ فعالیت‌های تدارکاتی نظیر تهیه مایحتاج ـ موادغذائی ـ پوشاک، وسایل امدادی، چادر، پتو، چراغ و... وسایل‌نقلیه موتوری، قطعات یدکی و لوازم زندگی و...
سایر فعالیت‌هائی که در راستای همکاری‌های بین‌المللی با سایر کشورها در مواقع بروز خطر حادثه یا جنگ باید به انجام برسد، جزء اهم خدمات سازمان‌های امداد و نجات است.

معصومه چاوشی

منبع : روزنامه اعتماد