مروری بر برخی از آثار شاخص درباره قیام امام حسین(ع) تصویر باورهای عاشورایی در سینمای ایران

با وجود گذشت نزدیک به سه دهه از سینمای پس از انقلاب اسلامی و علی رغم ثبت فیلم هایی در راستای سینمای عاشورا، هنوز سینماگران ایرانی نتوانسته اند به لحاظ کمی و کیفی از حماسه کربلا آثار درخشانی را پدید آورند.
مروری بر برخی از آثار شاخص ساخته شده درباره قیام در زمینه ماه محرم و شهادت امام حسین(ع) ویارانش توسط خبرگزاری فارس، شاید بتواند نشان دهنده این باشد که رویکرد سینماگران ایرانی به واقعه عاشورا و تصویر سینمای عاشورا چگونه بوده است.
● فیلم های تاریخی
▪ سفیر (فریبرز صالح)
سفیر در نخستین سال های پیروزی انقلاب به کارگردانی فریبرز صالح و با بازی فرامرز قریبیان، عزت الله مقبلی و... ساخته شد و تا مدت ها به عنوان یکی از فیلم های مناسبتی در سینماها و تلویزیون به نمایش درمی آمد.
ـ خلاصه داستان:
قیس ابن مسهر، نماینده امام، با نامه ای برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می رود. در راه به دست راهداران ابن زیاد، والی کوفه، دستگیر و به زندان افکنده می شود. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان ها می شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه، منتقل می کند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد، از قیس می خواهد که در مسجد سخنرانی کند و به دروغ به مردم بگوید که امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس
می پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می کند. ابن زیاد، که به خشم آمده، او را از فراز ارک به زیر می اندازد.
▪ روز واقعه (شهرام اسدی)
مشهورترین فیلم درباره قیام عاشورا که مستقیما به روز عاشورا می پردازد. این فیلم را شهرام اسدی بر اساس نوشته بهرام بیضایی در سال ۱۳۷۳ بابازی علیرضا شجاع نوری، لادن مستوفی و... ساخت. فیلمی که سال هاست به عنوان یک فیلم تاثیرگذار در ایام محرم، روانه آنتن می شود.
ـ خلاصه داستان:
عبدالله جوانی نصرانی که تازه اسلام آورده است، در جریان عروسی خود با راحله دختر زید ندائی می شنود که او را به یاری فرا می خواند. عبدالله به دنبال این ندا بیابان به بیابان و واحه به واحه تا کربلا می تازد و سرانجام به کربلا می رسد که عصر روز عاشورا است زمانی که حقیقت را در زنجیر....پاره پاره بر خاک... حقیقت را بر سر نیزه می بیند.
▪ روز رستاخیز (احمدرضا درویش)
پروژه عظیمی که احمدرضا درویش در صدد است تا سال آینده آن را جلوی دوربین ببرد.
این پروژه، ، یک پروژه تاریخی عظیم است که فاز مطالعاتی طولانی داشته که پیرامون واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) است و از مرگ معاویه تا قیام امام حسین (ع) را روایت می کند.
درویش از سال ها پیش دغدغه ساخت روز رستاخیز را با خود داشته است و از دو سال پیش، شروع به نوشتن فیلم نامه آن کرده است.
پروانه ساخت این فیلم اواخر فروردین ماه، از سوی شورای صدور پروانه ساخت اداره نظارت و ارزشیابی تمدید شده است.
● فیلم های داستانی با رویکرد عاشورایی
▪ بازرس ویژه (منصور تهرانی)
این فیلم را منصور تهرانی در سال ۱۳۶۰ با بازی فرامرز قریبیان، داوود رشیدی و... ساخت و با توجه به حال و هوای سال های تولید خود و رویکردش به عاشورا مورد استقبال نسبی قرار گرفت.
ـ خلاصه داستان:
کارگران یک معدن ذغال سنگ در زیر فشار زورگوئیهای کارفرما و مباشر معدن جان به لب شده اند. تعدادی از معدنچیان به خاطر مبارزه شان یا جان خود را از دست داده اند و یا به دلیل کفی نان نسبت به جریانات جاری بی تفاوت شده اند. اینک از میان کارگران شخصی برای مبارزه با زورگوئی ها قد افراشته است. او به مناسبت فرا رسیدن عاشورا، دیگر معدنچیان را دور خود جمع کرده و آنها را ترغیب به مبارزه می کند.
وی علی رغم تهورش دچار یک توهم است و سرمنشأ ظلم را نمی شناسد. او تصور می کند اگر کارفرما و مباشر نباشند، اثری از ظلم نیز نخواهد بود، به همین جهت امید خود را به بازرس ویژه ای بسته است که از سوی سازمان بازرسی شاهنشاهی به منطقه اعزام خواهد شد. بعد از آمدن بازرس، او به واقعیات پی می برد و راه جدیدی از مبارزه را برمی گزیند.
▪ شب دهم(جمال شورجه)
از بهترین فیلم های جمال شورجه که انقلاب و دفاع مقدس با باورهای حسینی را به تصویر کشیده است. او این فیلم را در سال ۱۳۶۸ با بازی جهانبخش سلطانی، ولی شیراندامی و... ساخت.
ـ خلاصه داستان:
عزیز سحرخیز، در شب دهم ماه محرم پس از درگیری خیابانی عزاداران با مأموران ارتش، که برای حمایت از چند آمریکایی مست به خیابان آمده اند، از مهلکه می گریزد و همسرش را تنها رها می کند. او تا سال ها بعد از حرکت خود احساس پشیمانی و حقارت می کند و موفق نمی شود فرزندش را، که شانزده ساله شده، از زیر تأثیر برادر همسرش، نایب، که عزادارن شب دهم ماه محرم را رهبری می کرده، خارج کند. پسر او به جبهه جنگ می رود و عزیز به دنبال پسر روانه ی جبهه جنگ می شود، اما در راه بر اثر موج انفجار دچار فراموشی می شود و پس از بهبودی خود را در موقعیت متفاوتی می بیند.
▪ به خاطر هانیه (کیومرث پوراحمد)
از فیلم های تاثیرگذاری که توسط کیومرث پوراحمد و در سال ۱۳۷۳ ساخته شد.
ـ خلاصه داستان:
ناخدا علو با چهارده مرد دیگر برای صید به دریا می روند ولی همه به جز ناخدا صید دریا می شوند و مردم ناخدا را مسبب مرگ عزیزانشان می دانند و به او و خانواده اش حمله می کنند و در این بین دختر خردسال ناخدا هانیه فلج می شود، ناخدا و خانواده اش تنگک را ترک می کنند و به بوشهر می روند. ناخدا علو نذر کرده که شب دهم محرم تا صبح دمام بزند تا هانیه شفا یابد اما مرگ امانش نمی دهد. پس از ناخدا پسر او تصمیم می گیرد تا نذر پدر را ادامه دهد تا شفای خواهر را بگیرد اما برای دمام زدن مشکل پیدا می کند. او در محرم مأمور می شود به تنگک برود و گهواره مراسم محرم را به بوشهر بیاورد. اما در تنگک خبر آمدن ناخدا علو به همه می رسد و این بچه ها برای انتقام دست به کار می شوند و بشیرو را آزار می دهند اما او با شهامت بسیار گهواره را به مقصد می رساند.او که به فکر دمام زدن تا صبح است، اتفاقی در انبار زائر خذر که وسائل محرم در آنجا نگهداری می شود زندانی می شود و بدین ترتیب موفق می شود که به دمام دست یابد و تا صبحدم دمام بزند و بدین ترتیب نذرش را ادا می کند.
▪ بال های سپید (مهدی هاشمی، ناصر هاشمی)
در سال ۱۳۷۷ مهدی هاشمی و ناصر هاشمی در اولین ساخته خود به سراغ فیلمی برای نوجوانان با مضمونی عاشورایی رفتند و به موفقیت نسبی دست یافتند.
ـ خلاصه داستان:
تعدادی از دانشجویان رشته بازیگری به دیدن یکی از استادان رشته تعزیه خوانی می روند. استاد در این دیدار ماجرای نوجوانی به نام مراد را برای دانشجویان اینطور نقل می کند که مراد نوجوانی بوده که بسیار به رشته شبیه خوانی در مراسم عزاداری امام حسین (ع) علاقه داشته و همیشه آرزو داشته که در این مراسم در نقش حضرت قاسم ظاهر شود. سرانجام موقعیتی بوجود می آید تا مراد بتواند ایفای نقش کند. او برای اینکه بهتر بتواند نقش خود را بازی کند، تصمیم می گیرد که خود را در شرایط یاران امام حسین (ع) در روز عاشورا قرار دهد. برای همین هم چند روزی را با تشنگی تمرین می کند تا بالاخره یک روز در حال تمرین نقش خود بیهوش می شود. نقل استاد که به اینجا می رسد همه دانشجویان تحت تأثیر می گیرند و شناخت بهتری از نمایش شبیه خوانی پیدا می کنند.
▪ راه طی شده (عباس رافعی)
عباس رافعی در سال ۱۳۸۴ فیلم راه طی شده را با رویکردی داستانی نسبت به تعزیه ساخت که پژمان بازغی، شقایق فراهانی، سیاوش طهمورث و سیدجواد هاشمی از جمله بازیگران این فیلم بودند.
ـ خلاصه داستان:
یک گروه فرانسوی به منظور انتخاب نمایش تعزیه برای جشنواره اوینیون و ساخت فیلم مستندی از مراحل آماده سازی و اجرای تعزیه به ایران می آیند. حضور این گروه موجب بروز ماجراهایی میان شبیه پوشان و شبیه گردانان تعزیه می شود، به گونه ای که تعزیه را تا مرز تعطیلی پیش می برد.
▪ عصر روز دهم (مجتبی راعی)
پروژه ای که با درگذشت رسول ملاقلی پور ناتمام ماند و مجتبی راعی درصدد است تا در سال ۸۷ آن را جلوی دوربین ببرد.
ـ خلاصه داستان:
محمد که در چهار سالگی با مادرش شاهد اشغال خرمشهر بوده است، این خاطره تلخ را از زیاد نمی برد که یک سرباز عراقی، خواهر نوزاد او را با خود برد. ۲۵ سال بعد محمد که خبرنگار و مستندساز است برای انجام ماموریتی عازم عراق می شود و با اندک نشانه هایی که مادرش از آن حادثه به یاد دارد در شهر کربلا به دنبال خواهر گمشده اش می گردد.
▪ و فیلم های دیگر...
رویکرد سینماگران به عاشورا، از ساخت فیلم مستند گرفته تا نمایش یک سکانس در مورد آئین های محرم و واقعه عاشورا، می تواندقابل ارزیابی باشد.
به جز فیلم های مختلفی که در زمینه دفاع مقدس ساخته شده است و باورهای حسینی را در خود داشته، می توان به چند نمونه در این زمینه اشاره کرد.
ابوالقاسم طالبی در دست های خالی باورهای حسینی را در فیلمش به عنوان یک عامل متحول کننده به تصویر می کشد. همچنین فیلم مستند تعزیه (ناصر تقوایی) یکی از این رویکردهاست. در این فیلم ویژگی های این هنر به تصویر کشیده شده است. تعزیه طی یک هفته در منطقه زواره اصفهان با حضور جمعی از بهترین تعزیه خوان های ایران تصویربرداری شد و فرهاد صبا و اصغر رفیعی جم به شکل همزمان تصاویر فیلم را ثبت کردند. سینماگران ایرانی، در فیلم های مختلف تجربی و مستند و نیز کارهای تلویزیونی به واقعه عاشورا پرداخته اند اما به نظر می رسد سینماگران ایرانی این توان را دارند و باید بتوانند بیش از این به باورهای حسینی و قیام عاشورا را به شیوه های مختلف، در سینمای ملی ایران به تصویر بکشند.

منبع : روزنامه کیهان