شهرها آینهء تبعیض علیه زنان

زندگی زنان در شهرها همواره تحت تاثیر نبود امنیت شهری واقعی یا بالقوه است و این امر مانع دیگری برای زنان است كه نتوانند شهروندان فعال همه جانبه باشند. شهرها از نظر امنیت جاذبه ای برای زنان ندارند و آن‌ها هنگام تردد در سطح شهر فاقد امنیت جسمی و روحی لازم هستند كه این امر به ویژه در زمینهء حمل و نقل و جابه‌جایی در شهر بیشتر نمایان می‌شود.
در تحقیقی كه توسط هما زنجانی‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در زمینهء بررسی وضعیت زنان و امنیت شهری در شهر مشهد ۱۳۸۰۰) انجام گرفته، نشان داده شده كه بیش از نیمی از زنان این شهر هنگام رفت و آمد و فعالیت در سطح شهر احساس ناامنی بسیار شدیدی دارند كه این احساس در زنانی كه تجربهء ناامنی داشته‌اند، به مراتب بیشتر بوده است.
در نتایج طرح نیاز سنجی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زنان كشور نیز كه توسط مركز امور مشاركت زنان ریاست جمهوری ارایه شده است، یكی از عمده‌ترین مسایل و مشكلات زنان كمبود امنیت است و این مساله در ردیف اولین دغدغه‌های زنان قرار گرفته است.
بررسی‌های صورت گرفته از سوی سازمان ملی جوانان دربارهء امنیت روانی اجتماعی زنان جوان ۱۸ تا ۲۹ سال شهر تهران نیز نشان می‌دهد كه تنها عدهء كمی از آن‌ها دارای احساس امنیت هستند. شرایطی مانند هراس از حضور در ساعات آخر شب، ترس از تنها ماندن در مكان‌هایی مانند پارك، ترس از رانندگان ماشین‌های شخصی یا حرف زدن با مردان ناآشنا برای این دسته از زنان تجاربی ناخوشایند به همراه داشته كه از شنیدن یا یادآوری آن لحظات، احساس بدی پیدا می‌كنند. مزاحمت‌هایی كه این زنان جوان ۱۸ تا ۲۹ سال عنوان كرده‌اند در پنج مقولهء «كلامی»، «فیزیكی» (شامل جنسی و با انگیزهء جرم و جنایت)، «با ماشین ترساندن»، «زیرنگاه دیگران بودن» و «مسخره كردن» بوده است و مزاحمت‌های كلامی را شامل متلك و حرف‌های زشت شنیدن، با پیشنهاد یا تقاضای نامعقول مواجه شدن و مزاحم تلفنی عنوان كرده‌اند. این زنان احساس ناامنی خود را ناشی از مزاحمت‌هایی می‌بینند كه در جامعه نسبت به آن‌ها صورت می‌گیرد و جامعه بدون تفاوت از كنار آن‌ها می‌گذرد. به نظر آن‌ها كم‌توجهی به مقابلهء قاطع و مستمر با پدیدهء زنان و مردان خیابانی امنیت را در معابر و مراكز شغلی از بین می‌برد.
این در حالی است كه آمار و ارقام دقیقی از آزار و اذیت‌های خیابانی در مورد زنان وجود ندارد، اما ما هر روزه در میدان‌های اصلی و خیابان‌های شلوغ شهر شاهد مواردی از هتك حرمت لفظی به خصوص نسبت به زنان هستیم كه سبب عدم امنیت روانی و اجتماعی در زنان می‌شود.
در حال حاضر زنان از هر قشر و طبقه‌ای و با هر نوع پوشش و آرایشی كه در سطح شهر ظاهر شوند، در زمینهء حمل و نقل و جابه جایی در شهر با مشكلاتی مواجه می‌شوند كه این مساله، هم زنان دارای وسیلهء نقلیه و هم زنان استفاده كننده از وسایل نقلیهء شهری و عمومی را شامل می‌شود و همین احساس عدم امنیت، حضور زنان در شهرها را در نقش شهروند فعال با مشكل مواجه ساخته است و به جدایی بیشتر عرصهء عمومی و خصوصی و محدودتر شدن زنان به عرصهء خصوصی منجر شده است.
این در حالی است كه جامعهء ما روزبه‌روز بیش از گذشته شهری می‌شود. (بیش از ۶۰ درصد جمعیت ایران شهرنشین است) لذا باید به این مساله توجه داشت كه شهروندان نه تنها ویژگی‌های سنی و طبقاتی متفاوت دارند، بلكه از همه مهم‌تر تفاوت‌های جنسیتی دارند كه هرگز مورد توجه برنامه‌ریزان نبوده است.
پس با توجه به حضور روز افزون زنان در شهر و مشاركت آنان در فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیازهای روزمرهء آنان كه احساس امنیت در محیط شهر و رفت و آمدهای شهری از مهم‌ترین آن است، باید مورد توجه برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد.
امنیت، ابعاد مختلفی دارد; اما آن‌چه در این‌جا مدنظر است، امنیت انسانی است كه دربردارندهء حقوق و امنیت فردی، مالی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. امنیت انسانی دو بعد دارد، بعد حداقلی(كفاف) كه در آن آحاد جامعه قادر به تامین و تضمین معیشت و بقا و امنیت خود هستند و بعد ارتقایی (رفاه) كه در آن مردم قادرند از احساس مثبت و آسایش در زندگی و امنیت روانی-اجتماعی برخوردار باشند، اما در این میان امنیت فردی برای مردم بیشتر از سایر امنیت‌های انسانی دارای اهمیت است. امنیت فردی در جامعه هنگامی حاصل می‌شود كه تمام شهروندان درجاتی از بهبود اجتماعی را تجربه كنند و تامین و حمایت اجتماعی و دسترسی به خدمات آموزشی، رفاهی، مشاركت اجتماعی و حقوق شهروندی كامل برای همهء اعضای جامعه در فضای خالی از تبعیض قابل حصول باشد. (گیدنز، ۱۳۷۷)
در واقع احساس عدم امنیت افراد در یك جامعه می‌تواند تبعات فراوانی داشته باشد. فقدان اعتماد یا احساس نگرانی نسبت به چیزها و مسایل مختلف، سبب رفتارهای خاص كناره‌گیری نیز می‌شود. مردم اگر بتوانند مناطق ناامن را ترك می‌كنند. اخلال و بی‌نظمی مهار نشده به شهروندان نشان می‌دهد كه آن منطقه ناامن است. شهروندان بیمناك خود را از خیابان‌ها دور نگه می‌دارند، از محلات خاصی دوری می‌جویند و فعالیت‌های عادی و ارتباط‌شان را محدود می‌كنند. همان‌گونه كه به طور فیزیكی كناره‌گیری می‌كنند، از نقش‌های حمایت متقابل با همشهریان خود نیز كناره می‌گیرند و بدین سان كنترل‌های اجتماعی را كه سابقائ به حفظ مدنیت در اجتماع محلی كمك می‌كرد رها می‌كنند. (گیدنز، ۱۳۷۸)
با توجه به این توضیحات می‌توان گفت كه احساس امنیت فردی عبارت است از این‌كه شهروندان بتوانند آزادانه جابه‌جا شوند، با همشهریان خود ارتباط برقرار كنند، به فعالیت‌های اجتماعی بپردازند، بدون آن‌كه تهدید شوند یا با خشونت و آزار و اذیت جسمی و روحی یا نابرابری‌های جنسی مواجه شوند.
در این میان شرایط جامعه‌پذیری خاص و موقعیت‌های از پیش تعریف شدهء فرودستی برای زنان، آنان را مستعد احساس بی‌اعتمادی و ناامنی بیشتری نسبت به مردان می‌سازد. داده‌های بسیاری در كشور ما این تحلیل را تایید می‌كند. در طرح پژوهشی مشاركت اجتماعی زنان كه با حجم یك هزار و ۴۷۷ نفر در سطح شهر تهران در سال ۱۳۸۱ انجام شده است، از پاسخگویان پرسیده شده بود كه «در عرصه‌های عمومی و روابط اجتماعی تا چه اندازه احساس امنیت و اطمینان خاطر نسبت به نگاه‌ها و برخوردهای احتمالی آقایان احساس می‌كنند؟» در پاسخ‌های داده شده در مورد ۱۵ گویه مزبور، پایین‌ترین میانگین‌ها را مربوط به «هنگام رفت و آمد در كوچه‌های خلوت» و سپس مربوط به «هنگام رفت و آمد در خیابان‌های شلوغ» و «نسبت به افرادی كه به منظور انجام خدمات و تعمیرات فنی و... به منزل مراجعه می‌كنند» نشان می‌دهد. در سوی مقابل، بالاترین میانگین‌ها در مورد احساس امنیت در موارد مختلف مربوط به «در وسایل نقلیهء عمومی(مانند اتوبوس، تاكسی و...)، «در انجمن‌های علمی و فرهنگی» و «در انجمن‌های اسلامی است.» حتی در این موارد میانگین مربوط از سطح ۵۱/۳(در فاصلهء ۰ تا ۵)بالاتر نمی‌رود كه در واقع به معنای سطح متوسطی از احساس امنیت است.
بنابراین این سطح از احساس امنیت تنها شرایط نابرابر و فرودست زنان در موقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی را باز تولید می‌كند و تغییر این شرایط و حضور زنان در عرصهء شهر و فعالیت‌های عمومی مستلزم افزایش احساس امنیت آنان است.

الهه عصاریان

منبع : کانون زنان ایرانی