پنجشنبه, ۲۲ آذر, ۱۴۰۳ / 12 December, 2024
مجله ویستا
روند توسعه بهائیت در ایران
دین و مذهب همواره عامل تعیین کننده ای در تحولات سیاسی و اجتماعی کشور ما بوده است . تاریخ ایران از دوران باستان تا به امروز مملو از جنبش هایی است که براساس ایدئولوژی شکل گرفته اند. امپراطوری هخامنشی با اتکا به ایدئولوژی مکتب زرتشت قوام گرفت و دولت ساسانیان همبستگی میان دین و دولت را به کمال رساند; خلفای بنی امیه و بنی عباس قرن ها با داعیه ی اسلام بر این سرزمین حکومت کردند و سرانجام از زمان صفویان به بعد حکومت های ملی کشور ما با دین عجین گردیدند.
چنان که سلسله ی صفوی با تکیه بر مذهب شیعه حدود دویست سال دوام یافت و شاهان قاجار با استعانت از دین و استفاده ی از لقب « ظل الله » پذیرش حکومت خود را بر مردم هموار نمودند.
اغلب جنبش های اجتماعی معاصر ایران به نوعی از دین بهره گرفته اند. اما این واقعیت که برای ایجاد تغییرات سیاسی در این سرزمین می توان از علایق مذهبی مردم آن بهره برد حکم شمشیر دو لبه را دارد زیرا هم می تواند از جانب اصلاح گران و در جهت بهبود اوضاع به کار گرفته شود و هم می تواند به عنوان برگ برنده در اختیار استعمارگران قرار گیرد تا با شناختی که از تاریخ و علایق مذهبی مردم کشور ما دارند به اهداف خود نزدیک شوند. در مورد اخیر از مذهب برای جذب مردم استفاده می شود و استعمارگران هدف خود را با نام دین پیش می برند.
در مواردی نیز استعمارگر با حمایت از بدعت های مذهبی می کوشد تا اصول عقاید توده ها که آنان را به تحریک علیه منافعش وادار می کند مورد حمله قرار داده و در آنها تردید و تزلزل به وجود آورد. از جمله مهم ترین این قبیل بدعت گذاری ها که به عنوان حرکتی بر ضد سنت های دینی و اجتماعی ملت ایران و با پشتیبانی استعمار خارجی و استبداد داخلی در تاریخ معاصر ایران قد علم کرد فرقه ی بهائیت است که با هدف از میان بردن نفوذ تشیع و روحانیت شیعه در ایران عصر پهلوی شکل گرفت .
بهاییت با هدف قراردادن اصول مذهب تشیع سعی داشت مانع از گسترش آموزه های ظلم ستیزانه ی آن شده تا امکان تکرار جنبش های مذهبی از میان برود. به همین خاطر هم بود که رژیم پهلوی و اربابان انگلیسی اش به شدت از آن حمایت می کردند و سعی داشتند از تفکر بهایی به عنوان اهرمی علیه اندیشه های انقلابی مردم که امام خمینی (ره ) سمبل آن شناخته می شد استفاده کنند. به ویژه پس از حماسه ی خونین پانزدهم خرداد ۱۳۴۲ که رژیم بیش از پیش به قدرت و نفوذ معنوی روحانیت و شخص امام در میان مردم پی برد توجه و حمایت آن نسبت به عناصر بهایی فزونی گرفت و از حالت ناپیدا خارج شد.
مقاله ی حاضر بر آن است تا با نگاهی به پیشینه ی تاریخی و نحوه پیدایش فرقه ی بهایی دلایل و چگونگی گسترش آن در عصر پهلوی و روند صعودی توسعه ی بهاییت را در ایران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به اجمال بررسی نماید.
● تاریخچه
بهایی گری از بابیت نشات گرفته و بابیت خود ریشه در شیخی گری ۱ دارد . عقاید اولیه ی فرقه ی بهایی تلفیق و ترکیبی از عقاید تشیع عرفان ایرانی نظریه های حکمای اسلامی و یونانی است که پس از سپری شدن عمری هزارساله به صورت شیخی گری سپس بابیگری و سرانجام بهاییت درآمد. اما آن چه امروز در فرقه ی بهایی مطرح می شود با شیوه و افکار بنیانگذاران آن تفاوت دارد.
ظهور شیخیه مصادف با دوران فتحعلی شاه قاجار (۱۲۵۰ ـ ۱۲۱۲ ه . ق ) و بدعت بابیان مقارن با سلطنت محمد شاه (۱۲۶۴ ـ ۱۲۵۰ ه۰۳۹; . ق ) است . بنیانگذار فرقه ی بابیه شخصی به نام سید علی محمد شیرازی بود که مدتی در عتبات درس خوانده و چند سالی در حومه ی بغداد و سپس بوشهر گوشه نشینی اختیار کرده و ریاضت کشیده بود او پس از یک اعتکاف چهل روزه در مسجد کوفه و سفر به مکه به بوشهر بازگشت و خود را « باب الهی » نامید. سپس مبلغینی به شیراز فرستاد و عده ای ازجاهلان و ساده لوحان را به عنوان مرید به دور خود جمع کرد.
البته مخفی نماند که عمال انگلیسی کمپانی هند شرقی نیز از او و پیروانش حمایت مالی می کردند و به وسیله ی همین پول ها هم بود که منوچهر خان معتمدالدوله حاکم اصفهان باب را به اصفهان فراخواند و در آن جا آزادی کامل به او اعطا نمود. به این ترتیب باب تا سال ۱۲۶۳ ه . ق که سال فوت معتمدالدوله بود در سایه ی حمایت او به تبلیغات پرداخت و مریدانش در زنجان و یزد رو به فزونی گذاشتند.
عمده ی فعالیت های جنبش بابیه در این زمان پیرامون اندیشه مهدویت دور می زد.
اما با گذشت زمان علی محمد باب که نخست خود را باب امام زمان (عج ) می خواند پس از چندی ادعای مهدویت کرده و نغمه ی ایجاد دین تازه ای را سرداد . سپس ادعای نبوت کرد و سرانجام نیز دعوی ربوبیت و الوهیت نمود . ۲ اما با درگذشت حاکم اصفهان به دستور محمد شاه قاجار باب را در قلعه ی چهریق اردبیل زندانی کردند و او تا زمانی که به دستور امیرکبیر در تبریز اعدام شد در آن قلعه به سر می برد . ۳ (شعبان ۱۲۶۶ ه۰۳۹; . ق ) با این حال پیامد حرکت باب همچنان ادامه یافت . چرا که سنگینی فشارهای روزافزون و طاقت فرسای اقتصادی بر پیکر جامعه ی عصر قاجار ـ به ویژه محمد شاه وناصرالدین شاه ـ طبقه ی زحمت کش ایرانی را سخت به ستوه آورده بود و نارضایتی های اجتماعی تنها نیاز به جرقه ای داشت تا آتش خشم مردم را نسبت به دولتمردان بی کفایت روشن سازد. اکنون باب در بافت و پوشش مذهب بهترین فرصت را برای اظهار وجود به مخالفین می داد. البته گسترش دعوی باب دلایل سیاسی دیگری نیز داشت که در ادامه به آن خواهیم پرداخت .
باب یک سال پیش از اعدامش میرزا یحیی نوری ملقب به « ازل » را به جانشینی برگزید. اما ازل که از ترس دولت زندگی مخفی اختیار کرده بود همه ی کارها را به برادر پدریش میرزا حسینعلی بها سپرد و بها به عنوان پیشکار او رشد و نفوذ بسیاری در میان طرفداران باب یافت . چندی نگذشت که به دلیل فشارهای حکومت ناصری بابیان جایی برای ماندن در ایران نیافتند و از بغداد سردرآوردند که در این زمان تحت امر سلطان عثمانی بود.
در آن جا حسینعلی بها برای ارضای حس جاه طلبی خود دست به اقدام عجیب و بی سابقه ای زد. ماجرا از این قرار بود که باب در زمان حیات خود کتابی به نام « بیان » نوشت که کتاب احکام او به شمار می آمد. او در این کتاب وعده داد که در آینده ای بس دور از میان بابیان کسی به نام « من یظهره الله » ظهور خواهد کرد و همه باید اطاعت او را گردن نهند. ولی بها به ابتکار خود این فاصله ی زمانی بسیار طولانی را کوتاه کرد و تنها چند سال پس از مرگ باب ادعا کرد که او همان من یظهره الله است که وعده اش در کتاب « بیان » آمده بود.
ادعای گزاف و جاه طلبی بها موجب اختلاف شدید میان او و ازل گردید.
دولت عثمانی چون وضع را به این منوال دید بهتر دانست که بابیان را از بغداد به استانبول و از آن جا به « آورند » در یونان کوچ دهد دو برادر در این مدت هم چنان به درگیری خود ادامه می دادند و علاوه بر دشمنی با شیعیان بادامن زدن به اختلاف داخلی موجب ناراحتی مردم را نیز به وجود می آوردند. لذا دولت عثمانی چاره را در آن دید که به طور رسمی و با رای دادگاه هر یک از دو برادر را به همراه پیروانش به نقطه ای دور از یکدیگر بفرستد. سپس میرزا یحیی ازل به جزیره ی قبرس و حسینعلی بها به عکا گسیل داده شدند. از آن پس در میان بابیان دو فرقه ای ازلی و بهایی پدید آمد.
بها پس از جدایی از برادر و به هنگام اقامت در عکا از دعوی من یظهره الله هم گذشته و نه تنها خود را یک برانگیخته ی الهی می نامید بلکه ادعای خدایی نیز می کرد . .۴
● زمینه های پیدایش
اغلب تحلیل گرانی که درباره ی بهاییت مطالعه می کنند علت بروز این جنبش را در زمینه های اقتصادی جستجو کرده و فقر و فلاکت مردم را عامل اصلی آن می دانند . ۵ البته تردیدی نیست که اوضاع اسف بار اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ی قاجار می توانست زمینه ی برخی مخالفت ها را علیه حکومت مرکزی ایجاد نماید ۶ و برخاستن هر ندای اعتراض آمیز شور و هیجان مردم را به دنبال داشته باشد. در غیر این صورت چه لزومی داشت تا زمانی که دین کامل و آسمانی اسلام در جامعه ی ایرانی رسوخ کرده و با گوشت و خون آدمی پیوند خورده تعلیمات ابتدایی و بی محتوای فرقه هایی از این دست در میان توده ی مردم جایی برای خود باز کند .
بابیگری و بهاییت بدعتی بود که براساس بنیان های مذهب شیعه بناشده بود و حرف تازه ای برای گفتن نداشت . اما فوجی که به دنبال خود کشید می تواند به نوعی قیام مردم را علیه خوانین فئودال ها و زمینداران بزرگ ـ که اغلب در بین اقشار دولتی و مذهبی حضور داشتند ـ به ذهن متبادر سازد.
با این حال رشد و گسترش این فرقه در مدت زمانی کوتاه و به رغم تمام مخالفت های موجود می بایست دلایلی علاوه بر اوضاع اقتصادی مردم داشته باشد. خاصه آن که با عبور از عصر قاجار و تشکیل حکومت پهلوی شاهد برخی اصلاحات در امور اقتصادی اجتماعی و نظامی هستیم : ۷ اما این وضعیت نه تنها مانعی برای گسترش بهاییت نمی شود بلکه نفوذ و توسعه ی بهاییگری در عصر پهلوی دوم به اوج خود می رسد. پس گذشته از زمینه اقتصادی پیدایش بهایی گری بد نیست نگاهی به نقش استعمارگران خارجی در ظهور گسترش این فرقه بیاندازیم . عاملی که با گذشت زمان نه تنها کاهشی در آن پیدا نشد بلکه فرمانبرداری مستقیم شاهان پهلوی از اربابان خارجی آن را پررنگ تر و قوی تر از قبل نمود.
سوال این جاست که استعمارگران از بدعت گذاری در دین ملت ایران و ایجاد انشعاب مذهبی میان آنها چه نفعی می بردند به عبارت دیگر وحدت دینی مردم چه مانعی درمقابل استعمارگران به وجود می آورد .
پاسخ این سوال ها را باید در مقطعی از تاریخ جست و جو کنیم که به « عصر امتیازات » معروف است . دوره ای که ظهور سرمایه داری در غرب موجب شد کشورهای صنعتی هر کدام به میزان توانایی اشان برای به دست آوردن مواد اولیه و بازار مصرف به آسیا و آفریقا چنگ اندازی کنندو این درست مقارن با دوره ی زمامداری بی کفایت ترین شاهان در طول تاریخ ایران بود. به زودی کشور ما صحنه ی رقابت های استعماری سه کشور فرانسه انگلستان و روسیه گردید و هر یک از آنها طی معاهدات و قراردادهای سیاسی یا اقتصادی گوشه ای از خاکش را تصاحب کردند یا ثروتی را به غارت بردند.
پذیرش معاهدات ننگینی چون پاریس گلستان و ترکمانچای و واگذاری امتیازات گزافی چون تاسیس بانک شاهی کشتیرانی روی رود کارون رویتر و اکتشاف معادن ایران به انگلستان ; تاسیس بانک استقراضی ماهیگیری در دریای خزر احداث خط تلفن احداث خط راه شوسه و سرانجام اجازه تاسیس بریگاد مستقل قزاق که در حقیقت تسلط بر نیروی نظامی کشور بود ۸ نشانه ی آن است که دولت ایران در مقابل استعمارگران به ذلت افتاده بود و توان مقاوت در مقابل زیاده خواهی آنان را نداشت . اما به رغم دریوزگی دولت شواهد محکمی مبنی بر استقامت ملت و مقابله ی آن با این دزدی های آشکار وجود دارد. نمونه های بارز این تقابل فتوای جهاد توسط علما و بسیج مردم در جنگ ایران و روس و پیروزی های شگفت حاصل از آن مقاومت نهضت تنگستان علیه نیروهای نظامی انگلیس و سرانجام نهضت تنباکو به رهبری علما و با حمایت مردم در مقابل واگذاری امتیاز رویتر است .
بنابراین با آن که استعمارگران با اعطای وام های کلان دولت ایران را برای خود خریده یا از بی کفایتی رجال آن بهره می گرفتند در مقابل ملت پابرهنه اما متحد ایرانی هیچ توفیقی به دست نیاورده بودند. ملتی که به زور اسلحه تسلیم نمی شد با اتکا به دین و آیین با دست خالی در مقابل بیگانگان می جنگید. نقش عظیم روحانیت بالاخص علمای شیعه در ایجاد وحدت و پیشبرد اهداف مردم چیزی نبود که از نگاه تیزبین استعمارگران به دور مانده باشد.
آنان به عینه می دیدند که صدور فتوا از جانب یک روحانی سالخورده می تواند چه موج عظیمی میان مردم ایجاد کند و قوی ترین سدها را بشکند. وحدت دینی و همبستگی مردم با اتکا به علمای مذهبی تنها مانع برای نفوذ هر چه بیشتر استعمارگران در ایران بود مانعی که می بایست پیش از سرایت به سایر مستعمرات چاره ای برای آن می اندیشیدند.
سیاست « تفرقه بیانداز و حکومت کن » در طول تاریخ بارها امتحان خود را پس داده و کارآمدی اش را به نمایش گذاشته بود. ایجاد اختلاف مذهبی نیز پیشتر در عثمانی آزمایش شده انگلستان را برای سلطه بر آن کشور به توفیق رسانده بود. اینک روسیه با درس گرفتن از این تجارب از سید علی محمد باب حمایت می کرد تا با ایجاد تفرقه ی مذهبی اقتدار دین و روحانیت و به تبع آن مقاومت ملت ایران را در هم شکند . ۹ کمی بعد یعنی در دوره ی ناصری انگلیسی ها هم به صف حامیان جدی این فرقه ی بدعت گزار پیوستند . .۱۰
از آن پس هر قدر استعمار گران نفوذ و قدرت بیشتری در ایران پیدا می کردند حمایت آنها از فرقه ی بهایی نیز علنی تر و قوی تر می شد. تا زمانی که سرسپردگی کامل خاندان پهلوی به اربابان خارجی اوج گسترش و توسعه این فرقه و نفوذ آن را در ارکان حکومتی به دنبال داشت .
● بهائیت در عصر پهلوی
رضاشاه نظامی جسوری بود که با کمک انگلیسی ها دست به کودتا زد و با حیله و نیرنگ به پادشاهی رسید. او که از اصالت خانوادگی بهره نداشت نام « پهلوی » ۱۱ را برای خاندان خود برگزید و چنین وانمود کرد که در پی تجدید عظمت گذشته ی ایران باستان است . اما در واقع بزرگ نمایی تاریخ ایران باستان برای رضاشاه به نوعی مبارزه طلبیدن اسلام بود. او می دانست که نمی تواند قدرت اسلام را در حکومت خویش هضم کند پس سعی داشت تا با خلق ایدئولوژی برای حکومت خود اسلام را تضعیف نماید.
آغاز حکومت رضاشاه مصادف با رهبری شوقی افندی رهبر بهاییان بود و به نظر می رسد شاه نظر بسیار مساعدی نسبت به این فرقه داشت به طوری که یکی از افسران بهایی را به عنوان آجودان مخصوص ولیعهد خود انتخاب کرد . .۱۲
در دوران پهلوی جنبش بهاییت به یکی از شاخه های بسیار با نفوذ در تشکیلات سیاسی دولت و به تبع آن ساختارهای فرهنگی و اقتصادی کشور تبدیل شد . ۱۳ رضاشاه از این جریان در جهت سیاست دین زدایی و روحانیت ستیزی خود نهایت استفاده را برد و این مقابله تا حد کشف حجاب که از احکام ضروری دین اسلام است پیش رفت . ۱۴ به این ترتیب دشمنی میان بهاییان و حکومت مرکزی در دوره ی پهلوی از میان رفت و برعکس به همکاری میان آنها علیه دین اسلام انجامید.
نفوذ عناصر بهایی در دستگاه حکومت در عصر پهلوی دوم بسیار زیاد شد. محمد رضا شاه که علاوه بر فقدان اصالت خانوادگی از جسارت پدر هم بهره ای نداشت در میان اطرافیان خود بهاییان را بیش از همه شایسته اعتماد می دانست . از آن پس نقش عناصر بهایی در حکومت از حالت غیر علنی عصر رضاشاه خارج گردیده و بسیاری از مناصب و شغل های مهم وحساس در اختیار آنها قرار گرفت . به خصوص که با شدت عمل رضاشاه در سیاست اسلام زدایی روحانیت تا اندازه ی زیادی قدرت خود را از دست داده بودند و بسیاری از اختیارات علما در حیطه ی دستگاه قضایی و تعلیم و تربیت اینک به دولت منتقل شده بود.
با این حال هنوز نفوذ و محبوبیت دین اسلام در میان مردم پا برجا بود و درست در زمانی که شاه و اربابان انگلیسی و امریکایی اش فکر می کردند دیگر دین و روحانیت در ایران کمرنگ شده است ظهور زعیم عالی قدر شیعه حضرت امام خمینی (ره ) و حماسه ی عظیمی همچون ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تمام معادلات را درصحنه ی سیاست ایران بر هم زد .
زمینه های قیام ۱۵ خرداد از زمانی فراهم شد که پس از فوت آیت الله بروجردی دستگاه دولتی حرکت ضد دینی خود را شدت بخشید و لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی را تقدیم مجلس کرد. طرح انقلاب شاه و ملت نیز در همین سال ها ریخته شد. اما دستگاه دینی و به خصوص روحانیت معتقد به مداخله در امور سیاسی در مقابل این اصلاحات قد علم کرد. سردمدار این مخالفت یعنی شخص امام معتقد بود انجمن های ایالتی و ولایتی در واقع همان بیت العدل های بهاییان ۱۵ است و این اصلاحات توطئه ای بیش نیست تا اسلام را در میان جامعه کم رنگ تر کند.
پافشاری امام وحمایت علما و مردم از ایشان سرانجام به لغو لایحه انجمن ها انجامید. اما درجریان انقلاب سفید و رفراندوم فرمایشی شاه دیگر حاضر نبود به هیچ قیمتی حتی سرکوب خونبار قیام ۱۵ خرداد در مقابل خواسته های روحانیون و مردم تسلیم شود. پس از آن شاه تصمیم گرفت برای کنترل نیروهای مخالف به عناصر بهایی قدرت بیشتری بدهد و آنها را به طور علنی بی هیچ ابایی در دستگاه دولتی به کارگیرد.
از جمله مهره های بهایی که پس از سرکوب قیام ۱۵ خرداد در بخش های مختلف سیاسی اقتصادی و هنری کشور حضور پیدا کردند می توان به افرادی همچون هژبر یزدانی سرمایه دار ثابت پاسال رییس رادیو تلویزیون فرخ رو پارسا وزیر آموزش و پرورش دکتر شاهقلی وزیر بهداری تیمسار ایادی و پرویز ثابتی معاون ساواک اشاره کرد.
اما برجسته ترین مهره های بهایی که توانست در مصدر نخست وزیر قرار گرفته و در دوران صدارتش تعلق او به بهاییت شهرت وسیع یافت امیرعباس هویدا بود . ۱۶ این انتصاب عمق بی اعتنایی شاه را نسبت به افکار عمومی و توسل و اعتماد او را نسبت به بهاییان نشان می داد. در دوران نخست وزیری هویدا بهاییان بیش از پیش به مراکز حساس کشور دست انداختند. طرفداران این فرقه در عصر پهلوی دوم منابع اطلاعاتی و جاسوسی انگلستان در ایران به شمار می آمدند و اسناد بسیاری درباره رابطه ی عناصر بهایی با سرویس های اطلاعاتی سفارت انگلیس و مقامات انگلیسی در دست است . ۱۷ آنان در تضعیف اقتصادی کشور نیز نقش داشتند و اجناسی را که درایران ارزان تر تولید می شد از خارج وارد می کردند . ۱۸ اعتماد محمد رضا شاه به بهاییان باعث شد آنها از موقعیت بدست آمده برای کسب ثروت و قدرت بهره بگیرند. مرکز بهایی گری در اسراییل قرار داشت و آنها با تشکیلاتی بسیار منظم و گسترده با این مرکز در ارتباط بودند . ۱۹ به همین مناسبت غیر از نفوذ دولتی آنان با داشتن ارتباط با کشورهای خارجی به خصوص اسرائیل و انگلستان در جهت تضعیف اقتدار دولت و اقتصاد کشور در راستای منافع بیگانگان عمل می کردند اقدامات خائنانه ی این گروه بر علیه مصالح ملت و مملکت از جمله عواملی بود که به برانگیخته شدن خشم مردم و انفجاری به نام انقلاب اسلامی انجامید.
لاله فرزین فر
پی نوشت ها
۱ ـ . شیخی گری انشعابی از شیعه اثنی عشری است که در قرن دوازدهم هجری قمری پدیدآمد و بنیانگذار آن شیخ احمد کسایی بود .
۲ ـ دکتر سید سعید زاهد زاهدانی بهاییت در ایران تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ۱۳۸۱ ص ۱۰۵ ـ .۱۰۴
۳ ـ علی اصغر شمیم ایران در دوره سلطنت قاجار تهران : مدبر ۱۳۷۴ ص ۱۵۲ ـ .۱۵۱
۴ ـ بهرام افراسیابی تاریخ جامع بهاییت تهران : سخن ۱۳۶۸ ص .۲۱
۵ ـ برای مثال : یوسف فضایی شیخی گری بابیگری بهایی گری کسروی گرایی تهران : عطایی ۱۳۵۳ ; محمد رضا فشاهی واپسین جنبش قرون وسطایی در دوران فئودال تهران : جاویدان ۱۳۵۶ )
۶ ـ کاتوزیان اقتصاد قرن نوزدهم ایران را به سه دوره تقسیم می کند; دوره ی اول مصادف است با سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه ; دوره ی دوم به تخت نشستن ناصرالدین شاه (۱۲۲۷ ـ هـ . ش . ـ ۱۸۴۸ م ) و دوره ی سوم باقی مانده ی سلطنت ناصری تا به هلاکت رسیدن شاه در ۱۲۷۵ هـ . ش . ـ ۱۸۹۶ را در بر می گیرد . دوره های اول به رغم جنگ های ایران و روس دوره ی ثبات و تحکیم است . دوره ی دوم قحطی رکود بازار ابریشم و امتیاز نافرجام رویتر را در خود دارد که وضع اسفبار اقتصادی را در دوره ی سوم به دنبال می آورد (محمد علی کاتوزیان اقتصاد سیاسی ایران تهران : نشر مرکز ۱۳۷۷ ص ۷۱ ) شیوع بیماری های واگیر دار و قحطی نیز از دیگر مصیبت هایی بود که هر چند سال یک بار ایرانیان را فرا می گرفت و آفات آن هم از شمار سکنه می کاست و هم بنیه و روحیه ی بازماندگان را تضعیف کرده و در نتیجه به اقتصاد کشور لطمه می زد. (سید تقی نصر ایران در برخود با استعمارگران تهران : شرکت مولفان و مترجمان ایران ۱۳۶۳ ص ۳۹۰ ـ۳۸۹ )
۷ ـ ظهور رضاشاه در صحنه ی سیاسی ایران در واقع نتیجه ی قدرت یابی بورژوازی وابسته به غرب بود . حاکمیت این قشر بر جامعه ی ایرانی یک سری از اقدامات مورد نظر غرب را به اسم اصلاحات ونوگرایی های مناسب با اوضاع را می طلبید که رضاشاه به عنوان نماینده ی این قشر این اقدامات را انجام داد. تقویت حکومت مرکزی سرکوبی هرگونه مخالفت آوردن صنایع جدید و کارخانه های نوین رواج بی حجابی تربیت متخصص و تاسیس نظام بانکداری مدرن تشویق سرمایه گذاری خارجی و ... در چارچوب این هدف بود.
۸ ـ شمیم ص .۲۴۴
۹ ـ نگاه کنید به اسناد ارائه شده در افراسیابی ص ۳۴۱ به بعد .
۱۰ ـ برای اطلاع بیشتر درباره ی حمایت انگلستان از بهاییت نگاه کنید به : افراسیابی ص ۴۰۵ به بعد .
۱۱ ـ پهلوی منسوب به پهلو یا پارت شعبه ای از قوم آریایی بود که در شمال شرق ایران می زیستند و در سال ۲۵۰ پ . م امپراطوری اشکانی را تاسیس کردند.
۱۲ ـ سرگرد صنیعی در آن زمان از بهایی های طراز اول بود . او بعدها سپهبد و مدتی هم وزیر جنگ شد . انتصاب او به سمت آجودان مخصوص ولیعهد حاکی از احترام و اعتماد رضاخان به بهایی ها و میزان نفوذ آنان در دستگاه دولتی است ( خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ۱۳۸۵ ج ۱ ص ۵۷ ـ ۵۹ )
۱۳ ـ زاهدانی ص ۲۳۸
۱۴ ـ یکی از طرفداران سرسخت باب دختری به نام قره العین بود که از پیشگامان امر بی حجابی در ایران به شمار می رود . هم چنین آزادی معاشرت میان زنان و مردان یکی از اعتقادات بهاییان است (باب ۱۵ از واحد چهارم کتاب بیان )
۱۵ ـ در احکام بهاییان درباره ی تشکیل بیت العدل آمده است : « خداوند بر هر شهری نوشته است که باید در آن شهر بیت العدلی تشکیل دهند و نفوس بر عدد بها » در آن اجتماع کنند و اگر تعداد آنها از این اندازه بیشتر باشد باکی نخواهد بود. آنها باید خود را چنین ببینند که گویا در محضر خدای علی اعلی وارد شده اند و کسی را که دیده نمی شود ببینند. برای آنها سزاوار است که امنا ... برای هر کسی که روی زمین است باشند و چنان چه در امور خودشان مشورت میکنند در امور بندگان نیز برای خدا مشورت کنند (افراسیابی ص ۴۷۱ )
۱۶ ـ در مورد بهایی بودن هویدا بهترین و گویاترین سند نامه ای است با امضای اسکندر که در مهر ماه ۱۳۴۳ به وسیله ی پست برای اکثر مقامات دولتی آن زمان ارسال شد که به افشای سوابق او می پردازد (خاطرات فردوست ج ۲ ص ۲۷۷ ـ۳۷۵ ) دو سند دیگر که بهایی بودن هویدا را تایید می کند نامه ی یکی از سران جامعه ی بهاییت به نام قاسم اشرافی به هویدا و دیگری گزارش ساواک از جلسه ی بهاییان ناحیه ی ۲ شیراز به تاریخ ۱۳۵۰ ۵ ۱۹ است . (همان جا ص ۳۸۵ ـ۳۸۴ )
۱۷ ـ عبدالله شهبازی جستارهایی از تاریخ معاصر ایران موسسه ی مطالعات و پژوهش های سیاسی ۱۳۸۵ ص .۴۵۵
۱۸ ـ خاطرات فردوست ج ۱ ص ۳۷۵ ـ.۳۷۴
۱۹ ـ زاهدانی ص .۲۴۹
منبع : موسسه مطالعات پژوهشهای سیاسی
علی محمد باب که نخست خود را باب امام زمان (عج ) می خواند پس از چندی ادعای مهدویت کرده و نغمه ایجاد دین تازه ای را سرداد. سپس ادعای نبوت کرد و سرانجام نیز دعوی ربوبیت و الوهیت نمود
اغلب تحلیل گرانی که درباره بهاییت مطالعه می کنند علت بروز این جنبش را در زمینه های اقتصادی جستجو کرده و فقر و فلاکت مردم را عامل اصلی آن می دانند. البته تردیدی نیست که اوضاع اسف بار اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ی قاجار می توانست زمینه برخی مخالفت ها را علیه حکومت مرکزی ایجاد نماید و برخاستن هر ندای اعتراض آمیز شور و هیجان مردم را به دنبال داشته باشد. در غیر این صورت چه لزومی داشت تا زمانی که دین کامل و آسمانی اسلام در جامعه ایرانی رسوخ کرده و با گوشت و خون آدمی پیوند خورده تعلیمات ابتدایی و بی محتوای فرقه هایی از این دست در میان توده مردم جایی برای خود باز کند
هر قدر استعمار گران نفوذ و قدرت بیشتری در ایران پیدا می کردند حمایت آنها از فرقه بهایی نیز علنی تر و قوی تر می شد. تا زمانی که سرسپردگی کامل خاندان پهلوی به اربابان خارجی اوج گسترش و توسعه این فرقه و نفوذ آن را در ارکان حکومتی به دنبال داشت
در دوران پهلوی جنبش بهائیت به یکی از شاخه های بسیار با نفوذ در تشکیلات سیاسی دولت و به تبع آن ساختارهای فرهنگی و اقتصادی کشور تبدیل شد. رضاشاه از این جریان در جهت سیاست دین زدایی و روحانیت ستیزی خود نهایت استفاده را برد و این مقابله تا حد کشف حجاب که از احکام ضروری دین اسلام است پیش رفت . به این ترتیب دشمنی میان بهائیان و حکومت مرکزی در دوره پهلوی از میان رفت و برعکس به همکاری میان آنها علیه دین اسلام انجامید
در دوران نخست وزیری هویدا بهائیان بیش از پیش به مراکز حساس کشور دست انداختند. طرفداران این فرقه در عصر پهلوی دوم منابع اطلاعاتی و جاسوسی انگلستان در ایران به شمار می آمدند و اسناد بسیاری درباره رابطه عناصر بهائی با سرویس های اطلاعاتی سفارت انگلیس و مقامات انگلیسی در دست است.
پی نوشت ها
۱ ـ . شیخی گری انشعابی از شیعه اثنی عشری است که در قرن دوازدهم هجری قمری پدیدآمد و بنیانگذار آن شیخ احمد کسایی بود .
۲ ـ دکتر سید سعید زاهد زاهدانی بهاییت در ایران تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ۱۳۸۱ ص ۱۰۵ ـ .۱۰۴
۳ ـ علی اصغر شمیم ایران در دوره سلطنت قاجار تهران : مدبر ۱۳۷۴ ص ۱۵۲ ـ .۱۵۱
۴ ـ بهرام افراسیابی تاریخ جامع بهاییت تهران : سخن ۱۳۶۸ ص .۲۱
۵ ـ برای مثال : یوسف فضایی شیخی گری بابیگری بهایی گری کسروی گرایی تهران : عطایی ۱۳۵۳ ; محمد رضا فشاهی واپسین جنبش قرون وسطایی در دوران فئودال تهران : جاویدان ۱۳۵۶ )
۶ ـ کاتوزیان اقتصاد قرن نوزدهم ایران را به سه دوره تقسیم می کند; دوره ی اول مصادف است با سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه ; دوره ی دوم به تخت نشستن ناصرالدین شاه (۱۲۲۷ ـ هـ . ش . ـ ۱۸۴۸ م ) و دوره ی سوم باقی مانده ی سلطنت ناصری تا به هلاکت رسیدن شاه در ۱۲۷۵ هـ . ش . ـ ۱۸۹۶ را در بر می گیرد . دوره های اول به رغم جنگ های ایران و روس دوره ی ثبات و تحکیم است . دوره ی دوم قحطی رکود بازار ابریشم و امتیاز نافرجام رویتر را در خود دارد که وضع اسفبار اقتصادی را در دوره ی سوم به دنبال می آورد (محمد علی کاتوزیان اقتصاد سیاسی ایران تهران : نشر مرکز ۱۳۷۷ ص ۷۱ ) شیوع بیماری های واگیر دار و قحطی نیز از دیگر مصیبت هایی بود که هر چند سال یک بار ایرانیان را فرا می گرفت و آفات آن هم از شمار سکنه می کاست و هم بنیه و روحیه ی بازماندگان را تضعیف کرده و در نتیجه به اقتصاد کشور لطمه می زد. (سید تقی نصر ایران در برخود با استعمارگران تهران : شرکت مولفان و مترجمان ایران ۱۳۶۳ ص ۳۹۰ ـ۳۸۹ )
۷ ـ ظهور رضاشاه در صحنه ی سیاسی ایران در واقع نتیجه ی قدرت یابی بورژوازی وابسته به غرب بود . حاکمیت این قشر بر جامعه ی ایرانی یک سری از اقدامات مورد نظر غرب را به اسم اصلاحات ونوگرایی های مناسب با اوضاع را می طلبید که رضاشاه به عنوان نماینده ی این قشر این اقدامات را انجام داد. تقویت حکومت مرکزی سرکوبی هرگونه مخالفت آوردن صنایع جدید و کارخانه های نوین رواج بی حجابی تربیت متخصص و تاسیس نظام بانکداری مدرن تشویق سرمایه گذاری خارجی و ... در چارچوب این هدف بود.
۸ ـ شمیم ص .۲۴۴
۹ ـ نگاه کنید به اسناد ارائه شده در افراسیابی ص ۳۴۱ به بعد .
۱۰ ـ برای اطلاع بیشتر درباره ی حمایت انگلستان از بهاییت نگاه کنید به : افراسیابی ص ۴۰۵ به بعد .
۱۱ ـ پهلوی منسوب به پهلو یا پارت شعبه ای از قوم آریایی بود که در شمال شرق ایران می زیستند و در سال ۲۵۰ پ . م امپراطوری اشکانی را تاسیس کردند.
۱۲ ـ سرگرد صنیعی در آن زمان از بهایی های طراز اول بود . او بعدها سپهبد و مدتی هم وزیر جنگ شد . انتصاب او به سمت آجودان مخصوص ولیعهد حاکی از احترام و اعتماد رضاخان به بهایی ها و میزان نفوذ آنان در دستگاه دولتی است ( خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ۱۳۸۵ ج ۱ ص ۵۷ ـ ۵۹ )
۱۳ ـ زاهدانی ص ۲۳۸
۱۴ ـ یکی از طرفداران سرسخت باب دختری به نام قره العین بود که از پیشگامان امر بی حجابی در ایران به شمار می رود . هم چنین آزادی معاشرت میان زنان و مردان یکی از اعتقادات بهاییان است (باب ۱۵ از واحد چهارم کتاب بیان )
۱۵ ـ در احکام بهاییان درباره ی تشکیل بیت العدل آمده است : « خداوند بر هر شهری نوشته است که باید در آن شهر بیت العدلی تشکیل دهند و نفوس بر عدد بها » در آن اجتماع کنند و اگر تعداد آنها از این اندازه بیشتر باشد باکی نخواهد بود. آنها باید خود را چنین ببینند که گویا در محضر خدای علی اعلی وارد شده اند و کسی را که دیده نمی شود ببینند. برای آنها سزاوار است که امنا ... برای هر کسی که روی زمین است باشند و چنان چه در امور خودشان مشورت میکنند در امور بندگان نیز برای خدا مشورت کنند (افراسیابی ص ۴۷۱ )
۱۶ ـ در مورد بهایی بودن هویدا بهترین و گویاترین سند نامه ای است با امضای اسکندر که در مهر ماه ۱۳۴۳ به وسیله ی پست برای اکثر مقامات دولتی آن زمان ارسال شد که به افشای سوابق او می پردازد (خاطرات فردوست ج ۲ ص ۲۷۷ ـ۳۷۵ ) دو سند دیگر که بهایی بودن هویدا را تایید می کند نامه ی یکی از سران جامعه ی بهاییت به نام قاسم اشرافی به هویدا و دیگری گزارش ساواک از جلسه ی بهاییان ناحیه ی ۲ شیراز به تاریخ ۱۳۵۰ ۵ ۱۹ است . (همان جا ص ۳۸۵ ـ۳۸۴ )
۱۷ ـ عبدالله شهبازی جستارهایی از تاریخ معاصر ایران موسسه ی مطالعات و پژوهش های سیاسی ۱۳۸۵ ص .۴۵۵
۱۸ ـ خاطرات فردوست ج ۱ ص ۳۷۵ ـ.۳۷۴
۱۹ ـ زاهدانی ص .۲۴۹
منبع : موسسه مطالعات پژوهشهای سیاسی
علی محمد باب که نخست خود را باب امام زمان (عج ) می خواند پس از چندی ادعای مهدویت کرده و نغمه ایجاد دین تازه ای را سرداد. سپس ادعای نبوت کرد و سرانجام نیز دعوی ربوبیت و الوهیت نمود
اغلب تحلیل گرانی که درباره بهاییت مطالعه می کنند علت بروز این جنبش را در زمینه های اقتصادی جستجو کرده و فقر و فلاکت مردم را عامل اصلی آن می دانند. البته تردیدی نیست که اوضاع اسف بار اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ی قاجار می توانست زمینه برخی مخالفت ها را علیه حکومت مرکزی ایجاد نماید و برخاستن هر ندای اعتراض آمیز شور و هیجان مردم را به دنبال داشته باشد. در غیر این صورت چه لزومی داشت تا زمانی که دین کامل و آسمانی اسلام در جامعه ایرانی رسوخ کرده و با گوشت و خون آدمی پیوند خورده تعلیمات ابتدایی و بی محتوای فرقه هایی از این دست در میان توده مردم جایی برای خود باز کند
هر قدر استعمار گران نفوذ و قدرت بیشتری در ایران پیدا می کردند حمایت آنها از فرقه بهایی نیز علنی تر و قوی تر می شد. تا زمانی که سرسپردگی کامل خاندان پهلوی به اربابان خارجی اوج گسترش و توسعه این فرقه و نفوذ آن را در ارکان حکومتی به دنبال داشت
در دوران پهلوی جنبش بهائیت به یکی از شاخه های بسیار با نفوذ در تشکیلات سیاسی دولت و به تبع آن ساختارهای فرهنگی و اقتصادی کشور تبدیل شد. رضاشاه از این جریان در جهت سیاست دین زدایی و روحانیت ستیزی خود نهایت استفاده را برد و این مقابله تا حد کشف حجاب که از احکام ضروری دین اسلام است پیش رفت . به این ترتیب دشمنی میان بهائیان و حکومت مرکزی در دوره پهلوی از میان رفت و برعکس به همکاری میان آنها علیه دین اسلام انجامید
در دوران نخست وزیری هویدا بهائیان بیش از پیش به مراکز حساس کشور دست انداختند. طرفداران این فرقه در عصر پهلوی دوم منابع اطلاعاتی و جاسوسی انگلستان در ایران به شمار می آمدند و اسناد بسیاری درباره رابطه عناصر بهائی با سرویس های اطلاعاتی سفارت انگلیس و مقامات انگلیسی در دست است.
منبع : روزنامه جمهوری اسلامی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست