ورود به حوزه ای که ممنوع نیست

كارشناسان معتقدند انتقال بیماری ایدز در حال تغییر الگو است و روند انتقال این بیماری به سمت عوامل جنسی تغییر یافته است. بر همین اساس تعداد مبتلایان زن به بیماری ایدز نیز رو به افزایش می رود و زنان بسیاری از طریق شوهران آلوده، اعتیاد و غیره به این بیماری، مبتلا شده اند. به گفته یك مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آی وی/ ایدز در كشور در سال های ۱۹۸۵ تا ۹۵ از طریق خون و فرآورده های خونی تشخیص داده شده بود اما در فاصله كوتاهی موج دوم انتقال از طریق مواد مخدر تزریقی و استفاده از سرنگ مشترك آغاز شد و امروز پیش بینی می شود كه با موج سوم انتقال بیماری ایدز مواجه می شویم.
ترانه ۱۸ ساله بود كه عشق به سراغش آمد و بعد ویروسی كه نامزدش را از زندان دنبال كرده بود. مرد خواسته بود صفایی به سر و صورت داده باشد، تیغ كار كرده را برداشته و اچ آی وی را وارد خونش كرده بود. رهایی از زندان را به فال نیك گرفت تا سر به راه شود و عروس زیبایش را سر سفره عقد بنشاند. هنوز آشیانه شان برقرار نشده بود كه رؤیاها بر سرشان آوار شد. «قلبم ازحلقم بیرون می زد وقتی پشت در آزمایشگاه در انتظار پاسخ بودم و بعد هیچ نفهمیدم». حالا از آن روز ۵ سالی گذشته است. بی سر و صدا به زیر سقفشان رفتند تا هر روزشان را به فردا برسانند. گفتند بچه دار نشو كودكت را هم مبتلا می كنی. گفته بودند اگر مبتلا هم نشود كه نمی خواهی فرزند یتیم داشته باشی و او نخواسته بود و حالا عصبی و بی حوصله طاقت همه را طاق كرده است.
می گویند اگر هیچ اقدام پیشگیرانه ای انجام نشود از هر ۳ كودك زاده شده از مادران مبتلا به اچ آی وی یك كودك به ویروس آلوده خواهد شد، ۱۵ تا ۲۰ درصد هنگام بارداری، ۵۰ درصد هنگام زایمان و ۳۳ درصد طی شیردهی درازمدت مبتلا می شوند.
دكتر آرش علایی، متخصص و فعال در مطالعات ایدز معتقد است در صورت آگاهی به آلودگی مادران باردار می توان به طور كامل از ابتلای فرزند جلوگیری كرد و دادن این نوع مشاوره ها به این بیماران تنها آنها را ناامید تر می كند می گوید: «وظیفه ما تنها مداوای این افراد نیست وضعیت روحی، روانی خانوادگی و اجتماعی آنها را هم باید در نظر گرفت.»
«آگاهی زنان حامله و دختران نوبالغ مبتلا به انواع مختلف از روش های كاهش خطر انتقال به نوزادان مانند داروهای ضد ایدز، زایمان های سالم تر و روش های سالم تر شیردهی نوزادان می تواند میزان انتقال را كاهش دهد. تمام مادران مبتلا به ایدز نیازمند معالجه، مراقبت و حمایت هستند. آنان نیاز به اطمینان دارند كه خود و فرزندانشان زندگی طولانی و سالمی داشته باشند و لازمه این كار تضمین معالجه، مراقبت و حمایت مادران است و دسترسی به غذای مقوی و مراقبت بهداشتی مناسب كمك می كند كه كودكان آلوده زندگی طولانی، سالم و شاداب تری داشته باشند.» این بخشی از جزوه ای است كه صندوق كودكان سازمان ملل برای نمایندگان مجلس تهیه كرده بود تا بدانند هر گام آنها چه تأثیری در حفظ سلامت جامعه دارد. آمارها می گویند از ۱۳ هزار و ۴۰ نفر مبتلا (براساس آمار رسمی) ۶/۴۷ درصد را افراد بین ۱۵ تا ۳۴ سال تشكیل می دهند و داده های جهانی سن ابتلای دختران را ۱۵ تا ۲۴ سال نشان می دهند. اما كارشناسان تعداد مبتلایان را تا ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده اند.
براساس همین آمارها ۶/۹۴ درصد مبتلایان مرد و ۴/۵ درصد زن هستند. این به معنای آن نیست كه زنان كمتر در معرض خطر بوده اند اطلاعات به دست آمده از تحقیقات متفاوت نشان می دهد كه در تماس جنسی بین زن و مرد، زنان به میزان دو برابر مردان امكان دریافت ویروس از مرد آلوده دارند تا مردان از زن آلوده خود. اگرچه در حال حاضر تعداد زنان مبتلا كمتر از مردان به نظر می رسد اما با توجه به این كه راه انتقال در زنان بیشتر جنسی است و با توجه به سهم ۶۲ درصدی ایدز از اعتیاد و تعداد ۱۴۵ هزار معتاد تزریقی در حالی كه ۷۰ درصد مجرمان مواد مخدر ورودی به زندانها متأهل هستند حدود ۱۱ هزار خانواده و همسر این مردان در معرض خطر ابتلا قرار دارند.
زنان جوان به طور ویژه مستعد ابتلا هستند. در بعضی از كشورهای در حال توسعه، به ویژه كشورهای زیر صحرای آفریقا زنان جوان دو برابر مردان جوان در معرض خطر قرار دارند و به طور سرانگشتی در ازای هر مرد، ۵ دختر مبتلا به اچ آی وی وجود دارد.
این در حالی است كه دختران نوبالغ و زنان به حمایت همسران، خانواده و جوامع خود نیاز دارند تا بتوانند از اچ آی وی و دیگر عفونت های آمیزشی جلوگیری كنند. جلوگیری از تبعیض و بی عدالتی نسبت به زنان و دختران، آموزش مهارت های زندگی و آگاهی های ضروری در مورد مسائل جنسی و بیماری های آمیزشی آنان و فرزندانشان را در مقابل اچ آی وی محافظت می كند.
اما مردان و پسران نوبالغ برای قبول مسئولیت در قبال رفتارهای جنسی خود به تحصیلات، آموزش مهارت ها و مشوق هایی نیاز دارند. آنها باید بدانند كه دیدگاه و رفتارهای منفی نسبت به زنان و دختران فرد را بیشتر در معرض خطر قرار می دهد و این شامل خود آنان و فرزندانشان هم می شود. جوانان برای این كه بتوانند در مورد تولید مثل آگاهانه تصمیم بگیرند باید به یك دسته از خدمات اساسی مثل آزمایش و مشاوره محرمانه دسترسی داشته باشند كه البته هنوز دسترسی به این مهارت ها و امكانات آموزشی برای همه نوجوانان و جوانان ما فراهم نشده و هنوز وسایل ارتباط جمعی به ویژه تلویزیون كه مسئولیت بزرگی را در این زمینه برعهده دارد به صورت مستمر و كاربردی به آن نپرداخته است اگر چه برنامه های مقطعی و گاه خوب و گاه هراس برانگیز هم از این رسانه پخش شده اما جامعه نیازمند كاری فراتر از این است و به گفته علایی با ترساندن جامعه و برنامه های مقطعی به نتیجه نمی رسیم. می گوید: چرا در بین برنامه های پرطرفدار مثل مسابقات جام جهانی در مورد ایدز كاری نمی شود.
در مسابقه بین ایران و مكزیك زمانی كه شش دانگ حواس میلیون ها نفر از ایرانیان به جزئیات بازی و حركات بازیكنان در زمین بود جمله ای از زیر تصویر رد شد كه آماری از وضعیت ایدز در جهان ارائه می داد. اگر چه همین هم غنیمت بود اما مسئولان و فعالان ما در مبارزه با ایدز بهتر می دانند كه ما نیازمند چه اطلاعاتی هستیم و آمارهای كلی تأثیر چندانی بر بینندگان نخواهد داشت بنابراین شاید باید این را ضعف برخی سیاست گذاران وزارتخانه مسئول دانست كه مشاوره لازم را به همكارانمان در صدا و سیما برای انتخاب اطلاعات آموزشی تر نداده اند.
كارشناسان معتقدند انتقال بیماری ایدز در حال تغییر الگو است و روند انتقال این بیماری به سمت عوامل جنسی تغییر یافته است. بر همین اساس تعداد مبتلایان زن به بیماری ایدز نیز رو به افزایش می رود و زنان بسیاری از طریق شوهران آلوده، اعتیاد و غیره به این بیماری، مبتلا شده اند. به گفته یك مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آی وی/ ایدز در كشور در سال های ۱۹۸۵ تا ۹۵ از طریق خون و فرآورده های خونی تشخیص داده شده بود اما در فاصله كوتاهی موج دوم انتقال از طریق مواد مخدر تزریقی و استفاده از سرنگ مشترك آغاز شد و امروز با توجه به تعداد زیادی جوانانی كه رفتارهای پرخطر جنسی دارند، پیش بینی می شود كه با موج سوم انتقال بیماری ایدز مواجه می شویم. بر اساس اعلام دفتر سازمان ملل در ایران، بیشترین افراد مبتلا به ویروس ایدز در گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال قرار دارند كه تقریباً ۴۰ درصد كل مبتلایان به این بیماری را در ایران شامل می شود. این در حالی است كه بیشتر برنامه های دولت برای كنترل بیماری ایدز بر گروه های خاص مانند معتادان تزریقی متمركز شده است اگرچه به دلیل همین تغییر الگو وزارت بهداشت برنامه جامع اطلاع رسانی ایدز را تهیه و در اواخر سال گذشته برای بررسی و تایید مفاد آموزشی آن به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال كرد تا با ۳ میلیارد تومان بودجه ای كه به مبارزه با ایدز اختصاص داده شده فعالیت جدیدی را در این زمینه آغاز كند.
در این برنامه نحوه آموزش برای گروه های مختلف و از طرق مختلف مشخص شده تا بر اساس نیاز جامعه و سطح آگاهی مردم، مطالب آموزشی مختلفی در سطح مدارس، دانشگاه ها، مطبوعات و رسانه های ارتباط جمعی و... منتشر می شود كه بر اساس همین برنامه ها نیز بودجه های آموزشی در مورد بیماری ایدز تعیین می شوند.مدیر برنامه مشترك ایدز سازمان ملل متحد، می گوید: «اگر اقدامات انجام شده برای پیشگیری از ایدز را در همین سطح نگه داریم تا ۱۵ سال آینده، ۳۵۰ هزار مرگ و میر به علت ایدز خواهیم داشت.» علایی با اشاره به این كه تعداد معتادان تزریقی ما حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر است در حالی كه رابطه جنسی به این تعداد محدود نمی شود می گوید: «تاكنون بیشتر روی این گونه افراد كار شده كه موفق هم بوده است در حالی كه ما با تعداد بالای جمعیت جوانی روبه رو هستیم كه اگرچه سن ازدواجشان بالا رفته اما غریزه جنسی در آنها نمرده است. ترس از مراجعه به كلینیك ها بدون زیر سؤال رفتن، نگرانی برای طرح رسمی وجود روابط جنسی در جامعه و برخورد قهری با این مسائل، نگرانی از ترد شدن و انگ خوردن و... همه موجب كاهش امكان شناسایی افراد مبتلا و در نتیجه ضعف در آموزش ها و جلو بردن برنامه پیشگیری می شود. در حالی كه اگر به طور مثال زن باردار از همان ابتدا با الزامی شدن برخی آزمایشات متوجه آلودگی خود شده باشد درصد انتقال به شدت كاهش می یابد.»
انتقال ویروس از طریق مادر به جنین دلیل دیگری برای توجه بیشتر به آسیب پذیری زنان و زنگ خطری است در افزایش آمار كودكان آلوده و مبتلا به ایدز. یكی از اهداف توسعه هزاره سازمان ملل و به تبع آن فدراسیون بین المللی تنظیم خانواده كه ایران ریاست منطقه ای آن را بر عهده دارد حق دسترسی آحاد مردم به خدمات و مراقبت های بهداشتی باروری با كیفیت و به ویژه مراقبت های دوران بارداری، زایمان و شیردهی مادران است. حق دسترسی آحاد مردم به خدمات، آموزش ها و وسایل پیشگیری از بارداری، حق برخورداری از عدالت و رهایی از هرگونه انگ و تبعیض به ویژه نسبت به بیماران و كسانی كه با اچ آی وی ایدز زندگی می كنند، حق رازداری و افشا نشدن وضعیت سلامت و بیماری فرد بدون موافقت وی، آموزش مردان و تقویت مشاركت آنان در كلیه ابعاد زندگی اجتماعی و خانوادگی و... از دیگر اهداف توسعه هزاره به شمار می رود كه در برنامه چهارم توسعه كشور نیز به آن پرداخته شده است.
اما عبدالله وید رئیس جمهور سنگال معتقد است مبارزه با ایدز قبل از هر چیز به معنای بحث درباره آن و شكست سكوت است پس از آن باید بر تعصبات اعمال شده بر بیماری و رنج های ناشی از آن غلبه كرد و سپس اطلاع رسانی كرد، آگاهی ها را افزایش داد، آموزش داد و برای جلوگیری از منزوی شدن بیماران تسهیلات پزشكی، روانی و اجتماعی را مهیا ساخت.
در حالی كه از اولین تجربه مصرف مواد مخدر تا تبدیل آن به مصرف تزریقی ۲ تا ۱۲ سال طول می كشد و بیشتر تزریقی ها از سن ۲۰ تا ۲۹ سالگی شروع به استفاده مشترك از سرنگ و سوزن می كنند این امر در بین زنانی كه مواد مخدر تزریقی استفاده می كنند، شیوع بیشتری داشته است. به گفته رئیس مركز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت پدیده خودفروشی همچنان در پرده باقی مانده و آماری از تعداد این زنان و وضعیت بهداشتی آنها به ویژه به لحاظ آلودگی به ویروس ایدز در دسترس نباشد. به همین دلایل این زنان از خدمات درمانی دور مانده و از مراجعه به مراكز بیماری های رفتاری پرهیز جدی می كنند.
علایی می گوید: «كار كلینیك های مثلثی كه از بهترین تجربه ها در ایران، منطقه و جهان به شمار می رود همین است. این كلینیك ها در دو بخش فعالیت می كنند؛ افرادی كه هنوز مبتلا نشده اند اما دارای بیماری های مقاربتی یا جنسی هستند مثل كسانی كه تعدد شركای جنسی دارند و معتادان. این كلینیك ها برای تمام افراد مراجعه كننده خدمات پزشكی، درمانی و تشخیصی ارائه می دهند. برنامه كنترل بیماری های مقاربتی ، درمانی، دادن وسایل حفاظتی برای كسانی كه اعتیاد دارند، تعویض سرنگ، دادن متادون، انجام تست اچ آی وی برای مبتلایان تشخیص بارداری، تشخیص عفونت های همراه، كلیه خدمات پزشكی از سرپایی تا بستری، آموزش های مرتبط به فرد، خانواده، اطرافیان و خدمات مشاوره ای. ولی چند نفر می دانند این كلینیك ها كجا قرار دارند. از یك طرف اطلاع رسانی در مورد این كلینیك ها ضعیف است و از سوی دیگر از كل كلینیك های مثلثی كشور تعداد انگشت شماری فعال هستند در حالی كه برای مبارزه علیه این ویروس باید ارگان ها، سازمان ها و نهادهای درگیر با مسأله و افراد كلیدی مذهبی، سیاسی و همچنین خود مردم با هم و هماهنگ كار كنند. با انكار نكردن بیماری از سوی مسئولان این تابو شكسته می شود.
او معتقد است همه فعالیت ها علیه ایدز باید یكسان سازی كیفی شوند و یك گروه مستقل و متخصص به پیمایش طرح ها بپردازند. در حالی كه در حال حاضر هیچ كدام از برنامه ها مورد ارزیابی قرار نمی گیرند.
اپیدمی ایدز در ایران از اواسط دهه ۷۰ از زندان ها شروع شد و خیلی زود پایگاه های دیده ور ایجاد شدند تا خون زندانیان، راننده های كامیون و بیماران عفونی را برای آگاهی از وجود ایدز مورد آزمایش قرار دهند. این پایگاه ها در زندان های آب حیات كرمان، كرمانشاه و شیراز هم ایجاد شدند و نتیجه تعداد زیادی از آزمایش ها كه ۴ مورد آن در كرمانشاه، محل زندگی علایی بود مثبت درآمد. دو سال بعد او و برادرش كامیار كه تازه تحصیلات پزشكی خود را به پایان رسانده بودند اطاقی را در دانشگاه پزشكی این شهر گرفتند تا روی پرونده ۴۰۰ زندانی تحقیق كنند. اغلب مبتلایان هیچ مشاوره ای در مورد اچ آی وی نگرفته و با همین وضعیت داخل جامعه شده بودند. وقتی به سراغشان رفتند برخی یا دست به خودكشی زده و یا از سوی خانواده ها طرد شده بودند و وقتی نماینده كرمانشاه در مجلس ساخت بیمارستان ویژه مبتلایان را طرح كرد مورد اعتراض مردم قرار گرفت و صندلی خود را در دور بعدی مجلس از دست داد. اما بعد از این كه نتایج آزمایش ۳۵ نفر از زنان و كودكان آنها مثبت شد مردم وحشت زده به این مخالفت ها پایان دادند. در دهه ۸۰ سازمان زندان ها فعالیت در زمینه برنامه های اچ ای وی را آغاز كرد كه از جمله آنها می توان به فعالیت های كاهش آسیب در زندان ها و كلینیك های مثلثی اشاره كرد. شروع اقدامات بد نیست ولی پیگیری و كیفیت سازی اقدامات نیاز به زمان دارد.
او به «حنا علم» خبرنگار یك خبرگزاری خارجی گفته بود: ۴ سال پیش صحبت در مورد وسایل محافظتی در ارتباط جنسی، شدنی نبود در حالی كه امروز ما می توانیم به راحتی در این مورد صحبت كنیم و من مداوم تكرار می كنم كه از این وسایل استفاده كنید...

زهره خوش نمك

منبع : روزنامه همشهری