انسان، در میان دو آزادی - نظم نوین جهانی، اندیشه های نوین

● مقدمه:
دست آوردهای علمی و فنی بشریت در قرن اخیر، بهیچ‌وجه با مجموع حاصل هزاران سال پیش از آن قابل مقایسه نیست. در قرن بیستم سرعت رشد كشقیات و اختراعات از چنان شتابی برخوردار بود كه حتی برای دانشمندان قرن نوزدهم قابل تصور نبود. آینده نگران امروزی از تغییرات و پیشرفت علم و فناوری در آینده ای نزدیك چنان سخن می گویند كه برای انسان امروزی نیز دنیای فردا ملموس نیست.
این پیش نگری ها، از زیربنای تجربی محكمی دارد كه بیست سال پیش قابل طرح نبود و امروزه، دور از واقعیت به نظر نمی رسد. بمرور با رشد و پیشرفت دانش و فناوری، آینده نگری نیز مانند تمام پدیده های انسانی تغییر كرد. این تغییر نیز خود مشمول تغییر جدید است و آینده بسیار متفاوت تر از آنی خواهد بود كه حتی برای آینده نگران امروزی قابل تصور باشد.
همراه با تغییرات دانش و فناوری، خود انسان و نیازهایش و نحوه ی دست یابی به آنها نیز متغییر است. دانش، جهان بینی، نوع نگرش، نیازها و سطح آنها و آرزوهای انسان امروزی با گذشته قابل مقایسه نیست. فردا نیز نسبت به امروز شاهد همین دگرگونی ها خواهیم بود. شرایط جهانی نیز باید بگونه ای تغییر كند كه با ویژگیهای انسان امروزی و رشد دانش و فناوری سازگار باشد. اگر این سازگاری بوجود نیاید، مشكلات و ناهنجاری هایی بروز خواهد كرد كه پیش بینی آنها نیز امروزه چندان ساده بنظر نمی رسد.
بسیاری از مشكلات امروزی جامعه ی جهانی ناشی از نبود هماهنگی لازم در گذشته است. اگر برای ایجاد هماهنگیهای لازم، چاره ای اندیشیده و بكار گرفته نشود، در آینده ای نه چندان دور، جهان در باطلاق مشكلات ناشی از این ناهماهنگیها دست و پا خواهد زد.
● آسیب پذیری انسان
جنگهای گذشته كه با شمشیر و نیزه بود، در بیابانها و آنهم بین ارتش ها صورت می گرفت. حد اقل تا زمانیكه یك ارتش شكست نمی خورد، مردم عادی از تعرض مصون بودند. با اختراع توپ و باروت، شهرها و روستاها نیز آماج گلوله ها قرار گرفت. با ورود هواپیما و بمب افكن های غول پیكر و موشك به میدان نبرد، حتی بیمارستانها و مدارس نیز در امان نیستند. تسلیحات كشتار جمعی، مردم عادی را بیش از پیش در معرض خطر قرار داده است. عملیات تروریستی نیز بر وسعت آسیب پذیری مردم عادی افزوده است.
تمام این موارد نشان می دهد كه مردم عادی مسقیماً در تیررس انواع و اقسام خطرات ناشی از جنگ افزارها هستند یا هر آن ممكن است قربانی عملیات تروریستی شوند. تولید اسلحه ی قویتر، بر میزان خطراتی كه مردم را تهدید می كند، می افزاید.
انسان امروزی بسهولت می تواند نظاره گر تصاویر كهكشانی دور دست باشد، موجودات اعماق اقیانوس را مانند ذرات معلق در آكواریم خانه اش مشاهده كند، با هزینه ای بسیار كم می تواند همزمان صوت و تصویر عزیزش را كه هزاران فرسنگ با او فاصله دارد، بشنود و ببیند. اما در هر جای این جهان كه باشد، از گزند بمبی كه احتمالاً در كمین او است، ایمن نیست.
بشریت از نظر دانش و فناوری و رشد اطلاعات پیشرفت حیرت انگیزی داشته، اما یك ناهماهنگی بسیار مشخص بین این پیشرفت و بهروری در جهت آرامش و امنیت او مشاهده می شود. این شكاف موجود چنان عمیق است كه احتمال نابودی انسان یا حداقل صدمات غیر قابل جبران ناشی از آن چندان بعید نیست. اخبار مشمئز كننده و رو به گسترشی كه بطور مداوم سر خط اخبار خبرگزاریهاست، پیش از آنكه اطلاع رسانی باشد، اخطار دهنده است
متاسفنانه بجای آنكه قدرتمداران در صدد از میان بردن دلایل و شرایطی باشند كه بشریت را با این وضع رو به رو كرده، فقط در مانور قدرت و بهره برداری سیاسی و اقتصادی از آن هستند. در برجهای پولادین بسر می برند و زرادخانه ها را نشان می دهند و خط و نشان می كشند. در حالیكه هرچند این مشكل به صورت نظامی (اعم از آشكار و پنهان) خودنمایی می كند، اما نه دلایلش نظامی است و نه راه حل آن از مسیر قدرت نظامی می گذرد
شاید عده ای تصور كنند این یك مشكل خاصی است كه گریبانگیر برخی از كشورهاست. اما واقعیت این است كه این مشكل یك بیماری مزمن، در حال گسترش و جهانی است و اصولاً به سازمان یا گروه خاصی مربوط نیست. بلكه مانند بیماری های جسمی، ویروس آن تولید و منتشر شده و تصادفاً در مكان خاصی یا بین افراد مشخصی آشكار شده است. چه بسا اگر در این مكان و در میان این افراد ظاهر نمی شد، در جایی دیگر و به شكل و بهانه ای دیگر بروز می كرد. علت بروز این بیماری را نباید در بین مبتلایان، بلكه بایستی در نگرش جهانی به قدرت و كاربرد آن جستجو كرد.
● میان ماه من تا ماه پروین
بشریت در پایان جنگ جهانی دوم وارث گنجینه ی پر ارزشی از آثار ادبی و فرهنگی عظیمی بود كه بزرگان بسیاری از سراسر جهان، ذره ذره آن را بوجود آورده یا بر غنای آن افزوده بودند. در قرن بیستم نیز بر این گنجینه ی پر بها، گنجهای زیادی افزوده شد. روان شناسی، جامعه شناسی، مردم شناسی و مهندسی ذهن چنان پیشرفت كرده كه قیاس بین علوم انسانی مدرن و قدیمی كمتر از فناوری نیست
هرچه دانش پیشرفت بیشتری دارد، شكاف موجود بین فناوری و آرامش انسان عمیقتر می شود. مهمترین دلیل گسترش این شكاف این است كه از تحقیقات علوم انسانی برای حل معضلات جامعه ی جهانی استفاده نمی شود، بلكه از آنها برای كارآمدی بهتر برنامه های سیاسی و تسلط بر انسان بهره برداری می شود.
در گذشته تحصیلات و كسب دانش متعلق به اقشار خاصی از جوامع و خانواده های حكومتی و اقلیت كوچكی از مردم عادی بود كه آنها نیز كارگزاران حكومت بودند. اما امروزه قشر فرهیخته و دانش پژوه در تمام كشورها با سرعت افزایش یافته است. علاوه بر آن درصد دانشمندان در بین مردم نسبت به گذشته فوق العاده رشد كرده است. حتی مردم عادی و كم سواد و بیسواد امروزی با گذشته بسیار متفاوتند. آیا به همین نسبت كه دانش مردم افزایش یافته، دانش و بینش حكومتیان نیز تغییر كرده است؟
هرچند واژه های مورد استناد برای تجاوز به سایر جوامع تغییر كرده و اهداف خود را در لفاف ظریف انسانی عرضه می دارند، اما واقعیت تلخ این است كه انگیزه ها، همان انگیزه های شناخته شده ی قدیمی است. تا تعریفی جدید و منطبیق با ویژگیهای انسان امروزی و متناسب با فناوری جدید از منافع كشورها ارائه نشود، آرامش و امنیت بر جوامع انسانی سایه نخواهد انداخت
برای نیل به چنین اهدافی بایستی جهت گیری قدرتمداران در كاربرد علوم انسانی و نتایج تحقیقات تغییر كند. نباید مانند گذشته، این نتایج در نحوه ی انجام ظریفتر برنامه های سیاسی بكار رود، بلكه باید در جهت رفع مشكلات و جلوگیری از بروز مشكلات و نارسایی های جدید بكار رود.● منافع حكومتها یا منافع ملتها؟
هنگامیكه یك بیماری مسری در جامعه شایع می شود، همه ی مردم در خطر ابتلاء قرار می گیرند. ویروس بیماری ممكن است در جسم یك فرد فقیر و درمانده یا معتاد رشد كند و تكثیر یابد و از وی به فردی ثروتمند و مقتدر منتقل گردد و او را به هلاكت رساند. این روند ممكن است از طریق حیوان به انسان انجام شود. تمام امتیازات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و علمی و ... در قوانین پژشكی جایی برای اظهار وجود ندارند.
امروزه مشكلات جهانی مانند بیماری های مسری همه را تهدید می كند و مردم عادی، رهگذر كوچه و بازار و كارمند اداره را شاید بیشتر از ماموران امنیتی و نظامیان تهدید می كند. لذا مردم سراسر جهان وارد جنگی ناخواسته شده اند كه دامنه اش روز به روز رو به گسترش است
كاربرد نیروهای امنیتی و نظامی نیز در رفع مشكلات جهانی، محدود و جنبه ی تسكینی و موقت دارد. راه حل منطقی و قاطع این مشكلات، پذیرش نظری و عملی هویت امروزی مردم توسط حكومتهاست. تعریف جدیدی از منافع ملی ضروری است تا تامین كننده ی منافع مردم باشد، نه چون گذشته مدافع منافع حكومتها. واقعیت این است كه منافع مردم در سراسر جهان شدیداً بهم وابسته است. بی دلیل نیست كه مردم جهان (گذشته از افتخارات ملی) برای پاستور فرانسوی و بوعلی سینای ایرانی و انیشتین یهودی و فاینمن آمریكایی احترام قائلند.
منافع ملتها اگر درست تعریف شود، همه همجهت هستند. تضادی بین منافع مردم كشورهای مختلف نیست و هرگونه اختلاف منافع آنها در چارچوب رقابت، قابل توضیح و تامین می باشد. این بر عهده ی فرهیختگان و اندیشمندان است كه منافع مشترك مردم جهان را روشن و تشریح كنند.
چگونه است كه می توان رقابت سرسختانه ی ورزشكاران را در سطح جهان تحت نظم در آورد و شكوه مودت و دوستی را به نمایش گذاشت، اما نمی توان رفتار ملتها را با یكدیگر در چارچوب رقابت های منطقی نظم داد؟ اگر خصومتی بین ملتها مشاهده می شود، این بازتاب سنت تاریخ و مطامع سیاسی و اقتصادی است. سنت تاریخ را باید بی رحمانه نقد و پالایش كرد و مطامع سیاسی و اقتصادی را نیز بایستی زیر ذره بین روشنگری منصفانه از منافع عمومی تفكیك كرد.
منافع مشترك همه ی مردم جهان برخورداری از امكان كار و تلاش برای داشتن زندگی شرافتمندانه ای متناسب با تمدن امروزی است. هیچ انسان شرافتمندی پذیرای فقر و گرسنگی و بی دارویی كودكان و خیل آوارگان نیست. زخم ناشی از فقر و گرسنگی و ده ها مشكل آشكار و پنهان كه امروز گریبانگیر ساكنین آن گوشه ی دنیا است، اگر درمان نشود به غده ای عفونی تبدیل خواهد شد كه روزی به صور مختلف سر باز خواهد كرد و جامعه ی بشریت مورد تهدید قرار خواهد داد. زورگویی ها و قلدربازی ها و مطامع كوتاه مدت دیروز عامل مشكلات امروزی است و با ادامه ی این روند، فردا شاهد معضلات پیچیده تر و خطرناكتری در سطح جهان خواهیم بود. تا زمانیكه منافع حكومتها منطبق با منافع مردم نشود، سخن از منافع ملی تنها یك ابزار سیاسی بیشتر نخواهد بود كه روز به روز كارایی خود را از دست خواهد داد.
● نظم نوین جهانی
نظم نوین جهانی تنها بر اساس منافع مشترك مردم سراسر جهان قابل تعریف و دفاع است. این جبر تاریخ و ضرورت ناشی از رشد فناوری و انفجار اطلاعات است. وابستگی و ارتباط روز افزون ملتها بگونه ای حیرت آور مردم جهان را به یكدیگر نزدیك و حكومتها را در مقابل منافع عمومی مردم جهان به چالش كشیده است. این وظیفه ی حكومتهاست كه جهان را برای زندگی مردم امن و آرام كنند
نظم نوین جهانی یعنی مبارزه ی جهانی با فقر و تبعیض. نظم نوین جهانی یعنی بازنگری در سنت خشن تاریخ و چایگزین كردن آن با رئوفت انسانی و نوع دوستی. زمانی جهان دارای نظمی نوین خواهد شد كه رفتار و منش گذشته تغییر كند. در گذشته منافع حكومتها و ابر قدرتها معیار سنجش عدل و دموكراسی و پیشرفت بود. چه دولتهای مردمی و منتخب مردم كه بر اثر دسیسه و كودتا سرنگون نشدند و چه دیكتاتورهایی كه مورد حمایت قرار نگرفتند. نظم نوین جهانی هنگامی بر قرار خواهد شد كه این خط مشی تغییر كند. زمانی جهانیان شاهد نظمی نوین خواهند بود كه حكومتها، تنها زمینه ساز رقابت منطقی بین ملتها و مدافع آسایش و آرامش مردم باشند.
انسان امروزی بیش از همه ی نسلهای پیشین نیازمند اندیشیدن و كار فكری است. لازمه ی آن نیز جهانی امن و با حداقل نگرانی هاست تا در جهت زدودن جهل و فقر از سیمای جامعه ی بشریت بكوشد. و این تنها زمانی امكان پذیر است كه نمایندگان ملتها در هر گروه و صنفی، مانند ورزشكاران المپیك و دانش پژوهان المپیاد های جهانی، منظم و بدون تبعیض به تعامل و رقابت بپردازند. در چنین جهانی پیشرفت برق آسای انسان را شاهد خواهیم بود و نوع دوستی و دهكده ی جهانی واقعیت عینی خواهد یافت.
● اندیشه های نوین
تعبیر مدیریت كلان جهانی از قدرت و منافع ملی، منشاء اكثریت مشكلات موجود و پایمال شدن حقوق مردم در اقصا نقاط جهان است. این تعبیر از قدرت و منافع ملی به دو نتیجه ی مستقیم در سطح جهان منتهی می شود. تطبیق منافع ملی همه ی كشورها با تعبیر مدیریت كلان جهان كه با منافع مردمی هماهنگ نیست. دوم پایمال كردن حقوق مردم و سركوب معترضین برای هماهنگی بیشتر با تعبیر مدیریت كلان جهانی. تمام سركوبهای داخلی حكومتهای خودكامه با توسل به این تعبیر انجام شده و می شود.
این تعبیر و نگرش نیز به نوبه خود ریشه در سنت تاریخ تمدن سیاسی و نظامی دارد كه قتل و غارت را در سطح كلان مباح دانسته و با غرور به آن مباهات می كند. چگونه می توان به اندیشه های انسانی نوین دست یافت در حالیكه با نگرشی انسانی تاریخ را نقد نكنیم؟ اگر ما از قتل عام ایرانیان به دست سپاه مغول اظهار انزجار می كنیم، باید نسبت به رفتار مشابه ایرانیان (در صورت وجود)، همین گونه برخورد كنیم.
اگر این منش تاریخی در زمان دیرین كاربرد داشته و موجب پیشرفت جوامع می شده (كه این قلم قبول ندارد) امروزه دیگر دست و پا گیر است. علاوه بر تجاوز مستقیم به حقوق انسان، موجب هدر رفتن سرمایه ها و امكانات و مهمتر از همه انحراف استعداد ها است. در جنگهای دیرین چه آثار ارزشمندی كه طعمه ی حریق نشد؟ چه بیماریهایی كه بر اثر این كشت و كشتارها رایج نشد و حتی لشگریان مهاجم را مبتلاء نكرد؟
زیربنای نظم نوین جهانی اندیشه های نوین است، نه قدرت نظامی. قدرت نظامی در طول تاریخ بویژه در قرن اخیر بجز فلاكت و بدبختی برای مردم جهان، حتی كشورهای مقتدر نتیجه ای نداشته است. در جنگ جهانی دوم، اروپا تقریباً ویران شد، آلمان مدعی و مغرور به دو كشور تقسیم شد. این قلم از ذكر پیامدهای ناشی از جنگ جهانی دوم و صدماتی كه به مردم آلمان وارد شد، شرم دارد. وضع بقیه كشورها هم در طول جنگ بهتر از آلمان نبود.
تا اندیشه های نوین در اذهان عمومی بشریت نهادینه نشود، انسان سرنوشتی بهتر از گذشته نخواهد داشت. هزاران سال انسان تلاش كرده تا این تمدن موجود را ساخته است. حال به جای آنكه از آن بهره مند گردد و دمی بیاساید، تعبیر تاریخی از قدرت و ذهنیت وی نه تنها مانع است، بلكه ضمن تلخ كامی یاس آور، حتی حیات خود را به خطر می اندازد. آیا این در شان انسان متمدن قرن بیست و یكم است؟
خسته ام، خسته از تلاش و آسایشم آرزوست
نان بر سفره دارم و گرسنه می خوابم
خواب كه نه، چشم بسته را خواب می خوانم
پای به زنجیر سنت تاریخ و پروازم آرزوست
همتی باید كرد
بشكنید سنت ها
بگسلید زنجیرها
نان بر كام نهید، با لذت
خواب بر چشم آرید، با قوت
بهره ی تمدن بر گیرید، با همت
و آنگاه، بیاسایید، با مروت

حسین جوادی