چشم انداز بانکداری الکترونیکی در ایران

پیشرفت سریع درعرصه تكنولوژی و در زمینه های مختلف علمی به ویژه در قرن حاضر تاثیر شگرفی در اقتصاد جهانی به جای گذاشته است ، بطوری كه این تحولات ، جهانی شدن بازار و عدم تكیه بر اقتصاد بسته ، انتقال تكنولوژی و تطابق سازمان ها با شرایط محیطی و .... را اجتناب ناپذیر نموده است . دولت ها نیز به منظور توسعه اقتصادی ناگزیر به اصلاح ساختار تولید و خدمات خود شده و به امر بازاریابی ، جلب رضایت مشتریان و علی الخصوص توسعه صادرات توجه خاصی مبذول می نمایند .ازویژگی های قرن بیست ویكم ، توسعه شگفت آور فن آوری اطلاع رسانی و ارتباطات و بكارگیری تكنولوژی اطلاعات وشبكه های اطلاعاتی جهت افزایش سرعت و كیفیت در ارائه خدمات میباشد . این پیشرفت ها بانكداری را نیز تحت تاثیر شدید خود قرار داده و باعث تغییرات عمده ای در این صنعت گردیده است .با رشد روز افزون معاملات تجارت الكترونیكی در سطح جهانی و نیاز تجارت به حضور بانك جهت نقل و انتقال منابع مالی ، بانكداری الكترونیكی به عنوان بخشی تفكیك ناپذیراز تجارت الكترونیك و دارای نقش اساسی در اجرای آن است .به جرات میتوان گفت كه بدون بانكداری الكترونیك ، تجارت الكترونیك نیز محقق نخواهد شد .سرعت توسعه صنعت انفورماتیك باعث ایجاد تغییرات عمده ای در شكل پول در سیستم های انتقال منابع در عرصه تكنولوژی گردیده است و مفاهیم جدیدی را به عنوان پول الكترونیك در انتقال الكترونیكی آن ارائه نموده است . این دو مفهوم ایجاد كننده نوع جدیدی از بانكداری تحت بانكداری الكترونیكی میباشند . با گسترش شبكه اینترنت وقابل دسترس بودن آن برای همگان شیوه عرضه خدمات در بانك ها متحول شده و این تحولات زمینه ظهور پدیده هایی مانند cyber banking ,mobile banking , inter banking گردیده است .از سال ۱۹۱۳ به بعد ، عملیات اتاق پایاپای در بعضی از كشورهای پیشرفته به صورت متمركز درآمد ، كه این امر به دلیل كاهش ریسك و همچنین حذف عمل كسر هزینه از مبلغ چك ها باعث ایجاد ثبات بیشتر در سیستم بانكی گردید . در اوایل دهه ۱۹۶۰ ، نوع دیگری از خدمات به نام كارت های اعتباری در اختیار عموم قرار گرفت . بعد از مدت كوتاهی هم چك و هم كارت های اعتباری به مرور اتوماتیك گردیدند، ولی با این حال تا آن زمان حجم بالایی از اسناد كاغذی تولید می گردید ، از این رو تكنولوژی پیچیده مخابراتی به عنوان راه حلی جهت حل این مشكل استفاده گردید كه در نتیجه با تاسیس اتاق های پایاپای اتوماتیك كه از سیستم انتقال الكترونیكی منابع استفاده می نمودند ساختار سیستم بانكی یك بار دیگر دچار تحولی عمده گردید و تبع آن (Electronic funds Transfer) EFTاستفاد وسیع از
بانكها ازموسسات سپرده گذاری كه منابع فیزیكی را نگهداری می نمودند به مركز پردازش اطلاعات تبدیل شدند ، پول نیز از مفهوم قابل لمس به یك مفهوم غیرقابل لمس تبدیل گردید . به طوری كه پول تبدیل به پول الكترونیكی شد، چك نیز به همین سرنوشت دچار گردید و بانك ها با ارسال تصاویر چك ها به جای چك های فیزیكی شروع به استفاده از چك های الكترونیكی نمودند . تحولاتی كه صنعت بانكداری در دو دهه گذشته با آنها روبرو بوده است باعث ایجاد تغییرات عمده ای در شكل پول وسیستم های انتقال منابع گردید . مفاهیمی تحت عنوان پول الكترونیكی و انتقال الكترونیكی منابع را ارائه كرد . این دو مفهوم درواقع ایجاد كننده نوعی جدیدی از بانكداری تحت عنوان بانكداری الكترونیكی میباشند . ارائه خدمات جدید الكترونیكی از قبیل كارت های بانكی ، بانكداری خانگی ، سیستم های پایاپای الكترونیكی و .... بدون ایجاد زیر ساخت های عملیاتی مناسب با اینگونه خدمات ، امكان پذیر نمی باشد . به عبارت دیگر با توجه به آنی بودن تاثیر معاملات بر روی حساب ها میبایستی اولا" دفاتر حسابداری و به تبع آن اسناد حسابداری كنار گذاشته شود ، ثانیا" سرعت پردازش عملیات نیز افزایش یابد . بطوری كه تجارت كشورهای توسعه یافته در این زمینه به ویژه در مورد ایجاد سیستم های پایاپای الكترونیكی ، دلیلی بر این مدعاست .بانكداری الكترونیك باعث گردیده تا بانك ها از قید زمان و مكان آزاد گردیده و خدمات خود را به صورت شبانه روزی و ۷ روز هفته در اختیار مشتریان خود قرار دهند . به عبارت دیگر مشتریان دیگر مجبور نمی باشند كه در یك زمان محدودی از روز و در محل های خاصی به نام شعبه جهت انجام عملیات حاضر شوند . البته همانطور كه بیان گردید ، سیستم هایی همچون بانكداری خانگی از مزیت های بیشتری برخوردار میباشند . چرا كه علاوه بر دسترسی به حساب خود در هر زمان ممكن میتواند به راحتی و امنیت كامل بدون مراجعه به فروشگاه های مختلف ویا شعب بانك ، اقدام به دریافت و پرداخت و یا انتقال پول از حساب خود به دیگری گردد .در سیستم هایی از قبیل بانكداری خانگی و سیستم های مدیریت نقدینگی اطلاعات به صورت روزانه و لحظه ای در اختیار مشتری قرار می گیرد . از طرف دیگر تهیه و نصب ماشین های تحویلداری.خودكار (ATM) و نقاط فروش الكترونیكی (EFTPOS) در فروشگاه ها و محل های عمومی كه شعب در آن قسمت ها حضور كم رنگ تری دارند ، باعث گردیده تا مشتریان و بانك ها رابطه نزدیك تری با یكدیگر داشته باشند .بطوری كه حتی در خارج از كشور نیز می توانند از این خدمات استفاده نمایند . همچنین در این سیستم فعالیت هایی از قبیل محاسبه نرخ سود روزانه مشتریان وتخصیص آن به آنها ، قابلیت صدور دسته چك از طریق دستگاه های (ATM) و كنترل بهتر مشتریان امكان پذیر می گردد .بانكداری الكترونیك باعث گردید تا بانك های موجود در یك كشور نه تنها در میان خودشان بلكه با بانك های موجود در دیگر كشورها بتوانند رابطه تنگاتنگی ایجاد نموده و خدمات سریع و راحتی را در اختیار مشتریان خود قرار دهند ، كه همین امر به صورت خودكار باعث جذب مشتریان بیشتری به سمت بانك های ارائه كننده چنین خدماتی گردیده است .به عنوان مثال در ایران چك های مسافرتی بانك دومیتومو ژاپن رواج داشت ، ولی با ظهور شبكه های بین المللی همچون كارت های ویزا و ماستر كارد مشتریان بانك ها با خیال آسوده تری شروع به استفاده از اینگونه كارت ها نمودند ، چرا كه در صورت مفقود شدن كارت ، دارندگان آنها می توانند به سرعت با بانك های خود تماس گرفته وبا مسدود نمودن حساب خود از كمك های فوری بانك ها در این زمینه استفاده نمایند .البته آنچه در اینجا حائز اهمیت است اینكه ، در كشورهای توسعه یافته ، بانك مركزی همواره به عنوان داوری بی طرف بر روی این سیستم ها نظارت كامل داشته و اصول اولیه شبكه ها را برای جلوگیری از هرگونه اجحافی به مشتریان و بانك ها تهیه و تدوین می نماید . پیش بینی های موجود بیانگر رشد استفاده از اینترنت در بانكداری از تعداد ۶/۶ میلیون درسال ۱۹۹۸ به ۳۲ میلیون در سال ۲۰۰۳ میلادی میباشد كه بیانگر ادامه رشد انفجار گونه این تكنولوژی است . در رابطه با كشورهای اروپایی مطابق با گزارشات Data monitor كه مطرح ترین مركز تجزیه و تحلیل اطلاعات بانكداری الكترونیك در اروپا است مشتریان بانكداری اینترنتی از ۵/۴ میلیون در سال ۱۹۹۹ به بیش از ۲۱ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ افزایش خواهد یافت . در ایران نیز نظام بانكی در تجارت خارجی نقش به سزایی دارد با توجه به این امر كه حجم مبادلات تجاری كشور سالانه حدود ۴۰ میلیارد دلار است تبادل چنین مبلغی از طریق شبكه بانكی می بایست از سرعت ، دقت و امنیت كافی برخوردار باشد تا اعتبار اقتصادی كشور در سطح بین المللی حفظ گردد .تردیدی نیست كه یكی از ضروریات ورود به بازارهای جهانی و عضویت در سازمان هایی نظیر سازمان تجارت جهانی داشتن نظام بانكی كارآمدی است كه بتواند با دقت ، سرعت و با تكنولوژی هم سطح با بانك های پیشرفته در این بازارها وارد شده و زمینه تجارت كارآمد را برای تولید كنندگان و مصرف كنندگان داخلی فراهم سازند .از شروع برقراری سیستم های رایانه ای در سیستم بانكی كشور ، بكارگیری سوئیفت در انتقال پیام های مالی وتجاری در بانك ها ، حركت به سوی بانكداری الكترونیكی در ایران آغاز شده است . شاید بتوان آن را اولین طلیعه بانكداری الكترونیكی دانست كه به همراه خود تصویری از آینده ارتباط الكترونیكی برای انجام تراكنش های بانكی به ارمغان آورد .این روند با سرعت چشمگیری با توجه به موانع متعدد در حال رشد است . در حال حاضر همه بانك ها و موسسات مالی در تكاپوی ایجاد زمینه نرم افزاری و سخت افزاری لازم برای شركت در جامعه بانكداری پیشرفته میباشند . طرح جامع اتوماسیون درصدر برنامه های بانك ها برای تحول به سوی بانكداری نوین واقع شده است . با پیاده شدن این طرح ها آمادگی لازم برای ارائه بانكداری الكترونیكی نیز در بانك ها پدیدار خواهد شد .استفاده از خدمات كارت و تلفن بانك حركت بعدی یعنی بانكداری اینترنتی و اینترانتی را به دنبال داشته است . سرعت افزایش شركت های ارائه دهنده اینترنت از افزایش تقاضای این خدمت خبر می دهد . این متقاضیان مشتریان بالقوه بانكداری الكترونیكی محسوب میشوند . به این چشم انداز ، باید وسعت دسترسی به تلفن همراه را نیز ملحق نمود كه فن آوری قابل بكار گیری در بانكداری محسوب میشود و توسط بانك های غربی از مدت پیش هدف گیری شده است .اگرچه باید اذعان داشته ، توسعه بانكداری الكترونیك در ایران هنگامی مفهوم اصلی خود را می باید كه بانك ها در آن به دنبال افزایش سود خود باشند ، به عبارت دیگر گسترش منطقی بانكداری الكترونیك تابعی از اقتصادی عمل كردن بانك ها میباشد . كه این امر خود تاییدی بر حداقل نمودن هزینه های مربوط به خدمات بانكداری الكترونیك خواهد بود .مشكلاتی كه در برابر توسعه بانكداری الكترونیك در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد عبارتند از :
عدم وجود تشكیلات منسجم بین بانكی
حاكمیت سیستم های سنتی بانكداری بر بانك های كشور
گران بودن سیستم های بانكداری الكترونیك
عدم وجود قوانین مدون در ارتباط با بانكداری الكترونیك
كمبود نیروهای متخصص و مراكز تحقیق وتوسعه در بانك های كشور
عدم وجود تحقیقات كاربردی در زمینه بررسی میزان نیاز جامعه به اینگونه خدمات و بررسی شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه در پذیرش آن كه در صورت مرتفع شدن این موانع ، بكارگیری بانكداری بسیاری از مشكلات موجود در بانكداری سنتی را از بین برده و سبب تسهیل روابط تجاری صادر كنندگان از طریق كاهش روابط فیزیكی بین مشتری و بانك ، كاهش زمان اجرای خدمات ، كاهش هزینه های بازرگانی و حذف تشریفات اداری ، افزایش كارایی تجاری با كاهش هزینه های مبادله ، افزایش قدرت رقابت در اثر كاهش قیمت تمام شده و سیال شدن اطلاعات را به دنبال خواهد داشت به طوری كه این امر به نوبه خود موجب توسعه بیشتر صادرات و حضور جمهوری اسلامی ایران در عرصه های بین المللی گردیده كه از اركان اصلی برنامه های توسعه میباشد .
طاهره نورسته

منبع : بانک سپه