معضلی به نام کرکوک

کرکوک را با نام نفت می‌شناسند و کرکوک و نفت را نمی‌توان دو واژه‌ای غریب و ناآشنا به هم دانست. این شهر در طی سالیان سال تحت ستم سیاست‌های تفرقه‌افکنانه غرب بویژه انگلیس و آمریکا بوده است. کرکوک را شاید بتوان آزمون دموکراسی آمریکایی نام نهاد. موفقیت دموکراسی در کرکوک مساوی است با موفقیت دموکراسی در عراق. رژیم بعثی عراق پس از کوچ اجباری اعراب به این شهر و اطراف آن و نیز کشتار ساکنین این منطقه بویژه در عملیات انفال در دهه ۱۹۸۰ نتوانست کرکوک را به مدل دموکراسی ویژه و مدل وحدت در عراق تبدیل نماید. در این راستا آنان متاثر از سیاست تفرقه‌افکنانه آمریکاییان و انگلیسی‌ها بودنند.انگلیس، آمریکا، محمدرضا شاه پهلوی با کارگردانی هواری بومدین در حاشیه اجلاس اوپک در ۱۹۷۵ با امضای قرارداد الجزیره و پیش‌بینی حقایق و اثرات بعد از این قرارداد در آن زمان متحد اصلی صدام بودند.
غربی‌ها با حمایت از صدام حسین در آن زمان و دادن چراغ قرمز به شاه مبنی بر عدم کمک و به جنبش بارزانی توانستند مقدمات کشتار را فراهم نمایند. آنان از این واقعیت آگاهی داشتند که صدام بازیگری حرفه‌ای نیست و دچار سادیسم است. در آن زمان دفاع از حقوق بشر و دموکراسی دیگر آنچنان در نزد آمریکاییان پر و پا قرص نبود. حتی پس از پایان جنگ ایران، عراق، مدافعان دموکراسی و آزادیخواهی اشاره‌ای به کشتار سازمان مجاهدین خلق که همراه با نظامیان بعث به کشتار اهالی کرد کرکوک همت گماشتند، ننمودند.با صدور قطعنامه ۶۸۸ شورای امنیت غرب و انگلیس و آمریکا بار دیگر در زیر لوای حمایت از مداخلات بشردوستانه در دهه ۱۹۹۱ منابع نفتی کرکوک را در پشت پرده مداخلات بشردوستانه پنهان نگه داشتند. با وقوع جنگ عراق و آمریکا درسال ۲۰۰۳ و سقوط صدام حسین، این بار کرکوک نه در اختیار اقلیم کردستان بلکه در اختیار و کنترل ایالات متحده قرار گرفت. پس از بهبود نسبی اوضاع عراق که نتیجه ابتکارات دولت ایران در مذاکره با آمریکا به خاطر مردم عراق در عراق و در نشست‌های سه جانبه ایران - عراق و آمریکا صورت گرفت، اکنون این شهر به معضل اصلی عراق تبدیل شده است.
با شنیدن اخباری از محافل خبری جهان مبنی بر خروج نظامیان آمریکا در عراق و امضای توافقنامه امنیتی سران نومحافظه‌کار با مقامات عراقی،‌ ایالات متحده آمریکا اکنون یک فاکتور اساسی دیگر در اختیار دارد و آن دامن زدن به مناقشه کرکوک است که نئوکان‌ها بی‌میل نیستند آن را تبدیل به دلایل بقای خود در عراق نمایند. معضل کنونی کرکوک از آنجا آغاز شد که مجلس ملی عراق به ریاست محمود المشهدانی طی جلسه‌ای قانون انتخابات استانی منهای انتخابات شهر کرکوک را به تصویب رساند و فراکسیون کرد جلسه را قبل از رای‌گیری ترک نمود.معضل کنونی از آنجا آغاز شد که بین ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق و ماده ۲۴ قانون انتخابات شوراهای استانی یک تعارض آشکار وجود دارد.در چنین شرایطی مقامات عراقی باید قانون اساسی عراق را مقدم شمرده (به لحاظ حقوقی) و با توسل به آرای شهروندان از مناقشات داخلی دوری جویند چرا که تداوم ناامنی و عدم امنیت به معنای توجیه حضور اشغالگران خواهد بود. مقامات عراقی باید با وحدت ملی کرکوک را، الگوی دموکراسی در عراق تبدیل نمایند. مقامات اقلیم کردستان و مقامات مرکزی عراق باید با ارائه یک الگوی موفق از مدل دموکراسی در عراق از دخالت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جلوگیری کنند.
ساکنان این شهر طی سالیان سال زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند و به حقوق اسلامی و انسانی همدیگر احترام می‌گذاشتند به طوری که این شهر یکی از مراجع و مراکز تربیت طلاب دینی در گذشته‌های دور بود ولی کشف نفت و ارزش حیاتی آن در معادلات جهانی جایگاه قدیمی این شهر را از بین برد و پولی که از درآمد نفت کرکوک به دست می‌آمد به ابزاری تبدیل شد برای تفرقه و خشونت عمال مستبدین و مستکبرین علیه شهروندان مسلمان کرکوک. در چنین شرایطی مرجعیت دینی عراق و شخص آیت‌الله سیستانی می‌تواند با هماهنگی و همکاری علمای اهل تسنن کرکوک یک راهبرد اساسی برای وحدت کرکوک و دفاع از رای شهروندان کرکوکی باشد. او با آگاهی از اهداف آمریکا در درازمدت می‌تواند کرکوک را به مدل دموکراسی عراقی تبدیل نماید بویژه آنکه وی با جلال طالبانی در مواقع حساس تصمیمات ویژه‌ای اتخاذ نموده است.

هادی محمدی‌فر
کارشناس ارشد روابط بین الملل

منبع : روزنامه رسالت