سوداگران‌ مجازی ، ‌سلامت ‌را ‌سلاخی‌ می‌کنند

اینترنت و ماهواره در قبضه مکمل‌های غذایی تقلبی‌ای است که همگی داعیه‌دار خواص معجزه‌آسا هستند. این مکمل‌ها در یک لحظه مشکل چاقی فرد را برطرف می‌کنند، طاسی سر را از بین می‌برند، فشار خون را کنترل می‌کنند و کلسترول را به اندازه طبیعی آن بازمی‌گردانند.
قد را به اندازه دلخواه بلند می‌کنند، ویژگی‌ها و خواسته‌های ظاهری فرد را تامین می‌کنند و در مقابل بیماری‌های خاص همچون دیابت و هموفیلی ، فرد را ایمن می‌سازند و هزاران خاصیت خارق‌العاده دیگر دارند که در هیچ کلینیک و درمانگاه دیگری یافت نمی‌شود.

فروشندگان این قبیل محصولات با بی‌اهمیت جلوه دادن ضرورت مجوز وزارت بهداشت، نه‌تنها سلامت جامعه را به خطر می‌افکنند، بلکه در نظام دارویی کشور اخلال‌ به‌وجود می‌آورند.
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، نگاه به علم تغذیه نگاهی حاشیه‌ای بود، اما امروز بخوبی می‌دانیم که برای ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری و موفقیت در درمان و بازتوانی، بشدت به این علم محتاجیم.
بی‌توجهی به تغذیه می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری برای جامعه به بار آورد و ارتقای سطح سواد تغذیه جامعه، امروزه به عنوان یکی از محوری‌ترین برنامه‌های سلامت مورد توجه همگان است.
خوشبختانه این مساله در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته و قانونگذار در ماده ۸۴ قانون توسعه چهارم، دولت را موظف به تشکیل شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، به منظور نهادینه کردن مدیریت، سیاستگذاری، ارزشیابی و هماهنگی در امنیت غذا و تغذیه کشور، تامین سبد مطلوب غذایی و کاهش بیماری‌های ناشی از سوءتغذیه کرده است.
تهیه و اجرای برنامه‌های آموزشی به منظور ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه نیز در این قانون ارزشمند مورد تاکید قرار گرفته است. در ۳ دهه بعد از انقلاب اسلامی، دستاوردهای بزرگی در بخش سلامت برای کشور عزیزمان حاصل شده که کاهش سوءتغذیه از موارد مهم و افتخارآفرین آن است، اما هنوز تا ایده‌آل فاصله زیادی داریم خصوصا این ‌که بتوانیم از منظر تغذیه سالم به امور بهداشت و سلامت نگاه کنیم.
شرایط جدید زندگی و تغییر عادت‌های غذایی مخاطرات جدیدی به وجود آورده است. شیوع روزافزون چاقی، چربی و قند خون، بی‌شک ارتباط مستقیمی با الگوی مصرف مواد غذایی دارد.
موفقیت در زمینه سازگار کردن شیوه و فرهنگ تغذیه نیازمند ارتباط، تعامل و اجرای مشترک از سوی بخش‌های مختلف است و در این باره ارتقای سطح آگاهی سیاستگذاران ملی، سالم‌سازی تولید، نگهداری، فرآوری، توزیع و مصرف مواد غذایی، هدفمند کردن یارانه‌های غذایی، ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه و حرکت در جهت دسترسی آحاد جامعه به سبد غذایی مطلوب، می‌تواند به عنوان برنامه راهبردی مورد توجه قرار گیرد.
اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم‌ (Diet-therapy) به معنای استفاده از رژیم غذایی نه فقط برای بیماران، بلکه برای افراد سالم نیز هست، به این معنی که افراد سالم نیز باید به نوبه خود از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند تا به این وسیله از ابتلا به سوءتغذیه مصون بمانند و از سلامت کامل برخوردار شوند.
● مکمل‌های غذایی‌
یکی از موضوعاتی که در حوزه سواد تغذیه‌ای باید به آن اشاره کنیم، مکمل‌های غذایی است. مکمل یا supplement وقتی به کمک می‌آید که مواد غذایی نتواند در تامین نیازهای یک فرد کامل عمل کند و کامل‌کننده نیازهای سلولی انسان به ویتامین‌ها یا املاح هستند.
در حقیقت پزشکان مکمل‌های غذایی را با توجه به جنبه‌های مختلف فرد، شامل وضعیت سلامت، رشد، سن و عوامل دیگر تجویز می‌کنند. به دلیل این ‌که مواد موجود در مکمل‌ها اغلب از ویتامین‌ها و املاح هستند که معمولا در غذا وجود دارند، به آنها مکمل غذایی گفته می‌شود. مشاهدات علمی نشان داده است مکمل‌های رژیمی، اثرات بسیار سودمندی بر سلامت فرد دارد.
در واقع مصرف مکمل‌های غذایی، تضمینی برای تامین کامل مواد مغذی مورد نیاز بدن است. به عنوان مثال کودکی که ۶ ماه با شیر مادر تغذیه شده و از ذخایر آهن خود و مقدار آهن قابل جذب شیر مادر استفاده کرده، بعد از ۶ ماهگی نیاز به مکمل آهن دارد، چون سرعت رشد او زیاد است و آهن موجود در غذا برای آن میزان رشد کافی نیست.
برای زنان باردار هم قرص آهن از پایان ۳ ماهگی تا ۳ ماه پس از زایمان تجویز می‌شود. چون نیاز به آهن در دوران بارداری نیز افزایش می‌یابد. همچنین در سطح جهان، پزشکان در کنار داروهای ژنریک برای درمان برخی بیماری‌ها، از مکمل‌های غذایی برای کاهش میزان مصرف داروهای ژنریک مربوطه و عوارض ناشی از آن استفاده می‌کنند.
قطعا علت اصلی تولید مکمل‌ها، نیاز انسان‌هاست و بخش عظیمی از مکمل‌های غذایی با هدف کمک به ارتقای سلامت افراد تهیه می‌شود و از این نظر تولید این محصولات خود ارزش بالایی دارد.
مکمل‌های غذایی خصوصا در مناطق محروم و کشورهای فقیر که سوءتغذیه رواج دارد و در بحران‌هایی مانند زلزله و سیل که ممکن است مردم منطقه‌ای را برای مدتی در معرض خطر کمبودهای تغذیه‌ای بگذارد، بسیار حیاتی و ارزشمندند.
علاوه بر این، با توجه به افزایش امید به زندگی، مکمل‌ها اگر درست مصرف شود، می‌تواند تا حد زیادی به توانمندی بهتر افراد در سال‌های بعدی زندگی کمک کند. برای مثال در بسیاری از کشورها مصرف مکمل کلسیم همراه با ویتامین دی، به صورت همگانی توصیه می‌شود.
آمار نشان می‌دهد حداقل‌ ۴۰ درصد مردم جهان، روزانه از مکمل‌های غذایی و قرص‌ها و کپسول‌های حاوی ویتامین و مواد معدنی استفاده می‌کنند. البته نباید فراموش کنیم که تغذیه مناسب اصل است، ولی اگر به دلایلی تغذیه نتواند نیازهای ما را تامین کند، مصرف مکمل‌ها ضروری و حیاتی است.
اما سوداگران در این میان بیکار ننشسته‌اند و از این موضوع کمال استفاده و بهره را برای افزایش درآمدهای غیرمشروع خود برده‌اند. ورود مکمل‌های غذایی قاچاق به کشور، به رغم تلاش‌های سازمان‌های مختلف، کماکان قربانیان خود را به مسلخ تندرستی می‌کشاند.
این موضوع ریشه در پایین بودن سواد تغذیه‌ای جامعه دارد. وجود سایت‌های بدون هویت و اصالت در اینترنت که به ارائه مشاوره‌های پزشکی و تغذیه‌ای می‌پردازد، یکی از ساده‌ترین نمونه‌هایی است که امروزه در جامعه ما گسترش یافته است.
ادعای وجود یک مکمل غذایی رژیمی خارق‌العاده و کمیاب که درمان قطعی، سریع و برگشت‌ناپذیر همه مشکلات فیزیکی و روحی، روانی فرد و حتی ناهنجاری‌های شخصیتی، با مصرف آن سهل‌الوصول است، بسیاری از جوانان ما را فریفته خود ساخته است.
به رغم همه هشدارهای وزارت بهداشت درخصوص این گونه مشاوره‌های غیرعلمی، هنوز بازار این گونه مکمل‌های غذایی در کشور داغ است و سوداگران به واسطه فقر فرهنگ تغذیه‌ای جامعه، علاوه بر اخلال در نظام دارویی کشور، سلامت و تندرستی مردم را نشانه می‌روند.
در حال حاضر بیش از ۲۵ شرکت تولیدکننده و ۹۰ شرکت واردکننده مکمل‌های غذایی و رژیمی در کشور با مجوز وزارت بهداشت مشغول به فعالیت هستند که محصولات آنها فقط در داروخانه‌ها توزیع و عرضه می‌شود و تبلیغات هیچ کدام از آنها در عرصه ماهواره میسر نیست.
● درج آگهی‌هایی از قبیل:
- مرکز مشاوره و پخش مکمل‌های غذایی‌
- بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی‌
- معرفی جدیدترین مکمل‌های غذایی، ورزشی، بهترین مشاور شما در زیبایی و تناسب اندام‌
- عرضه همه ویتامین‌ها و مواد معدنی و مکمل‌های غذایی و دارویی از کشور‌های اروپایی و آمریکایی‌
- حراج آنلاین مکمل‌های غذایی و رژیمی‌
برای هیچ‌کدام از شرکت‌های معتبری که با مجوز وزارت بهداشت به تهیه و واردات مکمل‌های غذایی اقدام می‌‌کنند، در اینترنت و ماهواره مقدور نیست.
چندی پیش نیز دکتر امامی رضوی، ‌معاون سلامت و درمان وزارت بهداشت و درمان درباره موضوع تبلیغات و آگهی‌های غیر قانونی برخی مکمل‌های غذایی غیر مجاز تاکید کرد: ‌با همکاری وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، تنها مراکزی که مجوز وزارت بهداشت و درمان در زمینه فعالیت در این بخش‌ها را دارند، مجاز به ارائه تبلیغ و آگهی خود هستند، در غیر این صورت، تبلیغ آن آگهی پیگرد قانونی به دنبال خواهد داشت.
ایشان در خصوص همکاری نهاد‌های مختلف دولتی و سازمان‌‌های مردم نهاد (NGO) با وزارت بهداشت در جهت مقابله با فرآورده‌های قاچاق و تقلبی ضمن موثر خواندن نقش اتحادیه‌های صنفی بویژه اتحادیه واردکنندگان مکمل‌های غذایی و رژیمی تاکید کردند: با توجه به برگزاری جلسات متعدد با شورای عالی سلامت در زمینه عرضه و فروش مکمل‌های غذایی و دارویی کشور مقرر شد وزارت بهداشت و درمان، نظارت دقیق‌تر و منسجم‌تری در زمینه فروش این نوع محصولات اعمال کند.
● انواع مکمل‌های غذایی تقلبی‌
‌ مکمل‌هایی که بدون هیچ‌گونه اصالت و هویتی و با نام‌ها و عناوین مجهول عرضه می‌شود. این فرآورده‌ها بر اساس عدم شناخت مصرف‌کنندگان نسبت به شرکت‌های تولیدکننده واقعی و معتبر، در داخل یا خارج از کشور با نام‌های جعلی تهیه و بسته‌بندی می‌شود و از طریق سوداگرانی که در واقع فروشندگان رویای سلامت هستند، در مراکز غیر مجاز عرضه می‌شود.
این موضوع زمانی خود را نشان می‌دهد که قربانی این سوداگران پس از مشاهده عوارض آنها در جستجوی شرکت تولیدکننده، همه نام‌های روی برچسب یا پاکت را جستجو می‌کند، ولی به هیچ نشانی یا آدرس صحیحی دست نمی‌یابد. اینجاست که مصرف‌کننده پی می‌برد چنین شرکتی با این عنوان وجود خارجی ندارد.
مکمل‌هایی که دقیقا از روی نمونه اصلی و اورژینال بسته‌بندی شده‌اند. معمولا این‌گونه محصولات به جای مواد اصلی، محتوی شیر خشک، آرد گندم و برنج، آرد ماکارونی و... هستند. این‌گونه فرآورده‌ها که با جعل عناوین معروف و معتبر توزیع می‌شوند، معمولا از سوی تولیدکنندگان داخلی تهیه‌شده و در مراکز غیرمجاز یا از طریق درج آگهی در روزنامه‌ها به فروش می‌رسند.
مکمل‌هایی که تاریخ گذشته هستند و قاچاقچیان با تغییر بسته‌بندی آنها، تاریخ جعلی و غیرواقعی را روی آنها چاپ یا حک می‌کنند و از طریق تبلیغات ماهواره‌ای یا در سایت‌های اینترنتی به فروش آنها اقدام می‌کنند.
مکمل‌هایی که از سوی قاچاقچیان از راه غیرمجاز وارد کشور می‌شوند و ملاحظات حمل و نقل بویژه در ارتباط با میزان رطوبت، گرمای محیط، تابش نور آفتاب درباره آنها رعایت نمی‌شود و امکان فاسد شدن آنها بسیار منطقی به نظر می‌رسد.
مکمل‌هایی که از سوی مدعیان دارای خواص معجزه‌آسا و خارق‌العاده هستند. هرچند خواص این فرآورده‌ها دارای هیچ‌گونه سند علمی نیست، ولی به دلیل تبلیغات قوی و شدید فروشندگان آنها، با ایجاد فضای تلقینی و ترغیبی شدید، دارای فروش زیادی در جامعه است.
گفتنی است؛ دست‌کم در حال حاضر به هیچ عنوان نمی‌توان بدون مشاوره با پزشک و متخصص مربوط، نسبت به تهیه و مصرف این قبیل فرآورده‌ها اقدام کرد.
درست است راز سلامت و نشاط در تغذیه کامل نهفته است و تامین کافی ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها و مواد معدنی، کلید تندرستی و شادابی بشر است، اما باید به این نکته توجه داشت این تشخیص پزشک است که تعیین می‌کند بدن فرد به کدام مکمل غذایی و به چه مقدار و با چه درصدی نیاز دارد. کدام مکمل با برنامه غذایی یا برنامه دارویی فرد تداخل دارد یا مصرف کدام مکمل‌ها همراه با هم ممکن است خطرآفرین باشد.
از سوی دیگر، نحوه تهیه و تامین این مکمل‌هاست که حتما باید از طریق مجاری مجاز، تایید شده و تحت نظارت صورت گیرد. متاسفانه چندی است شاهد بروز پدیده قاچاق مکمل‌ها در کشور هستیم و این موضوع سبب بی‌اعتمادی گسترده‌ای در میان پزشکان و همچنین عموم مردم شده است. به منظور اطمینان از صحت و سلامت و اصالت مکمل‌های غذایی، این فرآورده‌ها را باید از داروخانه تهیه کرد.
در واقع مکمل‌های غذایی دارای مجوز، از یک سو هنگام ورود از سوی متخصصان امر در وزارت بهداشت، تحت کنترل و نظارت قرار می‌گیرد و کشور تولیدکننده، تاریخ تولید و میزان مواد موثر آنها نیز مشخص است و از سوی دیگر تحت برنامه نمونه‌برداری مستمر وزارت بهداشت است تا نسبت به سلامت این فرآورده‌ها پیش از رسیدن به دست مصرف کننده نهایی، اطمینان کامل حاصل شود.
بر این اساس یکی از راهکارهایی که می‌توان برای رفع این مشکل ارائه کرد، آشنا کردن افراد جامعه با فرهنگ استفاده صحیح از مکمل‌های غذایی سالم است. مردم به واسطه اهمیتی که برای سلامت ، تندرستی و شادابی خویش قائل هستند ، نباید به سمت استفاده از فرآورده‌هایی که به صورت قاچاق و بدون نظارت وزارت بهداشت وارد کشور می‌شود ، بروند و هنگام تهیه این محصولات باید به برچسب فارسی آنها که در بردارنده نام شرکت تولیدکننده و واردکننده و شماره مجوز وزارت بهداشت است، دقت کنند تا ابهامات موجود کاملا بر طرف شود و افراد با اطمینان از این‌که یک مکمل به تایید وزارت بهداشت رسیده است، بتوانند بدون هرگونه نگرانی، آن را با نظر پزشک مصرف کنند.
دکتر صفا، مدیرکل روابط عمومی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، با هشدار نسبت به تولید مکمل‌های غذایی با استفاده از محصولات تاریخ مصرف گذشته و ضایعات کارخانه‌ها در کارگاه‌های زیرزمینی توسط افراد سودجو می‌گوید: از سال ۸۵ به دنبال عوارض و مشکلاتی که بر اثر استفاده از مکمل‌های غذایی به وجود آمده بود، تهیه و توزیع و واردات مکمل‌های غذایی ساماندهی شد.
براساس آیین‌نامه‌ای که برای ورود و تولید و توزیع تمامی مکمل‌های غذایی تهیه‌شده، به شرکت‌های تولید، توزیع و واردکننده تاکید شده است که محل عرضه این مکمل ها، داروخانه‌هاست و باید محصولاتشان را از طریق داروخانه و تحت نظر وزارت بهداشت به فروش برسانند.
براساس این آیین نامه اگر شرکت واردکننده محصول خود را در محلی غیر از داروخانه توزیع کند، متخلف شناخته و با او برخورد می‌شود. دکتر صفا همچنین به مردم توصیه کرد که مکمل‌های غذایی را همانند دیگر محصولات دارویی و فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی از داروخانه‌ها تهیه کنند و به صرف اختلاف قیمت یک محصول در داروخانه با بازارسیاه، اقدام به خرید خارج از سیستم داروخانه نکنند.
در حقیقت مکمل یاری یعنی جبران کمبود یک ماده مغذی که بدن به آن نیاز دارد و غذاهای موجود به ‌هر دلیلی نمی‌توانند آن را تامین کنند. از زمان‌های بسیار قدیم این روش در طب سنتی وجود داشته است و اینک به صورت مدرن و بر اساس اطلاعات و تحقیقات علمی صورت می‌گیرد ولی شرط موفقیت آن در تامین سلامت جامعه در این نکته است که فرهنگ کاربری آن نیز به صورت صحیح و علمی در کشور پایه ریزی شود البته در این ارتباط شاهد تلاش‌های بی وقفه وزارت بهداشت بوده ایم که منجر به دستاوردهای بزرگی در کشور شده است، لیکن راه رسیدن به توسعه سلامت در کشور همچنان طولانی است و این موضوع مستلزم تلاش بیشتر، سرمایه‌گذاری هدفمند و سیاستگذاری دقیق برای افزایش سطح آگاهی عموم جامعه از مولفه‌های موثر بر سلامت بخصوص در حوزه سواد تغذیه‌ای است.

سعید اویس‌

منبع : روزنامه جام‌جم