احداث نخستین راه شوسه ایران،۸۲ سال پیش

در سوم اسفند سال 1299 خورشیدی مردم تهران شاهد كودتای سردار سپه بودند به گونه ای كه نیروهای نظامی بر همه امور مسلط شدند. پیدایش حكومت جدید در ایجاد راه ها، مرمت، نگهداری و امنیت آنها بسیار موثر بود. در سال 1301 خورشیدی با ایجاد اداره ای به نام اداره كل «طرق و شوارع در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه» سازمانی برای سامان دهی راه های كشور و بهره برداری از آنها تشكیل شد. زمان آغاز احداث راه های شوسه برای حمل و نقل وسایل نقلیه باید از سال 1301 خورشیدی دانست. از این سال به بعد مهندسان و متخصصان راه سازی به كار دعوت شدند و ساختن راه های عمده كشور آغاز شد. در این دوران عمده برنامه های دولت در بخش راه سازی در راه های بندر انزلی، قزوین، همدان، كرمانشاه و قصرشیرین متمركز شده بود. در همین حال راه هایی چون راه های قزوین، تهران، قم، اراك و راه شیراز به بوشهر و همچنین راه جلفا و تبریز در این سال ها بار دیگر تعمیر و در برخی موارد تعریض شدند. عملیات عمرانی برای تعمیر این راه ها به طور عمده شامل شن ریزی و تسطیح جاده، كنترل شهرها، تعمیر پل ها و آب نماها بوده و بودجه ای كه در آن سال ها در این بخش صرف شده نزدیك به هشت میلیون ریال بوده است. بعدها و در سال 1304 یعنی دو سال بعد اقدام برای ساخت هشت راه دیگر در كشور آغاز شد. تا این زمان اعتبارات راه سازی را با گرفتن باج از مردم تامین می كردند و مبلغ آن برای كل كشور حداكثر سه میلیون ریال بود اما در 19 بهمن سال 1304 خورشیدی با تصویب لایحه ای در مجلس، دریافت باج راه در «راه دارخانه» ها ممنوع و مقرر شد از وزن غیر خالص صادرات و واردات كشور مالیاتی به نام مالیات راه دریافت شود و به این ترتیب میزان اعتبار سالانه به پانزده میلیون ریال رسید. از سال 1302 خورشیدی اداره كل طرق و شوارع وزارت «فواید عامه» راه های كشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولانی برای اداره امور تعمیر و نگهداری آنها معین كرد. در این تقسیم بندی جدید نواحی مختلف شماره گذاری شده و اداره هر ناحیه به یك نفر واگذار شد. در سال 1305 خورشیدی برنامه مدونی به نام «پروژه پیشنهادی ساختمان طرق در ایران» برای راهسازی تدوین شد كه مدت اجرای آن نه سال و هزینه آن حدود 450 میلیون ریال پیش بینی شده بود. بعدها و پس از چند سال كه اداره طرق و شوارع زیر نظر وزارت فوائد عامه انجام وظیفه می كرد، در تاریخ 27 اسفند سال 1308 قانونی از تصویب مجلس شورای ملی گذشت كه به موجب آن وزارت طرق و شوارع تاسیس شد. در سال 1315 خورشیدی این وزارت خانه به نام وزارت راه و بعدها در سال 1352 به نام وزارت راه و ترابری تغییر یافت. یكی از وظایف اصلی وزارت راه ایجاد ارتباطی بین شهرستان ها و مراكز استان بود. تا سال 1300 خورشیدی طول راه های شنی و خاكی كشور سه هزار و 900 كیلومتر بود كه شرق و غرب و شمال و جنوب را به هم متصل می كرد و بقیه راه ها به اصطلاح «مال رو» بود بعدها و تا سال 1320 خورشیدی طول راه های شوسه ایران به 24 هزار كیلومتر رسید كه تنها 50 كیلومتر آن آسفالته بود. پس از حمله قوای متفقین به ایران، رشته كارها از هم گسست و وزارت راه كه با بودجه اندك نمی توانست كاری از پیش برد، بیشتر به راهداری مشغول بود. متفقین كه می خواستند از راه های ایران برای ارسال اسلحه، مهمات و مواد غذایی به شوروی استفاده كنند، به مرمت، اصلاح و رفع نقص هندسی راه ها اقدام كردند. به طوری كه طول راه های آسفالته تا پیش از دهه 30 به 509 كیلومتر رسید. در برنامه عمرانی هفت ساله دوم، در فاصله سال های 1334 تا 1341 خورشیدی به توسعه راه های ارتباطی كشور توجه شد. در این برنامه بر اساس نیازهای كشور راه های جدید شناخته شد و در این مسیر به اصول فنی و مهندسی بیش از گذشته پرداخته شد. كل راه های ساخته شده در برنامه دوم، اعم از راه های آسفالته و شنی بالغ بر 5 هزار و 860 كیلومتر بود. در برنامه سوم آبادانی كارهای راه سازی با موفقیت به پایان رسید. راه های ایران تا سال 1357 خورشیدی 56 هزار كیلومتر بود و همچنین 11 هزار كیلومتر راه روستایی در كشور وجود داشت. راه سازی و جنگ تحمیلی در سال های نخست انقلاب كار راه سازی و راهداری به نحو چشمگیری ادامه یافت. اما با شروع جنگ تحمیلی فعالیت های راه سازی به ویژه در مناطق جنگلی فروكش كرد اما تعطیل نشد. پس از جنگ تحمیلی بار دیگر كار راه سازی با سرعت بیشتری آغاز شد به گونه ای كه شبكه جاده ای موجود در كشور تا سال 1379 بر اساس شناسنامه ای كه سازمان حمل و نقل جاده ای تهیه كرده است به 73 هزار و 568 كیلومتر آزادراه، بزرگراه، راه اصلی و فرعی رسیده است. زمانی كه راه های ساخته شده توسط وزارت جهاد، وزارت كشور و وزارت صنایع و معادن نیز به این رقم اضافه شود، طول راه های ایران به 190 هزار و 560 كیلومتر می رسد كه از این مقدار بیش از 90 هزار كیلومتر آسفالته است. در حال حاضر روند راه سازی در ایران ادامه دارد اما به رغم تلاش های صورت گرفته راه های كشور از امنیت كافی برخوردار نیستند. نیازهای زندگی جدید، روند راه سازی در ایران را مانند بسیاری دیگر از كشورها دگرگون كرده است و اكنون مهم ترین پروژه دولت احداث راه ترانزیت ایران است كه دریای خزر راه به آب های خلیج فارس متصل می كند. در هر حال راه به ظاهر، ارتباط دو شهر با دو منطقه را برقرار می كند در حالی كه این ارتباط باید از جوانب گوناگون بررسی شود. واقعیت این است كه راه نه تنها جاده ای است كه انسان و حیوان از آن عبور می كنند بلكه راه یك پدیده فرهنگی است و راه سازان در سال های اخیر به این نكته كمتر توجه كرده و در حقیقت از آن غافل بوده اند.
منابع: 1. راه و راهسازی در ایران، منوچهر احتشامی، دفتر پژوهش های فرهنگی 2. راه سازی جلد یك، منوچهر احتشامی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی 3. راه های ایران، احمد خامی، جلد 2 تهران، كمسیون ملی یونسكو

منبع : خبرگزاری ایلنا