تجزیه و تحلیل حمل‌ونقل و نقل دریایی کالا از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۵

مهم‌ترین نقش صنعت حمل‌ونقل دریایی جابه‌جایی کالا و محصولات بین کشورهای تولیدکننده با مصرف کم در یک سوی اقیانوس و سایر کشورها با نیاز مبرم به این تولیدات در سوی دیگر اقیانوس است. در دایره حمل‌ونقل بین‌المللی کالا، صنعت حمل‌ونقل دریایی و بخصوص کشتیرانی ایفاکننده نقش اصلی است و با توجه به محاسبات در مقیاس تن مایل، در حال حاضر حمل‌ونقل دریایی در سطح جهان دو برابر مجموع تن مایل انجام شده توسط سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای، راه‌آهن و هوایی را به خود اختصاص می‌دهد.
شاخص عمده تقاضا برای حمل دریایی، میزان تجارت بین‌المللی است و طبعاً محل استقرار و مشخصات بنادر و نیز اندازه و ساختار ناوگان تجاری دریایی جهان از سوی رشد تجارت بین‌المللی و مسیرهای تردد آن تعیین می‌گردد.
از نظر سنتی بنادر مجموعه‌ای ازمنابع فیزیکی (مادی) شامل تسهیلات (تأسیسات زیربنایی و تجهیزات روبنایی)، زمین و خدماتی هستند که به منظور تبادل بین حمل‌ونقل دریایی و زمینی (اعم از سیستم‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و راه‌های آبی داخلی)، طراحی و تأسیس می‌شوند. تسهیلات بندر، دارایی فیزیکی یا مادی بنادر، محسوب می‌شوند که به واسطه آن امکان ارائه خدمات لازم به شناورها در بندر و انتقال کالا و مسافر بین کشتی‌‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل زمینی فراهم می آید .
بنادر که در طول دهه گذشته دستخوش تحولاتی عمیق و گسترده شده‌اند، امروزه به عنوان بازارهایی چندمنظوره و مناطقی صنعتی تعریف می‌شوند که در آن نه تنها مسافر و کالا بین سیستم‌های مختلف حمل‌ونقل انتقال می‌یابند، بلکه بنادر محلی برای دسته‌بندی، همگون‌سازی، ‌تکمیل، تعمیر و نگهداری کالا و همچنین محلی برای تولید و توزیع کالا نیز محسوب می‌شوند که باعث ایجاد ارزش افزوده بسیار قابل توجهی است.
به طور کلی امروزه بنادر به عنوان یکی از حلقه‌های زنجیره حمل‌ونقل یکپارچه بین المللی محسوب می‌شوند که براساس محل استقرار و فاصله آن با خطوط اصلی کشتیرانی و نیز توسعه اقتصادی و فنی پسکرانه آن، طیف گسترده‌ای از خدمات را ارائه می‌کنند که ارزش افزوده و منافع اقتصادی کلانی را به دنبال دارد.
بیشترین میزان تخلیه کالای غیرنفتی به کشور از سال ۱۳۶۹ به میزان ۴۱/۹۲۹ میلیون تن در سال ۱۳۸۵ رخ داده است.تخلیه کالای غیرنفتی کشور که از کلیه مبادی ورودی به کشور حمل شده است در بین سالهای ۱۳۶۹ و ۱۳۷۳ روندی نزولی را نشان می‌دهد. این روند تا حدودی (بجز طی سال ۱۳۷۰) واردات کشور از طریق مبادی دریایی را تحت تاثیر قرار داده است. کاهش میزان تخلیه کالا در سال ۱۳۷۷ بیشتر به دلیل کاهش قیمت نفت و تنزل میزان واردات از مبادی دریایی است. تخلیه کالای نفتی در بنادر کشور از سال ۱۳۶۹ تا سال ۱۳۸۴ همواره روند صعودی را با نوسان ملایم طی نموده است و تخلیه کالای نفتی از مقدار ۹۴۷/۲۶ میلیون تن در سال ۱۳۸۴ به ۳۴۹/۴۱ میلیون تن در سال ۱۳۸۵ رسید که رشد زیادی را نسبت به سال قبل تجربه کرده است.
عملیات مربوط به کانتینر بجز در مورد عملکرد تخلیه کانتینر طی سال ۱۳۷۷ در بنادر کشور به طور کلی روند رو به رشد پایدار را هر سال نسبت به سال قبل تجربه کرده است. مجموع بارگیری و تخلیه کانتینر در بنادر کشور طی سال ۱۳۷۱ بالغ بر ۸/۱۰۷ هزار TEU بوده که با اندک کاهش در سال ۱۳۷۲ به ۳/۱۰۰ هزار TEU رسیده و سپس هرساله با رشد ملایم عملیات کانتینری تا پایان سال ۱۳۸۴به تعداد ۴۰۶/۱ میلیون TEU افزایش یافته است. اسکله‌های مربوط به بارگیری و تخلیه کانتینر بنادر کشور در سال ۱۳۸۴ جمعا ۱۳ پست مربوط به بنادر امام(ره) سه پست، خرمشهر دو پست، بندر شهید رجایی هشت پست عملکردی معادل ۴۰۶/۱ میلیون TEU را ثبت نموده‌اند. طی سال ۱۳۸۰ حدود ۳۵۸/۲ میلیون نفر مسافر از طریق بنادر کشور تردد کرده‌اند. بندر قشم طی این سال با ۶۶۵۰۲۳ نفر مسافر ورودی و ۶۸۸۶۷۰ نفر مسافر خروجی جمعاً با جابه‌جایی ۱۳۵۳۷۰۳ نفر مسافر بیشترین سهم را در این امر در اختیار دارد. بندر شهید باهنر با جابه‌جایی ۵۰۶۴۰۳ نفر مسافر شامل ۳۱۹۲۰۸ نفر مسافر ورودی و ۱۸۷۱۶۵ نفر مسافر خروجی در رده دوم قرار دارد. در طول سال ۱۳۸۳ قشم با ۱۷۱/۳ میلیون مسافر و در سال ۱۳۸۴ این بندر با ۴۳۱/۲ میلیون مسافر بیشترین تردد مسافری را به نام خود ثبت کرده است.
تعدادکشتی‌های وارده به بنادر جنوبی کشور طی سال ۱۳۸۴ بالغ بر ۵۶۶۸ فروند گردید که در مقایسه با سال ۱۳۷۰ افزایشی معادل ۲۴/۴۱۵ درصد را نشان می‌دهد. کشتی‌های وارده به بنادر شمالی کشور در طی همین مدت افزایشی معادل ۵۷/۴۸۶ درصد داشته‌اند. مجموع کشتی‌های وارده به بنادر در سال ۱۳۷۰ برابر با ۱۸۹۷ فروند و کشتی‌های وارده به بنادر در سال ۱۳۸۴ برابر با ۸۲۷۶ فروند گزارش شده که از رشدی معادل ۲۷/۴۳۶ درصد برخوردار است. اگرچه تعداد کشتیهای وارده در ظاهر با میزان کالای بارگیری و تخلیه شده در بنادر بدلیل تغییر ظرفیت کشتی‌ها در طول سال‌های مختلف ممکن است همخوانی نداشته باشد اما در ارائه خدمات پهلوگیری و جداشدن از اسکله تفاوت زمانی چشمگیری بین یک کشتی با ظرفیت ۱۵ هزار تن و کشتی دیگر با ظرفیت ۳۲ هزار تن وجود ندارد.

محمدرضا روشندلی

منبع : مجله صنعت حمل و نقل