۴ اسفند۱۲۹۹ ـ پیروزی کودتا و رئیس الوزراء شدن سید ضیاء

چهارم اسفند۱۲۹۹(۲۳ فوریه ۱۹۲۱) سلطان احمدشاه قاجار همراه با صدور اعلامیه ای حکم ریاست الوزرایی سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی و سرداری سپه ژنرال رضاخان را صادر کرد. روز پیش از این (سوم اسفند) تیپ قزاق تهران را متصرف شده بود و فتح الله اکبر ( سپهدار رشتی ) رئیس الوزراء به سفارت انگلستان که خود حامی کودتا بود پناه برده بود.
تیپ قزاق پس از دیدار و مذاکرات ژنرال آیرون ساید انگلیسی با ژنرال رضا خان روانه تهران شده بود و نمایندگان احمد شاه را که برای مذاکره و انصراف تیپ از ورود به تهران به شاه آباد آخرین محل استقرار آن رفته بودند بازداشت کرده بود . واحدهای تیپ پس از شنیدن سخنان مهیج سید ضیاء و دریافت پولهایی را که باخود به شاه آباد (نزدیک تهران ) برده بود عازم پایتخت شدند و شهررا که تنها در دو نقطه مختصر مقاومتی کرده بود متصرف شدند. مقاومت از سوی پلیس بود که با تحمل چند کشته کنار رفت .
احمد شاه در حکم نخست وزیری سیدضیاء اعتراف به غفلت و لاقیدی کابینه های قبلی و عدم امنیت در کشور و بلاتکلبفی ملت کرده بود. سیدضیاء تحصیلکرده فرانسه در تهران روزنامه منتشر می کرد.
در همین روز ژنرال رضا خان اعلامیه « حکم می کنم » را صادر کرد که بر دیوارهای تهران الصاق شد و فهرستی از کسانی را که باید دستگیر شوند به قزاقها داد و شهر جز نانوایی ها و قصابی ها به حالت تعطیل در آمد. سید ضیاء نیز سرهنگ کاظم خان افسر ژاندارم را فرماندار نظامی تهران کرد و از همین لحظه آتش دشمنی ژنرال رضا خان را نسبت به خود روشن ساخت . وی با انتصاب سرهنگ علی خان از افسران مورد اعتماد خود به فرماندهی ژاندارمری بر نارضایی ژنرال رضاخان افزود . هدف سید ضیاء از این انتصابات علم کردن نیرویی در برابر قوای قزاق بود که پادگان تهران را هم به خود ضمیمه کرده بود و نیرومند تر شده بود. ژنرال رضا خان بعدا همه نیروهای مسلح را تحت فرمان خود در آورد و سید ضیاء در نقشه اش شکست خورد.
از تحلیل مورخان چنین بر می آید که انگلستان با هدف سلطه انحصاری بر ایران و ذخائر آن طرح نقشه کودتا را تشویق و از آن حمایت کرده بود. روسیه شریک قبلی انگلستان در سلطه بر میهن ما در پی انقلاب بلشویکی اکتبر ۱۹۱۷ از میدان ایران خارج شده بود . ترس دیگر انگلستان از کمونیست شدن ایران و انتقال کمونیسم از طریق ایران به کشورهای عربی بود که پس از جنگ جهانی اول و انهدام عثمانی به دامن لندن افتاده بودند . انگلستان برای مبارزه با گسترش کمونیسم در ایران که هواداران فراوان هم پیدا کرده بود راهی جز احیاء نیم خیز ناسیونالیسم ایرانی نمی دید . تنها رجلی که در آن زمان با انتصاب سید ضیاء به ریاست الوزرایی مخالفت کرد دکتر مصدق والی ( استاندار ) وقت فارس بود که وی را عامل اجنبی خواند و کودتا را یک نقشه خارجی اعلام داشت . دکتر مصدق حاضر نشد حکم نخست وزیری سید ضیاء را به ادارات فارس ابلاغ کند و سید ضیاء چند روز بعد ضمن مخابره تلگرامی او را تهدید کرد . با وجود این تهدید از دکتر مصدق خواست که در سمت خود باقی بماند که وی نپذیرفت و به تهران آمد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز