مصری ها ادبیات فارسی می خوانند

مصری ها به تازگی در حوزه ادبیات کلاسیک ایران فعالیت های چشمگیری را آغاز کرده اند. این فعالیت ها اگر چه در قالب شیوه ای از نهضت ترجمه صورت می گیرد، اما راهی برای شناخت بیشتر از یکی از بزرگ ترین خاستگاهای ادبی جهان است. این روزها مرکز ملی ترجمه مصر در زمینه ترجمه ادبیات ایران همکاری جدی و هدفمندی را با وزارت فرهنگ این کشور شروع کرده است. هم اکنون پنج کتاب از شاهکارهای ادبیات کلاسیک پارسی از جمله «هفت پیکر»، «مخزن الاسرار»،«خسرو و شیرین» از حکیم نظامی گنجوی و «یوسف و زلیخا» و «سلامان و ابسال» آثار شاخص نورالدین عبدالرحمن جامی بر پیشخوان کتابفروشی های مصر قرار گرفته است. حکیم نظامی گنجوی (۶۰۸-۵۳۷ هجری قمری) بزرگ ترین منظومه سرای ایرانی و از بنیانگذاران درام حماسی - عاشقانه در ایران و سراسر گیتی است. نظامی در نزد مستشرقین، زبان شناسان و منتقدان ادبی جهان با اثر عظیم و بی بدیل «خسرو و شیرین» شناخته می شود. او نخستین ادیبی است که در تاریخ از قابلیت های اجتماعی زبان شناسی استفاده نمود. بنابراین زبان محاوره را وارد ادبیات داستانی منظوم کرد. از دیگر وجهه های زبان شعری حکیم نظامی نیز که جهانیان را مسحور کرده، پاکیزگی زبان است. او از بنیانگذاران اخلاق گرایی ادبی است و در تمام دیوان او حتی یک کلمه رکیک و نکوهیده یافت نمی شود. با این حال ترجمه مصری ها از سه کتاب حکیم نظامی گنجوی تنها با تیراژ داخلی چاپ نشده است. ترجمه این آثار به زبان عربی است و گستره توزیع آن نیز جهان عرب است؛ پیش بینی می شود سه کتاب «هفت پیکر» «مخزن الاسرار» و «خسرو و شیرین» به مخاطبان کثیری دست یابد. هفت پیکر به قصه بهرام پنجم ساسانی می پردازد و کاراکتری تاریخی را دستمایه درام قرار می دهد.
بهرام گور و دختر رای هند در گنبد سیاه هفت پیکر یا بهرامنامه چهارمین منظومه نظامی از نظر ترتیب زمانی و یکی از دو شاهکار او (با خسرو و شیرین) از لحاظ کیفیت است. این دفتر را از جهت ساختار کلی و روال داستانی می توان بر دو بخش متمایز تقسیم کرد.
این منظومه آمیزه ای از جنبه حماسی و غنایی است، بدین معنی که بخش هفت گنبد تماماً دارای ر وح غنایی و تخیل رمانتیک است ولی بخش تاریخی گونه، اگر چه سعی شاعر بر ترسیم چهره ای حماسی برای بهرام بوده، آمیزه ای از جنبه حماسی و عناصر غنایی است. هفت پیکر از حکیم نظامی در انظار منتقدان جهانی تأویلی هندسی وار، تودرتو و نمادگرایانه را ساخته است. طوری که این ادیب بزرگ ایرانی را به عنوان یکی از بنیانگذاران سمبولیسم و نمادگرایی ادبی در علم زبان شناسی مطرح می کند.
در هفت پیکر زمین و آسمان و جلوه های جمال این دو با هم پیوند می یابد.اما مخزن الاسرار نظامی، کتابی در برگیرنده خواندن مردم به خودشناسی، خداشناسی و گزینش ویژگی های پسندیده اخلاقی است و در بحر سریع مسدس (مفتعلن مفتعلن مفتعل) سروده شده است.
خسرو و شیرین منظومه دیگری از نظامی گنجوی است که در آن از لحن باربد سخن رفته است.
نظامی این منظومه را درباره زندگی خسرو و شیرین، هنگام فرار از مقابل بهرام چوبینه و غزل هر یک از کنیزان خسرو و شیرین و گفت وگوی آن دو و سرود نکیسا و باربد، بیان می دارد.
این در حالی است که مصری ها از نورالدین عبدالرحمن جامی نیز دو کتاب ترجمه کرده اند. جامی در واقع از پیروان حکیم نظامی است و در ادبیات ایران پایگاهی رفیع و دست نایافتنی دارد. کتاب یوسف و زلیخا به دلیل تقارن جغرافیایی زندگی زلیخا و عزیز مصر در این سرزمین، دارای دو بعد نوستالژیک تاریخی و اجتماعی است و سپس بحث ادبی را هم به این مقوله اضافه می کند. این کتاب مثنوی پنجم حکیم نورالدین عبدالرحمن جامی است.
مثنوی پنجم یوسف و زلیخا مثنوی عشقی به سبک خسرو و شیرین نظامی و ویس و رامین فخرگرگانی است که به نام و یاد پیامبر و بیان معراج و مدح سلطان حسین بایقرا آغاز می شود. در این کتاب جامی از سوره یوسف در قرآن و نیز از روایات تورات در سفر پیدایش بهره برده است. تاریخ تألیف این کتاب را سال ۸۸۸ هجری دانسته اند.
اما سلامان و ابسال دومین مثنوی جامی و اثری تاریخی و اجتماعی است.
مثنوی دوم (سلامان و ابسال) به نام سلطان یعقوب ترکمان آق قویونلوست و در سال ۸۸۵ تألیف شده است. حکایت سلامان و ابسال نخستین بار در شرح اشارات خواجه نصیرالدین توسی و اسرار حکمه ابن طفیل آمده بود که جامی آن را به نظم فارسی در آورد.
این در حالی است که جنبش ترجمه مصری در حوزه ادبیات کلاسیک ایران تنها به این پنج کتاب مهم مختوم نشده است. پروفسور عبدالعزیز نجوش استاد دانشگاه مصر، به سرپرستی هیئتی چندین کتاب دیگر را هم در این جریان فرهنگی قرار داده است. تاریخ جهانگشا از عطاءالملک جوینی از آثار بی نظیر تاریخ نویسی ادبی، «نوروزنامه» حکیم عمرخیام نیشابوری و کتابی تحقیقی و پژوهشی با عنوان خیام دانشمند ستاره شناس ریاضی دان بزودی بر پیشخوان کتابفروشی های مصر و جهان عرب قرار می گیرند.

حسین ابوالفتحی

منبع : روزنامه ایران