چگونگی محاسبه‌ی لحظه‌ی تحویل سال ۱۳۸۷

نوروز و جشن آیینی ما ایرانیان قدمتی چند هزار ساله دارد. کسی نمی‌تواند لحظه‌ی زیبای تحویل سال را در هر بعدی اعم از نجومی، عرفانی و ... از یاد ببرد. همه چیز دگرگون می‌شود و این دگرگونی گویی کل زمین و زمان را در بر می‌گیرد. لذا این لحظه‌ی ارزشمند از باستان تاکنون مورد توجه بوده است.
موقعیت خورشید در لحظه‌ی تحویل سال نوتقویم یکی از مظاهر فرهنگی ملت‌های جهان است و به خود می‌بالیم که وارث دقیق‌ترین تقویم دنیا هستیم. تقویم هجری شمسی مانند دیگر تقویم‌های موجود در دنیا نیست که با تغییر روز، سال جدید در آن آغاز شود، بلکه در یک لحظه به نام تحویل سال یا رسیدن خورشید به نقطه‌ی اعتدال بهاری است که آغاز می‌گردد. فرقی ندارد که در چه نقطه‌ای از زمین باشید زیرا این لحظه برای همه کاملاً یکسان است. این برتری برازنده‌ی تقویم ما ایرانیان است.
حال بد نیست بدانیم چگونه می‌توانیم با روش‌های ساده آن هم به طور نسبتاً دقیق این لحظه را محاسبه کنیم.
یکی از سامانه‌های معروف مختصات سماوی، مختصات دایرة‌البروجی است. این سامانه حاصل چرخش ظاهری خورشید به دور زمین در طی یک‌سال شمسی است. در واقع در این سامانه مختصات عرضی اجرام سماوی به عرض دایرة‌الروجی و مختصات طولی به طول دایرة‌البروجی مشهور است. خورشید نیز در چرخش ظاهری خود به دلیل قرار‌گیری بر روی دایرة‌البروج عرض صفر درجه دارد و طول آن نیز بر اساس میزان جرکت آن در طی ایام سال قابل محاسبه است. لحظه‌ی تحویل سال از برخورد دو صفحه‌ی حرکت وضعی و انتقالی زمین به وجود می‌آید. حال کافی است تا مختصات ظاهری خورشید را با استفاده از تقویم‌های نجومی یا نرم‌افزارهای دقیق در اختیار داشته باشید و با فرمول‌های نجومی آن را به مختصات واقعی اصلاح کنید.
این مختصات اصلاح شده با در نظر گرفتن پارامتر دلتا T و لحاظ ۳.۵+ ساعت به گرینویچ برای ساعت صفر چهار روز ۱۹، ۲۰ ، ۲۱ و ۲۲ مارس ۲۰۰۸ به شرح زیر است.
تاریخ/ طول دایرة‌البروجی
ساعت صفر ۱۹ مارس ۲۰۰۸/ ۳۵۸.۶۲۱۳۸۸۹ درجه
ساعت صفر ۲۰ مارس ۲۰۰۸/ ۳۵۹.۶۱۵۰۰۰۰ درجه
ساعت صفر ۲۱ مارس ۲۰۰۸/ ۰۰۰.۶۰۸۰۵۵۶ درجه
ساعت صفر ۲۲ مارس ۲۰۰۸/ ۰۰۱.۶۰۰۵۵۵۶ درجه
همان‌طور که مشخص است طول دایرة‌البروجی خورشید بین ساعت صفرِ ۲۰ و ۲۱ مارس ۲۰۰۸، صفر می‌شود. پس لحظه‌ی تحویل سال ۱۳۸۷ بین این دو تاریخ است.
حال باید تغییرات جابه‌جایی خورشید طی ساعت صفر ۱۹ مارس تا ساعت صفر ۲۰ مارس ۲۰۰۸ بررسی کنیم.
درجه ۰.۹۹۳۰۵۵۶=۳۵۹.۶۱۵-۰۰۰.۶۰۸۰۶+۳۶۰
سپس باید آن مقدار از حرکت خورشید را بر روی دایرة‌الروج از ساعت صفر ۲۰ مارس تا زمانی‌که طول دایرة‌البروجی صفر (لحظه‌ی تحویل سال) می‌شود را محاسبه کنیم.
درجه ۰.۳۸۵=۳۵۹.۶۱۵-۳۶۰
حال برای محاسبه‌ی لحظه‌ی تحویل سال ۱۳۸۷ یک تناسب ساده می‌بیندیم. در واقع خورشید طی ۲۴ ساعت از ساعت صفر ۲۰ مارس تا ساعت صفر ۲۱ مارس ۲۰۰۸ مقدار ۰.۹۹۳۰۶ درجه بر روی دایرة‌البروج جابه‌جا شده است. پس مقدار ۰.۳۸۵ درجه را در طی چه مقدار زمانی جابه‌جا خواهد شد؟
ساعت ۹.۳۰۴۶۱۱=۰.۹۹۳۰۵۵۶÷(۲۴×۰.۳۸۵)
بعد از تبدیل به دقیقه و ثانیه لحظه‌ی تحویل سال ۱۳۸۷ با دقتی قابل قبول ساعت ۰۹:۱۸:۱۷ خواهد شد که یک ثانیه به دلیل خطای گرد کردن از آن کسر شده است. نرم‌افزارهای قدرتمند محاسباتی مانند Micca و Accurate Times ۵ هر دو، لحظه‌ی تحویل سال ۱۳۸۷را ۰۹:۱۸:۱۸ محاسبه کرده‌اند. حال آن‌که شورای تقویم این لحظه را ساعت ۰۹:۱۸:۱۹ اعلام نموده است که به نظر می‌رسد این ۱ ثانیه اختلاف به دلیل تفاوتی اندک در دقت محاسبات طول دایرة‌البروجی خورشید است.
● اما این ساعت برابر با چه تاریخی از تقویم شمسی است؟
برای پاسخ به این سوال لازم است که ما با قاعده‌ی نوروز تحویلی نیز آشنا شویم. بر اساس این قاعده اگر لحظه‌ی تحویل سال بین ساعت ۰۰ تا لحظه‌ی ظهر حقیقی (لحظه‌ای که خورشید از نصف‌النهار ناظر عبور می‌کند که برای ایران نصف‌النهار ۳.۵+ از گرینویچ یعنی طول ۵۲.۵ درجه شرقی محاسبه می‌شود) باشد همان روز را به عنوان آغاز سال (یا ۱ فروردین) در نظر می‌گیرند. حال اگر لحظه‌ی تحویل سال منطبق بر لحظه‌ی ظهر حقیقی و یا بین لحظه‌ی ظهر حقیقی و ساعت صفر باشد، فردای آن روز را به عنوان آغاز سال جدید (یا ۱ فروردین) در نظر می‌گیرند. در این حالت لحظه‌ تحویل سال ۲۹یا ۳۰ اسفند واقع می‌شود.
همان‌طور که می‌دانید طول سال شمسی کسر دقیقی از ۳۶۵ روز نیست و تقریباً ۶ ساعت در هر سال اضافی دارد. لذا با جمع این کسور در طی ۴ و گاهی مواقع ۵ سال، یک روز به انتهای سال چهارم یا پنجم اضافه می‌شود که در این صورت آن سال کبیسه خواهد شد. به همین دلیل با به وجود آوردن چنین قاعده‌ای از حرکت تحویل سال در تقویم هجری شمسی جلوگیری می‌کنند. و با هر بار گذر لحظه‌ی تحویل سال از لحظه‌ی ظهر حقیقی یک روز به عنوان کبیسه اضافه خواهد شد. برای مثال تحویل سال ۱۳۸۸ ساعت ۱۵:۱۳:۳۹ و لحظه‌ی ظهر حقیقی ۱۲:۰۷:۲۸ است که همان‌طور که مشخص است لحظه‌ی تحویل سال از لحظه‌ی ظهر حقیقی عبور کرده است و لذا سال ۱۳۸۷ یک سال کبیسه خواهد بود.
پس با این توضیحات لحظه‌ی تحویل سال ۱۳۸۷ که ساعت ۰۹:۱۸:۱۹ و لحظه‌ی ظهر حقیقی برای نصف‌النهار رسمی ایران ۱۲:۰۷:۲۵ است لذا بر اساس قاعده‌ی نوروز تحویلی ۲۰ مارس ۲۰۰۸ برابر با ۱ فروردین ۱۳۸۷ خواهد بود و سال ۱۳۸۶ نیز یک سال عادی است.

http://tishtar.mihanblog.com
علی ابراهیمی سراجی
منابع:
نرم‌افزار Accurate Times ۵.۱۱
تقویم هجری شمسی نوشته‌ی ایرج ملک‌پور