فاضلاب یک آب زائد نیست

منابع آب یکی از موضوعاتی است که طبق نظر کارشناسان در آینده از دلایل بروز درگیری و جنگ در سراسر جهان و به خصوص در منطقه خاورمیانه خواهد بود و از این رو اکثر کشورها به دنبال دستیابی به منابع جدید آب هستند. از جمله در جهان امروز به فاضلاب تصفیه شده به عنوان منبع جدیدی برای آب می نگرند. بر این اساس اکثر نقاطی که با کمبود آب مواجه هستند در تلاش برای جایگزینی این منبع جدید آب با منابع سنتی آن(آب زیرزمینی و آب جاری) هستند. نکته حائزاهمیت این است که با افزایش شهرنشینی و سطح رفاه جوامع، مصرف آب افزایش یافته و بحران های کمبود آب بیش از پیش آشکار خواهد شد. این در حالی است که با افزایش رفاه اجتماعی، میزان فاضلاب جمع آوری شده نیز بیشتر می شود و از این رو می توان گفت استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده(به عنوان یک منبع آب) در تقابل با رشد جامعه نیست، بلکه همخوان با آن است و لازم است توجهی دوچندان بدان داشت و اصطلاحاً باید «از هم اکنون، آینده را مهندسی کرد» چون در آینده خشکسالی ها بیشتر خواهد شد.
نهایتاً اینکه براساس کیفیت فاضلاب تصفیه شده، می توان از آن در کشاورزی، آبیاری، کاربردهای مختلف صنعتی به خصوص در برج های خنک کن صنایع، پالایشگاه ها و نیروگاه ها بهره گرفت. سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۸ را «سال بین المللی دفع بهداشتی فاضلاب» اعلام کرده است. در سال ۲۰۰۷ عبدالله الحصین وزیر آب و برق عربستان در کارگاه آموزشی انجمن محیط زیست آبی عربستان سعودی(SAWEA) سخنرانی مبسوطی در زمینه وضعیت آب این کشور داشته است که در ادامه آن را مطالعه می کنید. این کارگاه با حمایت مالی شرکت نفت سعودی «آرامکو» برگزار شده است.
● اعضای برجسته انجمن و شرکت کنندگان در کارگاه
سلام و صبح بخیر
برای بنده حضور در این کارگاه آموزشی مایه مباهات و افتخار است. ما در وزارت آب و برق از تلاش های این انجمن در تشکیل چنین نشست هایی تقدیر می کنیم، چون ما را قادر می سازد تا دانش خود را با دیگران سهیم کرده و آگاهی خودمان را درباره مسائل مهم افزایش دهیم.
من می خواهم از این فرصت برای صحبت با شما درباره وضعیت آب عربستان سعودی استفاده کنم و به خصوص درباره تلاش های وزارتخانه متبوع خود برای پاسخگویی به نیازهای رو به افزایش برای آب شرب و خدمات فاضلاب توضیحاتی ارائه کنم.
آقایان عزیز، موضوعات تامین آب، کیفیت آب و نیز مدیریت فاضلاب برای مدت طولانی است که از دغدغه های جدی دولت به شمار می رود. عربستان سعودی فاقد منابع سرشار آب طبیعی است و بخش اعظم آب آشامیدنی ما از ۳۰ تصفیه خانه اصلی آب تامین می شود که آب را برای ۴۰ شهر آماده می سازند. ظرفیت این تصفیه خانه ها حدود ۳ میلیون مترمکعب در روز است که باعث شده بالاترین ظرفیت شیرین سازی آب در جهان از آن کشور ما باشد. ضمناً در حال حاضر روزانه حدود ۵/۵ میلیون مترمکعب آب شرب برای مردم تامین می شود.
در سال های اخیر وزارت آب و برق بیش از ۱۳۰۰ پروژه آب و فاضلاب را در کشور اجرا کرده است که این پروژه ها دربرگیرنده پروژه های بزرگ شهری تا پروژه های کوچک تر روستایی است. در این زمینه باید ذکر شود که علاوه بر میزان رشد ۳ درصدی جمعیت باید به مهاجرت روستاییان به شهرها نیز توجه کرد چون همه اینها باعث افزایش شدید مصرف آب به خصوص در شهرهای بزرگ ما خواهد شد. آمارها بیانگر آن است که فقط ۵ شهر بزرگ ما حدود ۵۵ درصد از تقاضا را به خود اختصاص داده اند. جمعاً ۱۵ شهر ما حدود ۸۰ درصد از تقاضا را در اختیار دارند و ۲۰ درصد باقی مانده متعلق به ۱۲ هزار روستا و اجتماع کوچک است.پیش بینی ها نشان می دهد طی بیست سال آینده تقاضای آب ما به حدود ۱۱ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. باید طی پنج سال آینده تولیدکنندگان مستقل(غیردولتی) آب و برق، حدود ۳ میلیون مترمکعب در روز ظرفیت اضافی برای آب بسازند. برای پر کردن فاصله بین عرضه و تقاضا از هم اکنون برای واحدهای جدید شیرین سازی آب و نیز منابع جدید آب زیرزمینی برنامه ریزی شده است.
قابل ذکر است ما در حال حاضر دو میلیون مترمکعب فاضلاب را تا حد تصفیه ثانویه(مرحله دوم) و تصفیه تکمیلی(مرحله سوم) تصفیه می کنیم و این مقدار را طی پنج سال آینده به بیش از پنج میلیون مترمکعب(تا حد تصفیه تکمیلی) خواهیم رساند. ما امیدواریم بتوانیم طی این مدت ۹۰ درصد از جمعیت خود را تحت پوشش شبکه فاضلاب ببریم.
میهمانان ارجمند، برای فائق آمدن بر این مسائل وزارت آب و برق خود را درگیر چالشی کرده است تا بخش آب کشور را به سطح جهانی تغییر وضعیت دهد. بروز مسائلی از قبیل کمبود آب، پرهزینه بودن تامین آب و سختگیرانه تر شدن استانداردهای آب تخلیه شده به محیط زیست همه و همه بدین معنی است که ما نیازمند به کارگیری استراتژی های جایگزین برای مدیریت آب هستیم. علاوه بر برنامه هایی که برای تجدید ساختار سازمان ها و خصوصی سازی خدمات درنظر گرفته شده است، ما نیز همگام با تلاش های بین المللی به مبحث «استفاده مجدد از آب» پرداخته ایم.این مبحث از اجزای اساسی مدیریت یکپارچه منابع آب و نیز استراتژی توسعه پایدار این وزارتخانه به شمار می رود و در موضوع ایجاد منابع جدید آب از مکانیسم های مهم اقتصادی است.
استفاده مجدد از آب باعث می شود در چرخه آب، منابع جایگزین برای آب ایجاد شده و به طور همزمان میزان تخلیه فاضلاب به محیط زیست کاهش یابد. اینها موجب می شود آب موجود در منابع ذخیره شده و تا حد امکان مورد استفاده مجدد قرار گیرد و هنگام تخلیه به محیط زیست نیز دارای بالاترین استانداردهای کیفی باشد. به علاوه هزینه تامین آب و تولید فاضلاب نیز کاهش خواهد یافت. با این حال مهم ترین حسن این کار همانا «جایگزینی منابع آب» خواهد بود، یعنی در محل هایی که به آب با کیفیت آشامیدن نیاز نباشد (مثل کشاورزی) می توان از فاضلاب تصفیه شده استفاده کرد.
موارد زیادی را می توان یافت که استفاده مجدد از آب دارای صرفه اقتصادی و با محیط زیست نیز همخوان است. در همین وضعیت کنونی نیز می توان دید با اینکه در کشور ما حدود ۹۰ درصد جمعیت تحت پوشش آب و ۴۵ درصد آنها دارای شبکه فاضلاب هستند، ولی فقط ۶ درصد از فاضلاب تصفیه شده مورد استفاده مجدد قرار می گیرد که این نشان دهنده فرصت ها و پتانسیل های موجود و نیز منافع ممکنه برای این کار است.
حضار گرامی، طی دو سال گذشته این وزارتخانه بررسی های زیادی برای ارزیابی این امور انجام داده و در سطح ملی نیز برنامه وسیعی را در زمینه صرفه جویی آب انجام داده و ۳۳ میلیون کیت صرفه جویی را رایگان در اختیار مردم قرار داده است که می تواند باعث صرفه جویی ۳۰ درصدی در خانه ها و مراکز عمومی شود.
این وزارتخانه با هدف بهبود عملکرد و ایجاد خدمت رسانی بهتر به مشترکان تصمیم گرفته است از طریق «برنامه مشارکت بخش خصوصی، (pppp)» بخش خصوصی را درگیر عملیات آب و فاضلاب شهری کند. این کار با هدف ایجاد فرصت های جدید سرمایه گذاری برای جایگزینی و ترمیم دارایی شرکت ها و نیز تامین دارایی های جدید است تا راندمان عملیاتی آنها افزایش یافته و کارایی آنها در مراحل تامین، تصفیه و استفاده مجدد از آب بهبود یابد.برنامه خصوصی سازی و تشکیل یک «شرکت ملی آب» در شورای عالی اقتصادی کشور به تصویب رسیده است و زمانی که در کمیسیون پادشاهی با آن موافقت شود، این شرکت می تواند فرآیند تغییرات و خصوصی سازی در بخش آب را نظارت و مدیریت کند. احتمالاً شرکت ملی آب وظایف خود را به عنوان یک سازمان مجزا از اوایل سال ۲۰۰۸ بر عهده خواهد گرفت.با این وجود این وزارتخانه از قبل بعضی از تغییرات را در بخش آب و فاضلاب به انجام رسانده است.
برای شهر ریاض یک پیمان مدیریت (بر پایه عملکرد) برای یک دوره شش ساله جهت خدمات آب شهری به امضا خواهد رسید. برای شهر جده نیز قرارداد مشابهی برای یک دوره هفت ساله جهت خدمات آب و فاضلاب شهری در مرحله مناقصه است و احتمالاً در سال ۲۰۰۸ امضا می شود.در این دو شهر باید روش شناسی (متدولوژی) پیشنهادی مشاوران در زمینه لجن و استفاده مجدد از آب به کار گرفته شود.
به علاوه این مشاوران در مورد استراتژی های بازار و قراردادها و مشارکت سرمایه گذاران بیرونی نیز نظر می دهند.مشاوران دیگری نیز ۲۰۰ حوزه اسکان که ۸۰ درصد جمعیت کل کشور را شامل می شود، بررسی می کنند و گزارش خود را در مورد امکان جایگزینی فاضلاب تصفیه شده با منابع کنونی آب و نیز روش های استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده و دفع لجن ارائه می دهند.کمیسیون پادشاهی نیز قوانینی در دست بررسی دارد تا استانداردهای کیفی را برای استفاده از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی و صنعت تعیین کند و نیز مراکز پرمصرف از جمله مجتمع های بزرگ مسکونی را ملزم کند تاسیسات تصفیه فاضلاب نصب و از این فاضلاب تصفیه شده در محل های مناسب استفاده کنند.
بزرگواران، در انتها تمایل دارم مجدداً از شرکت کنندگان و برگزارکنندگان این کارگاه آموزشی تشکر کنم. وزارتخانه متبوع من، مشارکت صنایع در بخش استفاده مجدد از آب را تشویق کرده و مورد حمایت قرار می دهد. مهم ترین موضوع این است که این وزارتخانه، بخش صنعت، تجارت و عموم مردم با روش ها و استراتژی های صرفه جویی در آب و استفاده مجدد از آن خو بگیرند.
به نفع همه است که فاضلاب یک «آب زائد» نباشد. متشکرم.

عبدالله مصطفایی

منبع : روزنامه اعتماد