بیداری دانشجویی

از سال ۱۳۱۳ (تاسیس دانشگاه تهران) تاکنون هفتادسال از عمر دانشگاه و جنبش دانشجویی در ایران می‌گذرد و در طول این مدت جنبش دانشجویی فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است. تاسیس شاخه دانشجویی حزب توده(۱۳۲۲)، سرکوب دانشجویان در ۱۶ آذر ۱۳۳۲، تسخیر سفارت آمریکا درتهران از سوی دانشجویان پیرو خط امام(۱۳۵۸)، انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها (۱۳۵۹) و ده‌ها حادثه تاریخی دیگر نشانگر اهمیت نقش دانشگاه در تحولات جامعه ایران است و شاید اگر کمی در تاریخ جنبش دانشجویی در ایران تامل کنیم، ویژگی‌های بارزی را مشاهده می‌کنیم.
تنوع گروه‌ها و گرایشات سیاسی و عقیدتی در دانشگاه‌ها و تاثیرپذیری و ارتباط مستقیم دانشجویان با فعالیت سیاسی و مبارزاتی موجود در جامعه مهمترین شاخصه‌های جنبش دانشجویی در ایران است. در واقع این یک شاخصه روانی است که در ایام دانشجویی بر شرایط روحی و زندگی یک انسان حاکم است و امری غیرقابل انکار و محوناشدنی است.
در همین راستا رهبر معظم انقلاب نیز بنا بر حساسیت موضوع دانشگاه و دانشجو با رهنمودهای راهگشای خود، مسیر درست حرکت‌ها و فعالیت‌های سیاسی و آرمان‌خواهانه دانشجویان را بر همه روشن می‌نماید و نقشه جامعی پیش روی این طبقه تاثیرگذار از جامعه اسلامی ترسیم می‌نماید. با در نظر گرفتن این مقدمه در ادامه نگاهی گذرا به این مسئله خواهیم داشت:
● بیداری دانشجویی
رهبر معظم انقلاب لفظ بیداری دانشجویی را بر جنبش دانشجویی ترجیح می‌دهد و در تعریف و تبیین این مقوله تصریح می‌کند: “جنبش دانشجویی، یا به تعبیر درست‌تر بیداری دانشجویی، چیز جدیدی نیست؛ یک چیز مخصوص ایران هم نیست، متعلق به محیط دانشگاه است. یکی از فرایض اولیه دانشجو، مجموعه مدیران دانشگاه و مجموعه مدیران کشور، شناسایی این پدیده ذاتا دانشجویی است؛ یعنی بیداری دانشجویی، یا جنبش دانشجویی یا حرکت دانشجویی. منشا چنین پدیده‌ای خصوصیاتی است که در دانشگاه و در مجموعه دانشجویان هست. سن وانرژی و توان و نیروی جوانی، معارف و دانش‌هایی که دانشجو در این دوره با آنها آشنا می‌شود- چه معارف علمی، چه معارف سیاسی، چه معارف اجتماعی- فراغت دانشجویی که گرفتار زندگی و نان و دربند گرفتاری‌ها و بارهای زندگی نیست و یک آزادی نسبی دارد و در جایی مسئولیت ندارد، مجتمع بودن دانشجویان در یک محیط خاص، تاثیر گرفتن از امواج عمومی جامعه و بازتاب آنها را نشان دادن- چه مثبت و چه منفی- از عوامل این پدیده بسیار مهم و در عین حال بسیار مبارک است که در صورتی که از آن استفاده نشود و یا بد استفاده شود، بسیار خطرناک هم خواهد بود... (بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی ۸۲/۲/۲۲)
در واقع با توجه به آنچه که در بالا ذکر شد جنش دانشجویی در صورتی که با یک هدف و آرمان مقدس و مشخص شکل گیرد امر مبارکی است که فواید و سود فراوانی برای کشور خواهد داشت و در صورتی که مورد سوءاستفاده جریان‌های سیاسی و احزاب قرار گیرد پیامدهای جبران‌ناپذیری در انتظار جامعه خواهد بود. لذاست که درهمین راستا در اندیشه رهبر معظم انقلاب حفظ روحیه انقلابی طیف‌ها و جنبش‌های دانشجویی در کنار مسئولین و ملت در راستای اصول اصیل انقلاب اسلامی و ارزش‌های دینی امری قطعی و واقعی است و در صورت فقدان آن، تهدید بزرگی محسوب خواهد شد.
“دانشگاه لاابالی و بیگانه از ارزش‌های دینی و بی‌تفاوت و خونسرد نسبت به مفاهیم و جهت‌گیری‌های انقلابی، دانشگاهی که در او نبض انقلاب نزند، دانشگاهی که اعضای آن- چه دانشجو چه استاد- نسبت به حرکت انقلابی ملت ایران و برای پیشاهنگی و پیشقراولی، احساس تکلیف نکند و نقش درجه یک را در کار انقلاب نداشته باشد،‌دانشگاهی نیست که امیدبخش و تضمین کننده آینده موردنظر امام(ره) باشد...” (بیانات مقامات معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۷۰/۹/۲۰) بدین ترتیب کاملا واضح و مبرهن است که جنبش دانشجویی باید التزام عملی و نظری به ارزش‌های دینی و جهت‌گیری‌های انقلابی توده‌های مردم داشته باشد و در صورتی که بخواهد صرفا به ابزاری برای شکل‌گیری منافع گروه‌های سیاسی و افراد فرصت‌طلب تبدیل شود و آرمان‌گرایی را بدون حفظ عقلانیت در احساسات محض خلاصه کند ضایعات جبران‌ناپذیری را به جای می‌گذارد.
● ۶ اصل مهم
در حرکت‌ها و فعالیت‌های دانشجویی که در نظام جمهوری اسلامی صورت می‌گیرد یکسری از اصول و مفاهیم وجود دارد که رعایت و اولویت دادن به آن در روند حرکت این جریان بسیار مهم است. این ۶ اصل مهم که رهبر معظم انقلاب به صورت سلسله‌وار به آن اشاره می‌نماید به این شرح است:
۱) “خصوصیت اول حرکت دانشجویی، آرمان‌گرایی در مقابل مصلحت‌گرایی است. عشق به آرمان‌ها و مجذوب آرمان‌ها شدن. انسان وقتی که در محیط تلاش و کار معمولی زندگی قرار می‌گیرد، گاهی که موانع جلوی چشم او را می‌گیرد، آرمان‌ها را دوردست و غیرقابل دستیابی به انسان نشان می‌دهد. گاهی هم آرمان‌ها فراموش می‌شوند. در محیط جوان، آرمان‌های ملموس، محسوس، زنده و قابل دسترس و دستیابی است. لذا برای آنها تلاش می‌شود. خود این تلاش، تلاش مبارکی می‌شود.”
۲) “خصوصیت دوم، صدق و صفا و خلوص است. در حرکت دانشجویی، کلک، تقلب، حیله و شیوه‌های غیرانسانی که معمولا در محیط‌های زندگی رایج به کار می‌رود، کمرنگ است و یا به‌طور طبیعی نیست.در محیط معمولی زندگی،‌در محیط سیاست، در محیط تجارت هرکس هر حرفی می‌زند، مواظب است ببیند از این حرف چه گیرش می‌آید و چه از دست می‌دهد. اما در محیط حرکت دانشجویی، حرف را برای خوب بودنش، برای درست بودنش و برای حقیقت، بیان و دنبال و تعقیب می‌کنند.نمی‌خواهیم تعمیم دهیم و بگوییم که هر نفر از آحاد دانشجو، هر تک تکی از این حرف‌هایی که می‌زند، این طور است، نه اما این رنگ غالب است.”
۳) “خصوصیت سوم، آزادی‌هایی از وابستگی‌های گوناگون حزبی و سیاسی و نژادی وامثال اینهاست. در این مجموعه حرکت دانشجویی انسان می‌تواند این خصوصیت را مشاهده کند که این هم یک شعبه از همان مصلحت‌گرایی است. غالبا در اینجا از تقیداتی که معمولا مجموعه‌های گوناگون سیاسی و غیرسیاسی برای افراد خودشان راهم می‌کنند، خبری نیست و جوان حوصله این قید و بندها را ندارد...”
۴)“‌چهارمین خصوصیت این حرکت، مبتنی بر اشخاص نبودن است. یعنی این حرکت امروز هست، ده سال پیش هم بود، ده سال بعد هم هست، اما نه ده سال پیش شما بودید، نه ده سال بعد شما اینجا هستید. این حرکت هست ولی مبتنی بر اشخاص نیست، متعلق به فضا و مجموعه حاضر است.”
۵) “پنجمین خصوصیت بسیار مهمش (حرکت دانشجویی) این است که در مقابل مظاهری که از نظر فطرت انسانی زشت است- مثل ظلم، زورگویی، تبعیض، بی‌عدالتی، تقلب، دورویی و نفاق- حساسیت منفی دارد و آن را دفع می‌کند...”
۶) “ششمین خصوصیت این حرکت دانشجویی و این پدیده ذاتی محیط دانشگاه‌هاست، این است که بر این حرکت،فقط احساسات حکومت نمی‌کند بلکه ضمن اینکه احساسات هست، منطق و تفکر و بینش و تحصیل و میل به فهمیدن و تدقیق هم در آن وجود دارد. البته شدت و ضعف دارد، گاهی هم کم و زیاد.”‌(بیانات در دیدار از دانشگاه صنعتی شریف ۷۸/۹/۱)
با در نظر گرفتن این ۶ خصوصیت به این نتیجه می‌رسیم که چارچوب شکلی، فکری و حرکتی جنبش‌های دانشجویی در اندیشه مقام معظم رهبری باید از ۶ ویژگی حیاتی برخوردار باشد:
۱) آرمان گرایی
۲) صدق و صفا و دوری از تقلب و نفاق
۳) آزادی از وابستگی‌های حزبی،سیاسی و نژادی
۴) مبتنی نبودن بر اشخاص
۵) حساسیت در مقابل مظاهری که از نظر فطرت انسانی مطرود است مثل ظلم
۶) مبتنی بودن حرکت‌هایی دانشجویی بر عقلانیت ودوری از احساسات محض
بدین ترتیب کاملا واضح است که هر جنبش و حرکتی را در دانشگاه‌ها نمی‌توان به یک حرکت دانشجویی و بیداری تعبیر نمود. حرکت‌هایی که صرفا منافع حزبی را دنبال کند و یا به یک شخص ویژه بستگی داشته باشد در چارچوب موردنظر رهبر نمی‌گنجد. حساسیت نداشتن در مقابل مظاهر زشت و غیرانسانی و حرکت‌های احساسی صرف نیز مقولات بی‌فایده‌ای برای یک فعالیت دانشجویی است.
در هر صورت با نگرش کوتاه به جنبش دانشجویی کنونی در دانشگاه‌ها در می‌یابیم که هنوز با حالت ایده‌آل و آرمانی یک حرکت دانشجویی که رهبر انقلاب نیز به آن اشاره کرده‌اند فاصله داریم. عملکرد رادیکالی و انحصارطلبانه برخی از گروه‌های دانشجویی و اعمال برخی سیاست‌های غلط در عرصه دانشگاه‌ها در طول سال‌های گذشته عامل موثری در دور شدن دانشجویان از فضای واقعی این جریان بوده است. غلبه احساسات بر عقلانیت در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی دانشجویان که نتیجه آن جایگزینی چیزی جز بروز رفتارهای غیرعقلانی و عصبی و تند می‌باشد نیز مزید بر علت شده و خسارت‌هایی را به عرصه آموزش، سیاست و فرهنگ جامعه ما وارد نموده است. در حال حاضر بایستی با واقع‌بینی هرچه بیشتر و تحلیل و واکاوی جریان‌های دانشجویی در کشور به دنبال یک نقشه راه بدون نقص و کامل در راستای حرکت‌های مفید و جهت‌مند دانشجویان باشیم زیرا این نیروی اجتماعی پتانسیل‌های فوق‌العاده و نیرومندی دارد و در صورتی که نتوان آن را در جریان صحیح خود استفاده نمود موجبات ضرر و زیان فراوانی را پدید خواهد آورد.

سیدمرتضی مفیدنژاد

منبع : روزنامه رسالت