ضایعات صنعتی و امید بازیافت

بلکه خود را مجاب می کنند که یک محصول را از مرحله ای که به دست مشتری می رسد تا زمانی که به صورت یک کالای مستهلک و غیرقابل مصرف دور ریخته می شود، ردیابی کنند و برای بازیافت مصنوعات حاصل از آن هم ، چاره ای بیندیشند.اما این که چنین اصلی ، در صنایع کشور ما تا چه حد توانسته جا باز کند و محققان تا چه حدی در روند بازیافت موفق بوده اند، هنوز جای سوال دارد. روزهای 30و 31 شهریور سمیناری به همت دانشگاه تربیت مدرس و انجمن مهندسان شیمی ایران تحت عنوان «بازیافت و مدیریت ضایعات در صنایع فرایندی» برگزار شد.در مرکز آموزش مدیریت پتروشیمی به عنوان میزبان محققان و پژوهشگران دانشگاه ها و موسسات و مراکز پژوهشی حدود 32 مقاله به صورت شفاهی و همین تعداد به صورت پوستر و مقاله ارائه شده است.با توجه به این که در کشور ما در بخشهای مختلف مقدار زیادی دور ریز داریم که متاسفانه به دلیل نبود مدیریت درست تحت عنوان زباله ، فاضلاب یا مواد ناخواسته در طبیعت رها یا دفن می شوند، محققان در تلاشند همسو با فعالیت های صنعتی راه چاره ای هم برای خروجی های این صنعت بیندیشند.این خروجی ها اغلب معضلات محیط زیستی فاجعه باری چون آلودگی آب و خاک به دنبال دارند که معمولا بعد از سالها رخ نشان می دهند. دکتر جلال الدین شایگان ، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و دبیر انجمن مهندسی شیمی ایران در ارتباط با هدف اصلی برگزاری این سمینار می گوید: مهمترین هدف این بود که بتوانیم پژوهش ها و تحقیقاتی که در زمینه بازیافت این مواد و باز گرداندن آنها به چرخه مصرف انجام شده را گردآوری کنیم و ببینیم که محققان تا چه سطحی به فعالیت مشغول هستند و چه تدابیری برای این معضلات اندیشیده اند این سمینار شاید بتواند برای ادامه این فعالیت ها و پژوهش های بیشتر بستری مناسب فراهم کند.
ضایعات به معنی عام از جمله فاضلاب ها و زباله های خطرزایی است که امید می رود برای زندگی امروز ما، بازیافت کلمه ناآشنایی نیست.حتی اگر کسی نیم نگاهی به محیط زیست اطراف خود داشته باشد، با دیدن این همه زباله آرزو می کند که ای کاش یک سیستم قوی و کنترل شده برای تبدیل آن به مواد قابل مصرف وجود داشت.البته با شنیدن کلمه بازیافت توجه ما بیشتر به زباله های شهری جلب می شود و همه چشمها هم به سوی شهرداری ها دوخته می شود. غافل از این که زباله هایی با حجم بزرگ تر بدون هیچ گونه تغییر، روزانه از صنایع مختلف وارد محیط زیست ما می شود.با عملی کردن تحقیقات ، طی فرآیند بازیافتی که هزینه های کمتری هم در بر داشته باشد محیط زیست را از این خطرات مبرا کند. در مجموع مقالات ارائه شده ، به روشهای بازیافت زباله های صنعتی و شهری و فاضلاب ها اشاره دارند، استفاده از مواد دورریز حاصل از صنایع ازجمله انواع کاتالیت ها، تایرها، شیشه های ضایعاتی ، قوه و باتری و... و این که چگونه می توان از آنها بار دیگر استفاده کرد یا آنها را با کمترین هزینه ها به موادی قابل مصرف تبدیل کرد.پاره ای از این مواد شامل مقادیر زیادی ماده مفید هستند که با بازیابی مجدد به چرخه مواد برمی گردند. دکتر جلال الدین شایگان می گوید: در حقیقت نمی توان بین این ضایعات موردی را به عنوان عمده ترین و مهمترین مشکل مطرح کرد و هرکدام از آنها به نوعی مشکل اساسی تلقی می شوند، اما شاید باتوجه به حجم زیاد بتوان تایرهای فرسوده را مهمتر و عمده تر دانست. استفاده از پوست گردو برای تولید کربن فعال ، یا تهیه نوعی روغن از دانه های گوجه فرنگی تولید شده در صنایع رب سازی ، یا تهیه سوخت بیودیول برای مصرف خودروها، از ضایعات روغنهای خوراکی مواردی از پژوهش های به عمل آمده در زمینه بازیافت ضایعات زیستی هستند.در صنعت تولید کاغذ روشهایی برای جوهرزدایی از کاغذهای باطله و استفاده مجدد از آنها در خمیر کاغذ مطرح شد، همچنین از ضایعات چای کارخانجات چای سازی برای رنگامیزی پشم به عنوان نوعی رنگ طبیعی یا از ضایعات کارخانجات تولید رب لیکوپن به عنوان ماده شیمیایی قابل استفاده در صنایع شیمیایی اشاره شد.همچنین چندین مقاله درخصوص روشهای بازیافت زباله در شهرهای گرگان ، سبزه وار، اصفهان ، تبریز و... ارائه شد که محققان ضمن بیان تجربیات خود، از روند بهبود بازیافت زباله خبر دادند.میزان بسیار بالای مصرف قوه و باتری در کشور و این که تاکنون روش خاصی برای بازیافت آن در نظر گرفته نشده است ، مدنظر گرفته شد. این ضایعات با وجود همراه داشتن فلزات خطرناکی ازجمله جیوه ، کادمیوم و نیکل که آلاینده های بسیار خطرناکی برای محیطزیست هستند، متاسفانه همراه سایر زباله ها دفع می شوند. در حالی که بازیافت هر مقدار از آنها رقم قابل توجهی صرفه جویی را در برخواهد داشت.بازیافت ضایعات صنعتی در کشورمان درست در مرحله ای است که با کمی توجه بیشتر و پژوهش های مختلف در دانشگاه ها روندی روبه رشد را طی خواهد کرد. به گفته دکتر شایگان ، امید می رود تا حدود 5 تا 10 سال آینده درصد قابل توجهی از ضایعات کشور بازیافت شود.با توجه به این که بازیافت کاغذ باطله در کشورهای پیشرفته دنیا حدود 50تا 70درصد و در کشور ما تنها 5درصد است ، به نظر می رسد هنوز هم باید روی این مساله کار شود تا هم از قطع بی رویه درختان برای تهیه خمیر کاغذ و هم از واردات کاغذ جلوگیری شود.این سمینار می تواند سرآغازی برای توسعه فعالیت های بازیافتی در صنایع فرآیندی کشور باشد.

یک تجربه بازیافتی موفق
ترکیب شیمیایی لیگنین ، پلیمری پیچیده متشکل از واحدهای «فسیل پروپان» است که در گونه های مختلف گیاهان چوبی وجود دارد.فرآورده های لیگنین به دلیل برخوردار بودن از خواصی مثل پراکنده سازی ، چسبانندگی ، کمپلکس دهندگی و پایدارکنندگی امولسیون ها، کاربردهای صنعتی وسیعی دارند.
برای بازیابی لیگنین حاصل از فرآیند خمیرسازی قلیایی چوب ، از کاهش PH مایع سیاه کرافت با دی اکسید کربن و بعد اسید سولفوریک استفاده شده است ، این نتیجه تحقیقات محمودرضا نیستانی و رضا امرالهی فرد در یک واحد تحقیقاتی شیمیایی کشور است که قصد داشتند از پساب فرآیند خمیرسازی صنایع کاغذسازی ، لیگنین استخراج کنند.از این فرآورده ها می توان به عنوان عامل پراکنده ساز، کمپلکس کننده در پاک کننده های صنعتی ، عامل پراکنده کننده و کاهنده آب لازم برای سخت شدن کامل سیمان و بتون ، عامل پراکنده کننده و کاهنده ، عامل منبسط کننده در باتری های اسیدی سربی ، عامل پراکنده ساز و کف کننده در تابلوهای دیواری گچی و تعدیل کننده ویسکوزیته برای گلهای حفاری چاه نفت و همچنین پراکنده سازی کربن سیاه ، رنگدانه ها و رنگها، تولید آفت کش های ترشونده و جاری شونده استفاده کرد.به نظر این پژوهشگران ، باتوجه به کاربردهای متنوع لیگنین در صنایع مختلف و بازیابی آن از پساب های کارخانجات کاغذ می توان به عنوان یک زمینه کاری مطمئن مورد توجه قرار گیرد.

منبع : روزنامه کیهان