جغرافیای تاریخی استان ، استان مازندران

درباره تاریخ باستانی استان مازندران اطلاع زیادی در دست نیست و اساساً وضع اقلیمی آن اجازه نمی‌دهد ابینه و آثار معماری پایدار بمانند. در جلگه‌های ساحلی مازندران آثار معتبری از ادوار قبل از اسلام به دست نیامده و حتی از شهرهای معتبر صدر اسلام (دوره پادشاهان طبرستان و دیلم) هم به جز آمل و ساری یادگاری به جا نمانده است.
بعد از غلبه آریایی‌های مهاجم و مهاجرت بومیان، ساكنان جدید پس از مدت‌ها ظاهراً زیر فرمان هخامنشیان قرار گرفتند. در كتیبه بیستون سرزمین مازندران به نام «پشتخوارگی» و در اوستا «پذشخوارگر» آمده است و به نظر می‌رسد كه مازندران جزو قلمرو اشكانیان بوده است. هم‌زمان با فتوحات مسلمانان از سلسله‌های پادوسبانان، آل‌باوند و افراسیابیان‌ نام برده شده است كه در طبرستان یا قسمتی از آن حكومت می‌كرده‌اند و استقلال نسبی داشته‌اند. مورخان درباره‌ اولین حمله مسلمین به طبرستان وحدت نظر ندارند. بنا به قول عده‌ای از نویسندگان در سال 30 هجری قمری - زمان خلافت عثمان - اولین بار سعد بن عاص حاكم كوفه درصدد فتح طبرستان برآمد و سرانجام سواحل طبرستان، رویان و دماوند را به تصرف خود در آورد. در زمان مروان بن محمد (132-126 هـ.ق) آخرین خلیفه بنی‌امیه،‌ اهالی طبرستان علیه حكام عرب سر به شورش برداشتند. در دوره خلافت ابوالعباس سفاح (136-132 هـ.ق) - اولین خلیفه عباسی - یكی از عاملان وی رهسپار طبرستان شد و با اهالی آن منطقه از طریق صلح و مدارا كنار آمد، لیكن در دوره خلافت ابوجعفر منصور (158-136 هـ.ق) - دومین خلیفه‌ عباسی - مردم طبرستان برای چندمین بار سر به شورش برداشتند. سرانجام طبرستان كاملاً تحت اطاعت اعراب در‌آمد، ولی بعد از آن نیز در سرزمین طبرستان مانند سابق، مسكوكاتی با خط پهلوی ضرب شد. سرانجام در سال 167 هجری قمری «ونداد هرمز» سلسله مستقلی در طبرستان تأسیس كرد. در قرن چهارم و پنجم هجری، طبرستان میدان كشمكش سلسله‌ آل‌زیار و آل‌بویه از یك طرف و سامانیان و غزنویان از طرف دیگر شده بود، اغلب اوقات طبرستان تحت اداره امرای آل‌زیار بود. در سال 426 هجری قمری،‌ سلطان مسعود غزنوی از طریق گرگان وارد طبرستان شد و صدمات و خسارات جانی و مالی زیادی به اهالی آن سامان وارد آورد. هنوز این خرابه‌ها ترمیم نشده بود كه طغرل اول مؤسس سلسله سلجوقی به گرگان و طبرستان حمله‌ور شد. در سال 606 هجری قمری طبرستان از جمله «كبود جامه» به دست سطان محمد خوارزمشاه افتاد و اسپهبد كبود جامه به نام «ركن‌الدین كبود جامه» و فرزندانش به دست سلطان محمد خوارزمشاه اسیر شدند. زمانی كه سلطان محمد خوارزمشاه از نبرد با سپاهیان مغول فرار می‌كرد، ركن‌الدین، مغولان را به جایگاه سلطان محمد هدایت كرد و بر اثر این خوش مدمتی، از طرف مغولان به حكومت كبود جامه رسید و سرانجام توسط تیموریان بساط حكمرانی آنها نیز برچیده شد. بعد از درگذشت امیرتیمور، سادات مرعشی با كسب اجازه از شاهرخ میرزا (850-807 هـ.ق)‌ به مازندران برگشتد و به عنوان امیران باج‌گزار این نواحی سلطنت كردند. سرانجام در زمان سلطنت شاه‌عباس اول به طور كلی قدرت سادات مرعشی از بین رفت. پس از برچیده شدن بساط حكومت ملوك‌الطوایفی طبرستان كه تا سال 1006 هجری قمری ادامه داشت، این منطقه در زمان حكومت شاه‌عباس اول و سلاطین بعدی سلسله صفوی به یكپارچگی حكومت محلی دست یافت. شاهان صفوی در طول هر سال به كرات به عنوان شكار و یا پس از احداث فرح‌آباد جهت استراحت به این منطقه سفر می‌‌كردند. نادرشاه افشار برای مقابله با دشمنان، به ویژه دشمنان شمالی و روس‌ها،‌ در مازندران یك كارخانه كشتی‌سازی دایر كرد و بر رونق هر چه بیشتر منطقه افزود. از دوره فتحعلی‌شاه قاجار، به منطقه سرسبز و زیبا و دل‌انگیز مازندران، به عنوان یك منطقه استراحتی - تفریحی توجه گردید و ناصرالدین‌شاه طی دو سفر دستور تعمیر راه‌ها و كاروان‌سراها را صادر كرد. در دوران سلطنت پهلوی منطقه‌ مازندران مانند سایر مناطق كشور از راه‌های ارتباطی برخوردار شد و به علت شرایط محیطی و آب و هوای معتدل، چشم‌اندازهای زیبا و نزدیكی‌اش به تهران، محل استراحت و تفریح قسمت اعظم مردم كشور شد. در زیر تاریخچه شهرهای استان مورد اشاره قرار می‌گیرد :