انیمیشن در خدمت سیاست

گرچه در تاریخ سینما استفاده آمریكا از تبلیغات انیمیشن در خلال جنگ دوم جهانی كاملاً شناخته شده است، اما درباره این تبلیغات در پایان جنگ و پس از تقسیم اروپا بحث كمتری شده است. در اواخر دهه ۱۹۴۰ سازمان سیا با استفاده از درآمدهای مالیاتی سعی كرد فرهنگی مخفی برای مبارزه با كمونیسم در سراسر جهان به وجود آورد. از جمله گزینه های آنها تولید فیلم انیمیشن براساس داستان «مزرعه حیوانات» نوشته جورج اورول بود. یكی از دلایل اصلی - اگر نگوییم تنها دلیل- این بود كه در پایان فیلم انسان ها و خوك ها به عنوان قدرت های فاسد و شیطانی با هم كنار می آیند. چنانكه استوتور ساتور- روزنامه نگار محقق در كتاب خود به نام «چه كسی به فلوت زن پول داد؟» فاش می كند، دفتر سیاستگذاری سیا كه مسئول عملیات های مخفیانه دولت بود، دو نفر از كارگاه جنگ افزار روانی خود را برای خرید حقوق این رمان انتخاب كرد. یكی از آنها «ماواردهارت» مسئول عملیات بود كه بعد ها یكی از شخصیت های اصلی ماجرای «واترگیت» شد. رابطه او در هالیوود كارستون آلسوپ بود كه مأمور مخفی سیا در كمپانی پارامونت محسوب می شد و فینیس كار، نویسنده لس آنجلسی، هم از دوستان نزدیكش بود. آلسوپ و كار به لندن رفتند تا درباره حقوق این اثر با سونیا اورول (همسر جورج اورول) گفت وگو كنند. اورول از زمان فعالیت در مجله «هورایزن» به فعالیت در حوزه های ادبی و هنری پرداخت و پس از این كه كار و آلسوپ به او قول دادند تا ترتیب ملاقات او با هنرپیشه مورد علاقه اش «كلارك گیبل» را بدهند، قرارداد را امضا كرد. هانت لویی، دورچمن- از تهیه كنندگان استودیو پارامونت- را برای سرمایه گذاری این فیلم انتخاب كرد. دورچمن قبل از جنگ (در سال ۱۹۳۵) فیلم «مارش زمان» را ساخته بود كه اثری جدید در زمینه ژورنالیسم تصویری به حساب می آمد و پخش آن با حمایت شركت تایم لایف تا سال ۱۹۵۱ ادامه داشت. هانت به این دلیل دورچمن را انتخاب كرد كه دراین سریال با او همكاری كرده بود.
دورچمن همچنین روی فیلم هایی با موضوع های حساس سیاسی و اجتماعی كار كرده بود. او تهیه كننده دو فیلم «ضد نازی»، «خانه خیابان ۹۲»(۱۹۴۵) و مرز های گمشده (۱۹۴۹) بود. طبق نوشته های كتاب جدید «سینمای انگلستان و جنگ سرد» (نوشته تونی شاو) دورچمن، جان هالاس و جوی باچلور را برای كارگردانی فیلم انتخاب كرد چرا كه هزینه تولید فیلم در انگلستان پایین تر بود و از طرفی او اعتماد چندانی به وفاداری برخی اینماتورهای آمریكایی نداشت. این نبود اطمینان منجر به آغاز دوران مك كارتیسم در دهه ۱۹۵۰ و حضور بسیاری از هنرمندان در فهرست سیاه شد. اما از طرف دیگر ویوین هالاس، دختر كارگردان فیلم پیرامون این ماجرا می گوید: دلیل اصلی محول شدن ساخت این فیلم به والدینش این بود كه دورچمن قبلاً پروژه مشتركی با فیلیپ استاپ و لوتار وولف (فیلمنامه نویسان) و مادر ویوین داشته است و به این دلیل روابط شخصی و محدودیت های بودجه را از دلایل اصلی واگذاری این پروژه به این افراد می داند.
«مزرعه حیوانات» نخستین فیلم انیمیشن بلند تولید شده در انگلستان است كه تولید آن از نوامبر ۱۹۵۱ آغاز شد و در آوریل ۱۹۵۴ خاتمه یافت. دورچمن قبل از امضای قرارداد تولید فیلم متذكر شده بود كه فیلم كاملاً به قصه اورول وفادار نخواهد بود و شاید تغییراتی داشته باشد ویوین نیز تأیید می كند كه فیلمنامه در جریان تولید دچار تغییرات متعددی شد. حدود ۸۰ انیماتور در این پروژه شركت داشتند. هالاس در كتاب تكنیك فیلم انیمیشن خاطرنشان می كند كه هدف اصلی فیلم برخلاف آنچه وانمود می شود بزرگسالان بودند نه كودكان و جالب اینجاست كه فیلم تا دهه ۱۹۹۰ در پاریس اجازه پخش نیافت چون به شدت ضد كمونیستی تلقی می شد و زمانی كه سرانجام در سال ۱۹۹۳در منطقه آیرویل در حومه پاریس اكران شد، شهردار این منطقه آن را فیلمی درباره آزادی توصیف كرد.
اما علاوه بر فیلمنامه نویسان رسمی فیلم (فیلیپ استاپ و لوتار دولف) دورچمن از دوست دیگری به نام بوردن پس برای این پروژه دعوت به همكاری كرده بود و پس از گذشت چندین دهه هنوز مشخص نیست كه آیا پایان فیلم به پیشنهاد او بوده و یا دورچمن، ولی به هر حال این پایان به خوبی اهداف سازمان سیا را تأمین می كرد چرا كه در آن بیننده فقط شاهد فساد كامل خوك ها بود و در جریان انقلاب سایر حیوانات علیه حاكمان هیچ اشاره ای به انسان ها نشده بود. ویوین اضافه می كند؛ تغییرات در خلال فیلم به وجود آمد و حدود ۹ نسخه از فیلمنامه آماده شد ولی مادرم همیشه این احساس را داشت كه نباید از این پایان استفاده كرد. با وجود این دورچمن در ۱۹۸۰ در گفت وگویی از این پایان دفاع كرد و آن را برای امید دادن به تماشاچی ضروری دانست. او گفت كه نمی توان تماشاگران را گیج و مبهوت به منزل فرستاد. اما این تمام قضیه نبود. در خلال تولید فیلم فردریك واربورگ، ناشر كتاب، چندین بار از استودیوی محل ساخت این انیمیشن بازدید كرد و بر مراحل كار نظارت داشت. واربورگ در ارتباط مستقیم با سرویس اطلاعات انگلستان MI۶ بود و می خواست مطمئن شود كه فیلم از نظر تبلیغات موفق خواهد بود. از سوی دیگر هالاس می دانست كه در دنیای انیمیشن رقیب بزرگی به نام «دیزنی» دارد و به همین خاطر بر آن بود تا ضمن برآوردن نیازها و درخواست های سازمان سیا، بتواند رضایت تماشاگران را نیز جلب كند.
اكنون به لطف تحقیقات ساندرز مشخص شد، كه فیلم «۱۹۸۴» بر اساس كتابی دیگر از جورج اورول نیز با هزینه سازمان سیا ساخته شد و مثل فیلم انیمیشن «مزرعه حیوانات» پایان آن تغییر كرد. البته فقط سازمان سیا نبود كه از آثار اورول برای اهداف تبلیغاتی استفاده می كرد بلكه دولت انگلستان نیز به این مهم پی پرده بود.
براساس اسناد منتشره در اواخر دهه ،۱۹۸۰ دولت انگلستان در اوایل دهه ۱۹۵۰ یك روزنامه داستان های مصور براساس داستان «مزرعه حیوانات» تهیه كرد كه در كشورهایی چون هند، مكزیك، برزیل، تایلند، ونزوئلا و برمه (میانمار فعلی) پخش می شد.

ترجمه امیر رضا نوری زاده

منبع : روزنامه ایران