مراجع غذایی در مدارس

نقش آموزش و پرورش در ا رایه الگوی تغذیه‌ای مناسب به دانش‌آموزان، انكارناپذیر است.
حدود ۴۰ درصد كودكان چاق به بزرگسالان چاق و حدود ۷۰ درصد نوجوانان چاق به افراد بزرگسال چاق تبدیل می‌شوند و احتمال زیادی دارد كه كودكان چاق دوران دبستان ، به افراد بزرگسال چاق تبدیل ‌شوند.
یكی از عوامل مهم تامین سلامت، تغذیه مناسب است و یكی از هدف‌های مهم در تغذیه مناسب كودكان سنین مدرسه ، تأمین رشد طبیعی آنان است . بی‌توجهی به تغذیه كودك و عدم تلاش لازم برای رفع مشكلات ناشی از آن موجب می‌شود تا كودك در مقابل بیماری‌ها آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشد . همچنین سوءتغذیه مانع از آن می‌شود كه كودك از توانمندی‌های خود به نحو مطلوب استفاده كند.
كودكان برای رشد، فعالیت، مطالعه، بازی، یادگیری و بلوغ و ... به انرژی نیاز دارند. میزان دریافت انرژی در كودكان بر اساس میزان رشد و فعالیت آنها در هر سن و جنس، متفاوت است. معمولاً دختران سنین ۳ تا ۸ سال ۱۶۴۲ و ۹ تا ۱۳ سال ۲۰۷۱ كیلوكالری و پسران ۳ تا ۸ سال ۱۷۴۲ و ۹ تا ۱۳ سال ۲۲۷۹ كیلو كالری نیاز دارند كه این انرژی را باید از سه وعده غذای اصلی و دو میان وعده تأمین كنند اما به دلیل برخی خصوصیات تغذیه‌ای كودكان سنین مدرسه، این میزان انرژی كمتر و یا بیشتر دریافت می‌شود كه به سوء‌تغذیه یا چاقی منجر می‌شود.
● این خصوصیات عبارتند از:
۱) اغلب به صرف صبحانه تمایلی ندارند.
۲) مصرف غذاهای غیر خانگی در آنان شایع است.
۳) به مصرف سبزی‌های تازه تمایلی ندارند.
۴) در مصرف شكلات و شیرینی زیاده‌روی می‌كنند.
۵) به مصرف تنقلات كم ارزش مثل پفك و نوشابه‌های گازدار تمایل زیادی دارند.
۶) برخی از آنان از خوردن مواد غذایی مثل گوشت خودداری می‌كنند.
استفاده زیاد كودكان از مواد غذایی كم‌ارزش، نه تنها نیازهای اساسی تغذیه‌ای آنان را تأمین نمی‌كند بلكه ذائقه‌شان را به مصرف مواد غذایی پرنمك، چرب و شیرین عادت می‌دهد و ضمن افزایش وزن ، موجب كمبود املاح و ویتامین بدن نیز می‌شود.
طبق تحقیقات انجام شده، حدود ۴۰ درصد كودكان چاق به بزرگسالان چاق و حدود ۷۰ درصد نوجوانان چاق به افراد بزرگسال چاق تبدیل می‌شوند و احتمال زیادی دارد كه كودكان چاق دوران دبستان ، به افراد بزرگسال چاق تبدیل ‌شوند.
در كشور ما سوء‌تغذیه ناشی از دریافت ناكافی غذا در كنار چاقی كه ناشی از دریافت بیش از نیاز بدن به كالری است در كنار هم دیده می شود.
نتایج پژوهش انجام شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و صندوق كودكان ملل متحد در سال ۱۳۷۰، با هدف ارزیابی سوء تغذیه كودكان، نشان داد كه از هر ۷ كودك ۶ ساله، یك‌نفر دچار كاهش وزن است كه این وضعیت دركودكان روستایی وخیم‌تر است. طبق نتایج ارزیابی تغییرات رشد (وزن و قد ) كودكان و نوجوانان ۲ تا ۱۸ سال ایرانی در طول یك دهه (سال های ۶۹-۷۰ تا ۱۳۷۸)، با وجود افزایش میانه‌های قد دختران و پسران ۲ تا ۱۸ سال ایرانی در طول سال‌های مذكور ( به میزان ۶.۳ سانتی‌متر )، میانه‌های قد در گروه هدف تا حدود سن ۱۵ سالگی به طور كلی زیر صدك سیستم استاندارد مركز ملی آمار بهداشتی آمریكا )NCHS( است.
مطالعه دیگری موسوم به كاسپین( مطالعه عادات غذایی، فراوانی اختلالات وزن و عوامل خطرزای بیماری‌ها‌ی غیرواگیر در دانش‌آموزان دوره ابتدایی كشور ) كه از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی - وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه علوم پزشكی اصفهان روی۲۱۱۱۱ دانش آموز ۶ تا ۱۸ ساله شامل ۷۶۲۰ نمونه از دوره ابتدایی انجام گرفت، نشان داد كه در مجموع، ۱/ ۱۳ درصد كودكان به كم وزنی، ۴.۶ درصد به كوتاهی قد و ۲.۱۴ درصد به اضافه وزن و چاقی دچار بودند. یافته‌های این مطالعه بیانگر فراوانی قابل توجه هر دو بعد اختلالات تغذیه‌ای ( كمبود و اضافه وزن) است.
در این ارتباط، خانواده در درجه اول وسپس مدرسه تأثیرگذارترین واحد اجتماعی برای ایجاد نگرش و عملكرد مثبت در فعالیت‌های تغذیه‌ای هستند. اگر والدین و اولیای مدرسه نیازها و رفتارهای غذایی و عادات غذاخوردن كودكان و نوجوانان را بشناسند، قادر خواهند بود نقش مؤثری در ایجاد رفتارهای مطلوب مربوط به تغذیه آنان ایفا كنند. مدرسه و الگوهایی كه از طرف آموزش و پرورش ارائه می‌شود، نقش اساسی در كسب شیوه و مهارت‌های تغذیه‌ای دانش‌آموزان و حتی خانواده آنان و جامعه دارد.
● آموزش و پرور ش و ارائه الگوی تغذیه‌ای از طریق پایگاه تغذیه سالم
دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۸۴ با تغییر نام بوفه مدرسه به پایگاه تغذیه سالم و اعلام شرایط بهداشتی این مكان، همچنین مواد خوراكی كه در آن به دانش‌آموزان عرضه می‌شود و همچنین اجرای برنامه آموزش تغذیه سالم، حركت جدیدی را به سمت سالم سازی بوفه‌های مدارس و ارائه الگوی تغذیه سالم دانش‌آموزان آغاز كرد.
● مشخصات پایگاه تغذیه سالم
پایگاه تغذیه سالم مكانی ۱۵الی ۱۸ متر مربع است كه مطابق با آیین‌نامه بهداشت محیط مدارس ایجاد و یا بهسازی می‌شود. این مكان، با وسایل زیر تجهیز می‌شود:
▪ یخچال ( از نوع ویترینی كه موادغذایی موجود در آن از بیرون دیده می‌شود)
▪ فریزر برای نگهداری مواد غذایی كه نیاز به منجمد شدن دارند.
▪ قفسه برای چیدن سایر موادخوراكی كه برای نگهداری به یخچال نیاز ندارند .
▪ تزئینات داخلی پایگاه به منظور زیبا و جالب كردن فضای داخلی آن
▪ در صورت امكان دستگاه‌های شیر گرم كن و شیر سرد كن
● مواد خوراكی كه در پایگاه تغذیه سالم عرضه می شوند ، عبارتند از:
الف) انواع خوراكی‌های بسته‌بندی شده با برچسب: شماره ثبت، پروانه بهره‌برداری و ساخت، علامت استاندارد، نام و نشانی كارخانه، تاریخ تولید و انقضا ( به شرط آنكه تاریخ انقضای آن نگذشته باشد ) تركیبات مواد، ارزش غذایی و دارای پوشش سالم.
ب) نوشیدنی‌ها با شرایط بند الف، شامل:
انواع شیر، ماءالشعیر، دوغ بدون گاز، انواع آب میوه طبیعی، آب معدنی (همگی پاستوریزه و استریلیزه )
ج) تنقلات سنتی بسته بندی شده با شرایط بند الف، شامل: آجیل سویا، انواع مغزها، كشمش، نخودچی.
د) میوه شامل : انواع میوه سالم و شسته شده در بسته‌های یك نفره ووكیوم شده.
ح) سایر مواد: انواع ماست، كشك، انواع پنیر (همگی پاستوریزه یا استریلیزه )، نان و پنیر و گردو، نان و تخم مرغ، نان و پنیر، خیار و گوجه فرنگی.
▪ لازم است تخم مرغ پخته با پوست در اختیار دانش آموز گذاشته شود و پنیر در بسته‌های یك نفره ارائه شود. گوجه فرنگی و خیار نیز شسته و ضدعفونی شده در بسته‌بندی عرضه شوند.
▪ كیك، كلوچه، بیسكویت، شكلات و بستنی جزو اقلام خوراكی سالم (مجاز ) برای پایگاه تغذیه سالم هستند.
▪ كیك، كلوچه، بیسكویت و شكلات ترجیحاً از نوعی انتخاب شوند كه روغن به‌كاررفته در آنها دارای اسید چرب با ترانس پایین ( زیر ۲ درصد ) باشد. برای این دسته از مواد خوراكی توجه به مشخصات تغذیه‌ای مندرج روی برچسب بسته‌بندی الزامی است. همچنین توصیه می‌شود كیك از نوع غنی شده با ویتامین A، آهن و... عرضه شود.‌
● خوراكی هایی كه فروش آنها در مدارس ممنوع است
▪ خوراكی‌های كم ارزش مانند پفك، یخمك، نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌هایی كه از آب، قند و اسانس میوه تهیه شده‌اند و آبنبات‌هایی كه به سطح دندان می‌چسبند.
▪ خوراكی‌هایی كه به‌علت داشتن موادافزودنی برای سلامت دانش‌آموزان مضر هستند مانند سوسیس، كالباس، بیسكویت و كیك‌های كرم‌دار.
▪ خوراكی‌هایی كه احتمال فساد و آلودگی آنها زیاد است مانند سالاد اولویه.
▪ خوراكی‌هایی كه به علت سرخ شدن زیاد حاوی مواد مضر می‌شوند.
▪ محصولات غذایی بدون بسته‌بندی
▪ محصولات‌ غذایی بسته‌بندی شده ‌بدون: پروانه ساخت، كد بهداشتی، تاریخ تولید و انقضا
▪ محصولات غذایی وارداتی (تولید كارخانه‌های خارج از كشور) بدون مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی.

‌ عذرا سنگلجی

منبع : روزنامه سلامت