تصویب دستورالعمل حق غذا در FAO

تأمین و امنیت غذایی مردم جهان یکی از پیچیده‌ترین معضلات پیش روی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی می‌باشد. در این راستا، تأمین امنیت غذائی مردم ایران نیز یکی از مسائل مهمی است که نباید از آن غافل ماند. حدود ۶۲ سال پیش نهادی به‌نام سازمان خواروبار جهانی (FAO) توسط گروهی از کشورها، از جمله ایران بنا نهاده شد که هدف آن، تأمین و امنیت غذائی و مبارزه با گرسنگی بود. از طرفی، این سازمان سال ۲۰۰۷ را سال ”حق غذا“ نامگذاری کرده است. دکتر محمد سعید نوری نائینی که طی ده سال (۸۴ ـ ۷۴) سفیر و نماینده ایران در این سازمان بوده است و از دو سال پیش به‌عنوان رئیس مستقل شورای عالی فائو (بالاترین ارگان برنامه‌ریزی و نظارت این نهاد) برگزیده شده است، با اشاره به تصویب دستورالعمل حق غذا در این نهاد معتقد است: ”در دنیای امروز، تأمین غذا یک کمک و صدقه نیست بلکه حقی است که دولت‌ها باید نسبت به تأمین آن برای مردم خود اقدام نمایند. ”نوری نائینی که دکتررای توسعه اقتصاد بین‌الملل خود را از آمریکا اخذ نموده، ریاست گروه بین‌الدول تدوین دستورالعمل حق غذا را نیز برعهده داشته است. عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، با اشاره به اقدامات FAO در ایران می‌گوید: ”ما باید از توان فنی این سازمان در کشور بیتشر استفاده کنیم. حتی اگر بتوانیم خدماتی از این سازمان گرفته و بهای آن را نیز بپردازیم. ”متن کامل مصاحبه خبرنگار ما به دکتر نوری نائینی از نظر علاقه‌مندان می‌گذرد.
▪ آقای دکتر، لطفاً ابتدا در مورد تاریخچه سازمان FAO و چگونگی تشکیل آن بفرمایید.
ـ به‌نام خدا، همان‌طور که می‌دانید FAO یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های بین‌المللی به حساب می‌آید و قبل از آن‌که سازمان ملل رسماً تشکیل شود، تأسیس شد. امسال ۶۲ سال از تأسیس این سازمان می‌گذرد. بنیان‌گذاران اولیه FAO و ۴۰ کشور بودند و ایران هم یکی از آن‌ها بود. امروزه نیز ایران یکی از کشورهای اصلی در FAO محسوب می‌شود. هدف اولیه از تشکیل این سازمان، همان طور که در لوگوی آن هم دیده می‌شود، تأمین امنیت غذائی و مبارزه با گرسنگی است. در آرم این سازمان، شعار ”نان برای همه“ نوشته شده است. بعد از جنگ جهانی دوم و با از بین رفتن مستعمرات، ساختمانی که در شهر رم ایتالیا برای وزارت مستعمرات ساخته شده بود بدون استفاده ماند، این ساختمان به پیشنهاد دولت وقت ایتالیا، سالانه یک دلار به FAO اجازه داده شد (ساختمان A) و به این ترتیب، مرکز این سازمان در شهر رم واقع شد. اما در حال حاضر چندین ساختمان دیگر هم توسط دولت ایتالیا با نام‌های E-D-C-B برای FAO ساخته شده و هر سال به همان یک دلار اجاره داده می‌شود.
▪ تاکنون چند کشور به عضویت در این سازمان در آمده‌اند؟
ـ در حال حاضر ۱۹۲ کشور، عضو FAO هستند و تنها سه جزیره در کل دنیا هنوز به عضویت این سازمان در نیامده‌اند. آخرین کشوری که عضو این سازمان شد روسیه بود. البته این کشور عضو FAO بود، اما عضویت خود را به تعلیق درآورده بود، ولی از سالی گذشته مجدداً به عضویت این سازمان درآمد و امسال در کنفرانس FAO، زبان روسی یکی از زبان‌های رسمی شناخته‌ شد.
▪ مهمترین وظازف و اهداف این سازمان چیست؟
ـ مهمترنی هدف، تأمین و امنیت غذائی برای مردم کشورهای مختلف است، به‌طوری کلی وظایف سازمان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: اول، وظایف هنجاری که بیشتر مربوط به استانداردگذاری و حفظ منابع ژنتیکی و طبیعی، تهیه استانداردهای غذائی برای صادرات و واردات و تهیه استانداردهای سلامت غذا و به‌طور کلی، مواردی است که جنبه بین‌المللی و جهانی دارد.
دومین وظیفه، فعالیت‌هائی است که در سطح مزرعه انجام می‌شوند از قبیل افزایش محصول، بهبود آبیاری و موارد تکنیکی دیگر. به‌طور کلی، کشورهای پیشرفته شمال بیشتر طرفدار فعالیت‌های نوع اول و کشورهای کمتر توسعه یافته (در حال توسعه) طرفدار فعالیت‌های دسته دوم هستند.
▪ آیا فعالیت‌های سازمان، جنبه اجرائی هم دارد یا بیشتر آموزشی ـ نظارتی است؟
ـ به‌طور کلی، کارهائی که دقیقاً اجرائی باشند محدود است. اما برنامه‌ای به نام ”برنامه ویژه امنیت غذائی“ بین کشورهای جنوب ـ جنوب وجود دارد. یعنی کشورهای در حال توسعه برای رسیدن به این هدف به یکدیگر کمک می‌کنند. چین، فعال‌ترین کشور در این زمینه است. در حال حاضر حدود ۳۰۰۰ تکنسین چینی در اختیار FAO قرار دارند تا نسبت به آموزش عملی اموری که کشور چین در آنها پیشرفت داشته است به کشورهای دیگر اقدام کنند. به‌عنوان مثال، چین در تولید برنج پیشرفت کرده و انواع برنج آبی و خشک در این کشور کاشت می‌شود و یا می‌تواند یک نوع پنبه بدون احتیاج به وجین را بکارد. کارشناسان FAO به مزرعه می‌آیند و زارعین یا متخصصین وزارتخانه‌های کشاورزی کشورهای در حال توسعه را آموزش می‌دهند.
نمونه‌ دیگر، کنترل جامع بیماری‌ەای گیاهی است. در این روش، با پرورش حشراتی که از آفات تغذیه می‌کنند، آن آفت را از بین می‌برند. به عبارتی، این حشرات، آفت آفت‌ها می‌شوند. کشورهای اندونزی و مالزی با استفاده از این روش، میزان سموم گیاهی خود را تا ۸۰ درصد کاهش داده‌اند.
▪ مهمترین برنامه‌های این سازمان در ایران چه بوده است؟
ـ یکی از برنامه‌هائی که توسط FAO در ایران صورت گرفت، تهیه استراتژی توسعه کشاورزی بود. پروفسور ملور از کشور آمریکا و چند تن از کارشناسان توسعه، بر روی ایران تحقیق کردند و دریافتند که ایران برای توسعه کشاورزی باید به سمت ستولید محصلاتی برود که ارزش افزوده بالائی دارند. برنامه‌ای نیز در حدود سه سال پیش از طرف این سازمان برای ایران در نظر گرفته شده و در همایشی هم مطرح گردید، هر چند ما چندان آن را اجرا نکردیم! در این برنامه، کل سیاست‌های کشاورزی در کشورمان را مطالعه کردند و به این نتیجه رسیدند که به‌طور مثال، به جای کاشت انواع محصولات در تمام زمین‌ها بهتر است محصولات باغی یا دامپروری توسعه یابند که در آنها برتری نسبی نسبت به سایر محصولات داریم. به این ترتیب، ارزش افزوده این محصولات در صورت ورود به تجارت بین‌المللی چند برابر بیش از تولید غلات برای ما ارزش خواهد داشت. متأسفانه چون تا امروز آن طور که باید وارد تجارت جهانی نشده‌ایم و تصمیم گیری‌ها در این مورد بیشتر جنبه سیاسی داشته است تا جنبه اقتصادی، شاید پیاده کردن توصیه‌های آنها چندان هم امکان‌پذیر نبوده و نباشد، چرا که فضای سیاسی لازم فراهم نشده است.
▪ گفته می‌شود در اجلاس اخیر FAO اصلاحاتی برای سال ۲۰۰۸ تصویب شده است، مهمترین اصلاحات چه می‌باشند؟
ـ حدود ۱۰ سال گذشته، کشورهای عمده که ما به اصطلاح آنها را غرب یا شمال می‌نامیم مانند کشورهای اروپائی و آمریکا از عملکرد FAO راضی نبودند و اعتقاد داشتند این سازمان ۶۰ سال پیش و با یکسری اهداف و برنامه‌های خاص آن زمان تأسیس شده و امروزه دیگر این برنامه‌ها نمی‌تواند جوابگوی نیازهای دنیای قرن بیست و یکم باشد، به این دلیل هم در اختصاص بودجه به این سازمان سخت‌گیری می‌کردند. سه سال پیش، به همت اینکشورها و تعدادی از کشورهای در حال توسعه که ایران هم جزو آنها بود و همچنین برزیل، هند و مصر که کشورهای فعالی در این زمینه بودند عملکرد FAO مورد بازبینی قرار گرفت و کشورهای عضو به‌طور داوطلبانه بودجه لازم را برای این مطالعه فراهم کردند.
در این دوران، ایران رئیس شورای FAO بود که کمیته‌ای زیر نظر شورا فعالیتش را آغاز کرد. این کمیته یک تیم ۱۰ نفره از بهترین متخصصین دنیا را انتخاب کرد و به این ترتیب، حتی دیگر سازمان‌های بین‌المللی که از نظر ساختار مشابه FAO هستند را نیز مورد مطالعه قرار دادند. حدود سه ماه قبل، گزارش نهائی ارایه شد. این گزارش ۴۰۰ صفحه و ۱۰۹ توصیه دارد و ۳۰۳ راهکار عملی در آن پیشنهاد شده است. همان زمان، قطعنامه‌ای که چگونگی پیاده کردن این گزارش را بیان می‌کرد، تنظیم شد و در کنفرانس یک ماه قبل مورد تأیید قرار گرفت و در آن پیش‌بینیشده است که کمیته‌ای که تمام اختیارات کنفرانس را دارد تشکیل شود و در سال آینده (۲۰۰۸ میلادی) چگونگی انجام این توصیه‌ها را تدوین کند. در سال ۲۰۰۸ یک کنفرانس فوق‌العاده فقط برای رسیدگی به این مسأله تشکیل می‌شود که در این کنفرانس این پیشنهادات تعدیل و یا تصویب می‌شود. به این ترتیب، از آغاز سال ۲۰۰۹ یک FAO متناسب با قرن ۲۱ شکل می‌گیرد.
این تغییرات پیشنهادی، ساختاری، مدیریتی، فرهنگی و برنامه‌ای است که برای برقراری تعادل بین برنامه‌هیا هنجاری و عملی مطرح شده است.
▪ برای حل مشکل سوء تغذیه در کشورمان که گفته می‌شود حدود ۷۰ درصد مردم گرفتار آن هستند، FAO چه اقداماتی صورت داده است؟
ـ ما از پتانسیل‌های FAO استفاده‌هائی کرده‌ایم و کارشناسان این سازمان در مورد کمیت و کیفیت غذاها از جمله میزان سموم و مواد شیمیائی باقی مانده در غذا گزارش‌هائی تهیه کرده‌اند.
از طرفی به گفته محققان داخلی، ما در چند سال اخیر از ”سیری‌سلولی“ به سمت ”سیری شکمی“ پیش رفته‌ایم؛ یعنی از کیفیت مواد غذائی چشم پوشی شده و بر حجم آن افزوده شده است. لازم به ذکر است در ایران به دلیل افزایش هزینه‌های آموزش، بهداشت و با توجه به اهمیت آن در فرهنگ خانوارها، سهم زیادی از بودجه خانواده را صرف این هزینه‌ها می‌شود، زیرا در ایران آموزش یک ارزش است.
به‌طور کلی در ایران از لحاظ امنیت و در دسترس بودن غذا مشکلی نداریم اما از نظر توزیعی تا حدی مشکل وجود دارد و از نظر کیفیت غذائی هم هنوز کار چندانی صورت نگرفته است. این موضوع از مواردی است که می‌توانیم از FAO استفاده کنیم.
▪ به نظر جناب‌عالی رابطه و عملکرد ما در استفاده از پتانسیل‌های FAO چگونه بوده است؟
در مورد رابطه ایران با FAO هم باید گفت ارتباط خوبی وجود دارد. به‌طوری که طی ۱۰ سال گذشته این ارتباط در بالاترین سطح قرار گرفته است و در این سازمان به ایران با دید یک کشور در حال توسعه نگاه نمی‌شود و نظر کشور ایران در تصمیم‌گیری‌ها مهم است. از طرفی، مدیر کل سازمان FAO مسلمان و به این دلیل نسبت به ایران علاقه‌مند است. به‌طور کلی در چند سال گذشته، نمایندگی ما در آنجا قوی عمل کرده و هنوز هم قدرت دارد.
اما، نداشتن یک استراتژی بلند مدت در استفاده از ظرفیت‌های FAO، ضعیف‌ترین عملکرد ما تا به حال به حساب می‌آید که این موضوع در دولت وزارت جهاد کشاورزی (وزارت کشاورزی سابق) چندان مورد توجه نبوده است. شاید دلیل آن، اولویت سایر مسایل در ایران باشد.
اگر بخواهیم به آینده و چشم‌انداز بیست ساله توجه کنیم و در چند سال آتی جزو بزرگترین قدرت‌های منطقه قرار گیریم، باید به سوی جریان جهانی شدن حرکت کنمی. یک مورد که باید به آن توجه شود بخش کشاورزی است و مهارت‌هائی که کسب آنها در این بخش برای ما ضروری به حساب می‌آید. این موضوع به همان استانداردسازی بر می‌گردد که البته به عقیده من، در اولویت قرار ندارد ولی باید به آن توجه شود.
یک جنبه دیگر همکاری ایران، ارتقای منزلت اجتماعی این کشور در جهان است. همان‌طور که می‌دانید ۱۹۲ کشور در FAO و جلسات آن حضور دایمی دارند. حضور قدرتمند و مرتب ایران در این سازمان مثل این است که در تمام کشورها سفیر داشته باشیم.
▪ اخیراً بحث‌های جدی‌تری پیرامون ”حق غذا“ در این سازمان به میان آده است لطفاً درباره سابقه این موضوع توضیح بفرمایید؟
ـ همان‌طور که گفتیم، هدف اولیه FAO ”غذا برای همه“ است. بعد از آن مسأله امنیت غذائی مطرح شد و در حال حاضر، در دنیا اکثریت یک قدم جلو رفته‌اند و آن، موضوع حق غذا است.
غذا یکی از حقوق بشر به شمار می‌رود واز حق حیات سرچشمه می‌گیرد. این موضوع در FAO از هفت الی هشت سال پیش مطرح شد و پنج سال پیش گروه کاری بین‌الدول برای بررسی این حق شکل گرفت و به این ترتیب یک دستور‌العمل حق غذا تهیه شد. ایران به ریاست این کمیته انتخاب شد و توانست در عرض دو سال، دستور‌العمل فوق را تهیه و با اجماع به تصویب تمام کشورهای دنیا برساند. این دستورالعمل در حال حاضر موجود می‌باشد اما اجراء آن داوطلبانه است و هر کشوری که خواستار اجرای آن باشد از FAO تقاضا کرده و کمک‌های لازم را دریافت می‌کند.
در کشور ما هم کمک‌های غذائی یکی از ارزش‌های ملی. اسلامی ما به‌شمار می‌رود. در دنیای امروز، غذا یک کمک و صدقه نیست بلکه یک حق است. دولت باید توانائی تهیه غذا را برای افارد در جامعه تقویت کند تا هر کس بتواند غذای مورد احتیاجش را تهیه نماید. البته با این مفهوم، منزلت اجتماعی افراد هم حفظ می‌شود. حال اگر کسی به هر دلیلی نتواند این کار را انجام دهد، وظیفه دولت است که این حق را به نوعی برای وی تأمین نماید.
کشورهای هند، برزیل و آفریقای جنوبی علی رغم جمعیت زیاد و هزینه بالائی که دارند خواستار اجرای این دستور‌العمل شده‌‌اند و به دنبال اجرای آن هستند. اما ما با وجود این که ریاست این کمیته را بر عهده داشتیم و دستورالعمل حق غذا توسط ایران تهیه شده هنوز در این زمینه فعال نشده‌ایم. به نظر من، اگر زودتر به این موضوع بپردازیم هر عکس‌العمل بین‌المللی خوبی خواهد داشت و هم یک وظیفه ملی ـ مذهبی است که باید انجام شود.
کشورهای آلمان، نروژ، بلژیک و ایتالیا کشورهای فعال و پیشرو در زمینه حق غذا هستند.
▪ چه برنامه‌هائی برای سال آتی وجود دارد که در ایران از FAO بیشتر استفاده شود؟
ما دو استفاده عمده باید از FAO داشته باشیم:
۱) استفاده سیاسی ـ ملی (بین‌المللی) برای حفظ و ارتقای منزلت سیاسی کشور در سطح بین‌المللی، خوشبختانه این راه خوب شروع شده و در حال حاضر، رئیس مستقل شورای FAO ایرانی است که یکی از دو مقام مهم و انتخابی این سازمان به حساب می‌آید. کشورهای پیشرفته هم توان اجرائی و فنی ایران را در زمینه کشاورزی به رسمیت شناخته‌اند و در بسیاری از موارد با ایران مشورت می‌کنند و ما نباید بگذاریم این جایگاه از بین برد.
در داخل ایران هم باید از جنبه‌های فنی از سازمان خواروبار و کشاورزی استفاده کنیم. البته باید بدانیم که بودجه FAO (مجموع بودجه رسمی و کمک‌های غیر بودجه‌ای کشورهای عضو) چیزی بیش از یک میلیارد دلار در سال است. در این میان از بین کشورهای عضو، کشورهای آفریقائی یا آسیائی مانند بنگلادش که جمعیت فقیر آن بسیار است. به این ترتیب، ما نباید خیلی به دنبال استفاده اقتصادی از FAO باشیم. حتی اگر بتوانیم خدماتی را از این سازمان بگیریم و به تناسب، بهای آن را بپردازیم استفاده‌ای معقول و منطقی خواهد بود.
یکی از کارهائی که با پشتیبانی ایران شروع شده، برنامه مبارزه با خشکسالی است؛ چون ما در منطقه خشک جهان قرار داریم و FAO در این زمینه هم برنامه‌هائی را در نظر دارد. باید در این مورد از سازمان کمک بگیریم.
از نقطه نظر منابع ژنتیکی، ایران جزو مناطق غنی جهان است و بسیاری از محصولات عمده دنیا مانند گندم، منبع ژنتیکی ایران دارند، ما باید در حفظ این منابع، چه طبیعی و چه در بانک‌های ژن فعال باشیم. خوشبختانه تا به امروز موفق بوده‌ایم. قرارداد حفظ منابع ژنتیکی بعد از هفت سال، دو سال پیش به تصویب رسید و دو معاون بسیار فعال در آن از کارشناسان وزارت کشاورزی ایران بودند. یک اجلاس آن هم در ایران تشکیل شد که به‌عنوان ”پروسه تهران“ در FAO معروف است.
در بسیاری از جنبه‌های تکنیکی، سازمان FAO چندان نمی‌تواند به ما کمک کند، اما در بیشتر جوانب هنجاری، استراتژیکی و تکنولوژی‌های جدید مانند بیوتکنولوژی می‌توانیم از این سازمان کمک بگیریم.

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده