خزر و تمامیت ارضی

سهم ایران از دریای خزر چه مقدار است؟ این موضوع بعد از سخنان اخیر منوچهر متکی وزیر امور خارجه جمهوری اسلا‌می ایران اهمیت بیشتری پیدا کرده است. آقای متکی چند روز پیش گفت: <سهم ایران از این دریا هیچگاه ۵۰ درصد نبوده است و این رقم نه منطقی است و نه قراردادی درباره آن وجود داشته است>(ایرنا ۱۱ دی).
نظر آقای متکی مبنی بر اینکه در هیچ قراردادی صحبت از درصد سهم ایران در دریای خزر نشده، کاملا‌ صحیح است. البته فقط دشمنان ایران نبودند که از سهم ۵۰ درصدی ایران در دریای خزر دفاع می‌کردند، بلکه بسیاری از دوستان نیز با صداقت کامل از این نظریه دفاع می‌کردند. شاید موضوع سهم ۵۰ درصدی برگرفته از این قسمت از قرارداد ۱۹۴۰ بین ایران و اتحاد شوروی باشد که دریای خزر را دریای ایران - شوروی قلمداد کرده است. دقیقا به همین دلیل است که در حالی که در هیچ قراردادی به موضوع مشاع بودن دریای خزر اشاره‌ای نشده است، ایده مشاع موضع رسمی دولت ایران درخصوص استفاده از زیربستر، بستر و سطح دریای خزر بود. کمااینکه چنین موضعی رسماً طی نامه‌ای به‌عنوان دبیرکل به‌عنوان سند شورای امنیت نیز توزیع شده است. بعد از فروپاشی شوروی سابق، جمهوری اسلا‌می ایران همواره بر این نکته تاکید داشت با توجه به اینکه دریای خزر بر اساس قراردادهای موجود دریای ایران- شوروی است، لذا اولا‌ تا زمانی که قرارداد جدیدی بین کشورهای ساحلی منعقد نشود قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ بین ایران و شوروی معتبر است و ثانیا کشورهای ساحلی باید سهمی برابر از دریای خزر داشته باشند. این موضع در نامه‌های دولت جمهوری اسلا‌می ایران به دبیرکل سازمان ملل متحد که به عنوان اسناد آن سازمان منتشر شده نیز منعکس است. اجلا‌س سران خزر که چند ماه پیش در تهران برگزار شد در خصوص دو قرارداد ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ ساکت است و این برای اولین بار بود که ایران به عدم ذکر این دو قرارداد در یک سند رسمی رضایت داد. در واقع بیانیه تهران نقطه پایانی‌ای بود بر ایده مشاع بودن دریای خزر و زیرسوال بردن بیانیه‌های قبلی. سند اجلا‌س سران خزر در تهران نه‌تنها بی‌توجهی‌های فراوان حقوقی و سیاسی را در برداشته است و متأسفانه وقعی به نظرات صادقانه و مشفقانه دوستداران منافع ملی ایران نگذاشته است، بلکه در این سند آشکارا سیاست رسمی جمهوری اسلا‌می که در آن بین نهضت‌ها و مجاهدت‌های آزادی‌طلبانه و تروریسم تفکیک قائل می‌شد و همواره بر آن به‌صورت جدی در مجامع و نهادهای بین‌المللی پافشاری می‌شد، نادیده گرفته و قربانی شد.
آقای متکی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: <بهره‌برداری ایران از دریای خزر هرگز از ۳/۱۱ درصد فراتر نرفته است.>(ایرنا ۱۱ دی) اکنون سوال این است که لزوم طرح چنین مطلبی در حال حاضر چیست؟ آیا طرح این موضوع که قبل از انقلا‌ب اسلا‌می، ایران در خزر آزادانه فعالیت نمی‌کرد نفعی برای کشورمان دارد؟ آیا این شبیه فراهم کردن تیر برای دشمن نیست؟! آیا طرح این موضوع به مواضع کشورمان در مذاکرات بسیار پیچیده فعلی با کشورهای ساحلی در زمینه تعیین رژیم حقوقی دریای خزر کمک خواهد کرد یا مذاکره‌کنندگان ایرانی را با مشکل مواجه خواهد ساخت؟ آیا صحبت‌های آقای متکی پیش‌درآمد اعلا‌م موافقت جمهوری اسلا‌می ایران با ترکمنستان وآذربایجان در تعیین سهم کشورمان در خزر است؟ جناب وزیر خارجه می‌دانند که موضع ایشان مبنایی برای ادعاهای آینده دیگران می‌شود و موضوع تصمیم در مورد تمامیت ارضی امری است که در حیطه مجلس شورای اسلا‌می است ونه دولت. این قبیل سخنان با اصول ارائه شده از سوی رهبر فرزانه انقلا‌ب مبنی بر عزت، حکمت و مصلحت تفاوت دارد.

صادق خرازی

منبع : روزنامه اعتماد ملی