ریشه های بحران در لبنان

از همان آغاز استقلال لبنان در ۲۲ نوامبر ۱۹۴۳، این كشور با بحران حاكمیت مواجه بوده است.
هویت سیاسی لبنان برخاسته از قوم یا مذهب واحدی نبوده بلكه آنچه به این كشور یك شكل واحد سیاسی بخشیده، اقتضای اهداف و منافع قدرت های برتر بین المللی دهه های نخستین قرن بیستم یعنی انگلیس و فرانسه بوده است.
دو قدرت برتر بین المللی آن روزگار طی موافقتنامه ای كه در سال ۱۹۱۶ به امضای وزیران خارجه وقت رسید و به قرارداد سایكس- پیكو شهرت یافت، ساحل شرقی دریای مدیترانه را به منطقه نفوذ خود تبدیل كردند تا این كه «لبنان» درسال ۱۹۴۳ از قیمومت فرانسه خارج شد و به استقلال رسید و چهار سال بعد یعنی در سال ۱۹۴۷ كشوری كه نام خویش را «اسرائیل» نهاد، در همسایگی جنوبی لبنان اعلام موجودیت كرد. هر دو قدرت برتر بین المللی نیمه نخست قرن گذشته، دو منطقه فلسطین و لبنان را از نظر جغرافیای سیاسی از سرزمین تاریخی موسوم به «شامات» جدا ساخته و بر مبنایی ایدئولوژیك پیروان دیانت «یهود» و «مسیحیت» را در فلسطین و لبنان حاكمیت بخشیدند.
این خشت های كج كه معماران سیاسی انگلیس و فرانسه كار گذاشته بودند اینك به دیواری تبدیل شده كه در حال فروریزی بر سر منافع غرب در خاورمیانه است.
گرداب های هولناك سیاسی در لبنان در طول ۶۳ سالی كه از استقلال این كشور می گذرد، ۶۹ دولت را به كام خود كشیده و این سرزمین زیبا را به مدت ۱۵ سال درگیر جنگ داخلی كرده است همگی نشان از شدت تحریك پذیری سیاسی لبنان دارد كه ریشه های آن به دوران قیمومت فرانسه براین كشور باز می گردد.
در اینجا می توان گفت لبنان دچار چالش مزمنی به نام طایفه گرایی است. لبنانی ها هویت خویش را از طائفه خود جست و جو می كنند. نه در سرزمینی كه در آن به دنیا آمده اند. واقعیت این است منتسب بودن به هر طایفه ای ملاك ارزیابی، پیشداوری و احیاناً موضعگیری لبنانی ها است. در این كشور ۱۸ طائفه رسمی وجود دارند. از این میان، سه طائفه منتسب به مسلمانان هستند كه اكثریت مطلق جمعیت لبنان را تشكیل می دهند و بقیه طوائف از فرقه های مختلف مسیحی هستند. به دلیل حساسیت موضوع، از سال ۱۹۶۴ تاكنون هیچ آمارگیری رسمی از مردم لبنان صورت نگرفته است و همگان بر ضرورت حفظ دموكراسی توافق و بدون در نظر داشتن برتری جمعیتی هر طائفه ای، اتفاق نظر دارند. همین موضوع سبب بروز سوء استفاده های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی در تاریخ معاصر لبنان شده است. در این میان، شیعیان به رغم تاریخ ریشه دار خود، بیشترین محرومیت ها را چشیده اند. نه از حاكمیتی برخوردار بوده اند و نه حمایت قدرت های خارجی را با خود به همراه داشته اند در یك تحلیل تاریخی باید به این نكته توجه داشت «اهل تسنن» در طول دوران ۴۰۰ سال سلطه امپراتوری عثمانی از حمایت این امپراتوری برخوردار بوده اند و مسیحیان نیز در مدت قیمومت فرانسه بر این كشور از پشتیبانی پاریس بهره مند بوده اند.
این وضعیت با قرار گرفتن حاكمیت كشورهایی همچون عربستان، اردن ومصر در كنار اهل سنت و دولت های غربی به ویژه آمریكا و فرانسه در كنار مسیحیان كم و بیش همچنان ادامه دارد. اما با وجود این، تقسیم بندی سنتی، تحولات نزدیك به دو دهه گذشته آرایش سیاسی این كشور را كه اساساً مبتنی بر گرایش های مذهبی و طائفی استوار بود، دگرگون ساخته است.
طائفه شیعه لبنان كه بخش عمده آن را سازمان منسجم
«حزب الله» نمایندگی می كند، با نمایش رشادت و مقاومت در برابر تجاوزات اسرائیل، میزان پایبندی خود را به آب و خاك لبنان به اثبات رسانده اند. و این درجه اخلاص به وطن باعث شد تا اعتبارات طائفه ای گذشته بر باد رفته تلقی شود و ائتلاف ها و همگرایی های بی سابقه شكل بگیرد. آنچه را كه ما در ارتباط با «حزب الله» به عنوان یك حزب شیعی و «جریان ملی آزاد» (التیار الوطنی الحر) به رهبری ژنرال «میشل عون» به عنوان یك جریان پرنفوذ مسیحی شاهد هستیم، گواه آشكاری است بر آغاز درهم شكسته شدن تقسیم بندی های استعماری كه بر این كشور كوچك و تأثیرگذار تحمیل شده است.
با وجود این، هنوز نمی توان معیارهای طائفه ای را در لبنان از نظر دور داشت یا آنها را غیرمؤثر دانست. در بحران اخیر لبنان و تظاهرات و تحصن مخالفان دولت لبنان كه در میدان شهدا و میدان ریاض الصلح بیروت دهم آذر (اول دسامبر ۲۰۰۶) آغاز شده گروه مهمی از طائفه اهل سنت به جز حامیان دكتر «فتحی یكن» مبلغ اسلامی مستقر در شمال لبنان به چشم نمی خورد. این واقعیت وآنچه كه از موضع گیری های دولت های عربستان سعودی، مصر و اردن شاهد هستیم، نشان از آن دارد كه ممكن است در آینده شاهد كشمكشی ناخواسته میان اهل سنت و تشیع در لبنان باشیم كه بی تردید خاستگاه آن اختلاف نظرهای سیاسی است؛ این مسئله از جمله خطوط قرمز نه تنها در لبنان بلكه در تمام جهان اسلام باید به شمار آید.

رضا شهریور

منبع : روزنامه کیهان