اتحادیه مدیترانه؛ برادر کوچک اتحادیه اروپا

ایده تشکیل اتحادیه مدیترانه طرحی زیرکانه و کلیدی است که در صورت تحقق می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از تغییرات سرنوشت‌ساز در منطقه باشد.
اولین ایده تشکیل اتحادیه مدیترانه یا اتحادیه کشورهای ساحلی دریای مدیترانه از سوی نیکولا سارکوزی، رییس‌جمهوری فرانسه به عنوان جایگزینی مناسب برای ترکیه (به جای عضویت این کشور در اتحادیه اروپایی) در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری فرانسه مطرح شد. (با توجه به اینکه بیشتر کشورهای عضو این اتحادیه مسلمان هستند، سارکوزی عضویت ترکیه در این اتحادیه را توصیه کرد.)
در این راستا با توجه به نظر مساعد تعدادی از کشورهای اروپایی‌، دولت فرانسه در تلاش است تا با تحقق این ایده در اواخر تیـرماه سال ۱۳۸۷ اولین اجلاس اتحادیه مذکور را در پاریس تشکیل دهد و عملا این اتحادیه اعلام موجودیت خواهد کرد. بر همین اساس در ۲۳ اکتبر سال ۲۰۰۷ رییس‌جمهوری فرانسه با ارسال دعوتنامه رسمی برای تمامی رهبران و مقامات کشورهای ساحلی دریای مدیترانه از آنان برای مشارکت در اجلاس مقدماتی اتحادیه مدیترانه در پاریس دعوت کرد.
گرچه ایراد وارد شده به تشکیل این اتحادیه فقدان اطلاعات و چارچوب‌های مشخص آن است، اما می‌توان اذعان کرد که تشکیل این اتحادیه نه تنها سرنوشت کشورهای شمال آفریقا را به اروپا پیوند خواهد زد بلکه اتحادیه اروپا قادر خواهد بود به عنوان برادر بزرگ‌تر وارد تعامل همه‌جانبه با این کشورها شود و در این میان ترکیه را نیز به نوعی خاص با اروپا همراه خواهد کرد و از همه مهم‌تر اسرائیل برای اولین مرتبه وارد همکاری‌های چند جانبه اقتصادی و سیاسی با کلیه کشورهای منطقه و به ویژه کشورهای اسلامی می‌شود.
از سوی دیگر، در صورت تشکیل اتحادیه مذکور و قدرتمند شدن آن، در آینده گرچه به ظاهر نقش اتحادیه اروپا در جنوب دریای‌مدیترانه تضعیف و کشورهای شمالی قاره آفریقا امکان نفش‌آفرینی در معادلات و ایفای نقش موثرتر را در تحولات آتی پیدا خواهند کرد، اما آنچه مسلم است این است که نقش مهم و کلیدی در اختیار اسرائیل و احیانا ترکیه قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر اتحادیه اروپا قادر خواهد بود تا سیاست‌های مورد‌نظر و اهداف خود را با هزینه‌های کمتری در منطقه وسیع مدیترانه به مرحله اجرا در‌آورد. (‌این نکته با استناد به سخنان اخیر آقای پییر ژویت، وزیر امور اروپایی دولت فرانسه است.)
دولت فرانسه به عنوان متولی تشکیل اتحادیه اعلام کرد که این اتحادیه با پیروی از روش‌ها و اصول اتحادیه اروپا تشکیل خواهد شد و بر همین اساس بانک سرمایه‌گذاری مدیترانه و موسسات تابعه و کمیته‌ها و کمیسیون‌های سیاسی همانند آنچه در اتحادیه اروپا وجود دارد در اجلاس مقدماتی مطرح خواهد شد. طرح تشکیل کمیسیون‌های انرژی‌، امنیت‌، مبارزه با تروریسم‌، مهاجرت و تجارت از دیگر مباحثی است که در این اجلاس مطرح خواهد شد. اتحادیه اروپا و اتحادیه مدیترانه می‌توانند شورای مشترک تشکیل دهند و سیستم ریاست دوره‌ای در اتحادیه مدیترانه همانند اتحادیه اروپا اعمال شود. دو اتحادیه می‌توانند موسسات مشترکی در‌خصوص پیگیری سیاست‌های مشترک در زمینه‌های سیستم قضایی‌، مبارزه با فشاد و تروریسم و جنایات‌ سازمان‌یافته و قاچاق انسان تشکیل دهند.
دولت فرانسه امیدوار است با تشکیل این اتحادیه نقش محوری و مهمی را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی و بین دو اتحادیه ایفا کند و بتواند ضمن امکان فروش نیروگاه‌های هسته‌ای خود در کشورهای ساحلی دریای مدیترانه به تشکیل اتحادیه اقتصادی بین سه قاره آسیا‌، آفریقا و اروپا اقدام کند.
با تشکیل این اتحادیه ترکیه‌، یونان‌، قبرس‌، سوریه‌، لبنان‌، اردن‌، اسرائیل‌، فلسطین‌، مصر‌، الجزایر‌، لیبی‌، مراکش‌، تونس‌، مالت‌، اسپانیا‌، پرتغال، فرانسه‌، ایتالیا از اعضای اصلی اتحادیه مدیترانه خواهند بود و کلیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز به عنوان اتحادیه اروپا با این اتحادیه در تعامل و همکاری خواهند بود.
تاکنون کشورهای اسپانیا‌، ایتالیا و یونان در اروپا و مراکش‌، تونس و اسرائیل در خارج از اروپا از این ایده به طور رسمی حمایت و مقامات ترکیه این طرح را (اگر به جانشینی عضویت این کشور در اتحادیه اروپا باشد) رد کرده‌اند و این در حالی است که آلمان و اتحادیه اروپا (به صورت یکپارچه) رسما اعلام موضع کرده اند و تاکنون با احتیاط از کنار این موضوع گذشته‌اند. دولت سارکوزی امیدوار است طرح تشکیل این اتحادیه را همانند پروسه بارسلونا (طرح همکاری اتحادیه اروپا- کنفرانس مدیترانه در سال ۱۹۹۵ در اسپانیا آغاز و در‌حال‌حاضر بیش از ۳۷ عضو دارد ولیبی عضو ناظر آن است) با موفقیت اجرا کند.
این اتحادیه شامل ۳۸ کشور و با جمعیتی در حدود ۷۳۷‌میلیون نفر‌، وسعتی در حدود ۱۱‌میلیون و ۳۰۵‌هزار متر مکعب را در بر خواهد داشت.
● موضوعات اساسی در ایده تشکیل اتحادیه مدیترانه
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان اخیرا نگرانی خود را از ایده تشکیل اتحادیه مدیترانه توسط آقای سارکوزی اعلام کرده و گفته که تشکیل این اتحادیه می‌تواند موجودیت و اهداف اتحادیه اروپا را دچار ضعف کند. از سویی دیگر فرانک والتر اشتاین مایر، وزیر امور خارجه آلمان اعلام کرد که این اتحادیه نباید با اهداف و برنامه‌های اتحادیه اروپا و پیمان بارسلونا مغایرتی داشته باشد. این واکنش تند از سوی آلمان به دلیل دور ماندن این کشور از نقش محوری همانند فرانسه در این اتحادیه است و سارکوزی مجبور کرد تا برای همراه نمودن کشور قدرتمند اتحادیه اروپایی با این ایده با خانم مرکل ملاقات کند و ضمن ارائه جزئیات طرح و واگذاری سهم مناسب و رایزنی با مقامات آن کشور، آلمان را متقاعد کند که با تشکیل اجلاس اتحادیه مدیترانه در پاریس موافقت کند.
نقش محوری آمریکا‌، ناتو‌، اتحادیه اروپا و اسرائیل در ارائه تشکیل چنین پیمان‌ها و اتحادیه‌های منطقه‌ای نباید از نظر دور بماند و این نکته را باید در نظر داشت که طراحان این ایده می‌توانند به این برداشت رسیده باشند که تنها راه‌حل رهایی از بحران خاورمیانه و درگیر نمودن موثر دیگر کشورهای منطقه در این خصوص‌، تشکیل اتحادیه‌های اقتصادی سیاسی و مشارکت دادن سوریه و لبنان در این اتحادیه به عنوان بخشی دیگر از این طرح است. از سوی دیگر، با تشکیل این اتحادیه این امکان برای ناتو به وجود می‌آید که به راحتی در منطقه حضور مستقیم و موجه داشته باشد. روابط بسیار مستحکم نظامی بین کشورهای اتحادیه اروپا با اسرائیل و آغاز گفت‌وگوهای امنیتی با این کشور می‌تواند دلیلی مناسب برای این نظر باشد.ریشه مساله به تجربیات برآمده از تشکیل همکاری‌های منطقه‌ای موسوم به بارسلونا و تلاش آمریکا برای ایجاد مناطق آزاد تجاری در کشورهای شمال آفریقا و ایجاد منطقه آزاد تجاری خاورمیانه در سال ۱۹۹۵ بازمی‌گردد.
امکان حضور فرانسه (انجام مانور نظامی با امارات در خلیج‌فارس) در راستای نزدیکی فرانسه به آمریکا بعد از دوران خاکستری روابط لحاظ می‌شود.
با اجرای این طرح مرزهای امنیتی اروپا تغییر می‌کند و اتحادیه اروپا قادر خواهد شد تا در منطقه‌ای وسیع‌تر به اجرای طرح‌های امنیتی مورد‌نظر بپردازد و کل منطقه مدیترانه را تحت نفوذ امنیتی و سیاسی اتحادیه اروپا درآورد. در این ارتباط وزیر خارجه سابق آلمان در ارتباط با مرز امنیتی اروپا تصریح کرد که خاورمیانه به مثابه حیاط خلوت اتحادیه اروپا به شمار می‌رود. - این امکان برای اتحادیه اروپا به وجود می‌آید تا ترکیه را در قالب اتحادیه مدیترانه ملحوظ کنند و در واقع خود را از دردسر (متحد غیر هم مذهب، پر‌جمعیت و آسیایی) خلاص کند. این نکته با توجه به تاکید خانم مرکل در ایجاد روابط خاص اتحادیه اروپا با ترکیه به جای عضویت ترکیه در اتحادیه و مخالفت صریح آقای سارکوزی با عضویت ترکیه در اتحادیه معنی پیدا می‌کند. گرچه مقامات آنکارا جایگزینی این اتحادیه با اتحادیه اروپا را رد کرد، اما تجربه نشان داده است ترکیه بر‌اساس منافع منطقه‌ای خود وارد تعامل مثبت با بازیگران موجود خواهد شد. از سوی دیگر، از شواهد این‌گونه بر‌می‌آید که طراحان ایده مذکور بر نقش محوری و مهم ترکیه در این اتحادیه منطقه‌ای اذعان کرده‌اند و خواهان فعال شدن آنکارا در این طرح هستند. در این فرایند آنکارا – تل آویو می‌توانند همدیگر را کامل کنند. - گرچه این تمایل در کشورهای قدرتمند اتحادیه اروپا وجود دارد که نقش محوری برلین – پاربس در طرح اتحادیه مدیترانه پررنگ جلوه کند، اما این بازیگران ناگزیر از تعامل و تقسیم منافع با لندن و واشنگتن نیز هستند.- حضور لیبی در این معادله خطر رفتارهای غیر‌متعارف این کشور را از بین خواهد برد و این کشور را از لیست کشورهای معارض با غرب دور خواهد کرد و اجازه خواهد داد تا کشورهای شمالی دریای‌مدیترانه به سهولت به منابع انرژی این کشور دست یابند. در همین راستا است که به‌رغم مخالفت بسیاری از سیاستمداران مخالف دولت‌، سفر قذافی به پاریس معنی بهتری می‌یابد. - اسرائیل ناچار است برای پیشبرد اهداف منطقه‌ای خود و همگرایی در داخل اتحادیه به تعامل و همکاری بیشتری با کشورهایی نظیر سوریه‌، اردن‌، لبنان و دولت خودگردان فلسطینی بزند‌. این مساله به هیچ‌وجه خوشایند رژیم صهیونیستی نیست.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد