تقابل اندیشه‌های لائیک و نفوذ اسلام در جامعه ترکیه

اظهارات اخیر مقامات دولت ترکیه بار دیگر تضادهای دولت با عقاید لائیک را آشکار ساخت.
در ۱۵ ژانویه ( ۲۵ دی ماه) نخست وزیر مسلمان ترکیه، رجب طیب اردوغان مذاکرات بسیار طولانی ای را درخصوص قانون ممنوعیت حضور زنان محجبه در دانشگاه‌ها داشت و طی آن اعلام کرد که حتی اگر روسری یا پوشش مذهبی به‌عنوان یک نماد سیاسی تلقی شود، این محدودیت باید برداشته شود.
در ۱۷ ژانویه (۲۷ دی ماه) دستگاه قضائی ترکیه به همراه ارتش این کشور، که به‌عنوان دو سازمان غیر مذهبی در این کشور شناخته شده است، وارد این مذاکرات شدند.
عبدالرحمن یاکلین کایا، دادستان کل دادگاه استیناف ترکیه ضمن صدور بیانیه ای مکتوب هشدار داد که درصورت از بین رفتن ممنوعیت حجاب اسلامی، تضادهای اجتماعی در کشور بروز خواهد کرد و دانشگاه‌ها به محل فعالیت جدایی‌طلب‌ها و افراد مذهبی تندرو تبدیل می‌شوند.
مسئولیت هرگونه اقدامی که منجر به چنین اختلاف‌هایی شود متوجه احزاب سیاسی است.
عبدالرحمن یاکلین کایا رسما به اردوغان متذکر شد که عواقب ناشی از این تصمیم را پیش بینی کند.
در گذشته چنانچه چنین بیاناتی از سوی دادستان کل منتشر می شد، دادگاه ترکیه ضمن بررسی موضوع، نسبت به جلوگیری از ادامه فعالیت حزب سیاسی اقدام می‌کرد.
در ژوئن ۲۰۰۱ دادگاه رسمی ترکیه طی حکمی ادامه فعالیت حزب عدالت و توسعه (AKP) را ممنوع کرد. این حزب در آگوست ۲۰۰۱ توسط اعضای سابق حزب اسلام گرای فضیلت (FP) شکل گرفت.
حزب فضیلت چهارمین حزب از احزاب اسلامی ترکیه در ۳۲ سال گذشته است که فعالیت آن به مانند بقیه احزاب اسلامی توسط دادگاه ترکیه متوقف شد.
پیروزی حزب اردوغان (با گرایش‌های اسلامی) و کسب ۶/۴۶ درصد از آرای مردم، نشان داد که جناح های مخالف در دستیابی به اهداف خود و به دست گرفتن دولت، با شکست مواجه شده‌اند.
با توجه به این اتفاق به‌نظر می رسد که اگر حزب AKP در انتخابات شرکت کند، قطعا پیروز خواهد شد. درصورتی که هیچ‌گونه محدودیتی در فعالیت های حزب عدالت و توسعه اعمال نشود، این حزب از محبوبیت قابل توجهی در سطح جامعه برخوردار خواهد شد.
تأمل در اظهارات یاکلین کایا ضمن یادآوری خطر شکاف عمیق در ترکیه و همچنین برجسته سازی نقش مذهب در زندگی مردم مسلمان این کشور، وجود تضادهای اساسی در تفکرات لائیک حاکم در مقایسه با واقعیت جامعه ترکیه را فاش می کند.
زمانی که یاکلین کایا بیانیه مکتوب خود را منتشر ساخت، پروفسور علی بارداق اوغلو ، رئیس سازمان امور مذهبی (معروف به دیانت) شخصا در مصاحبه ای با برنامه خبر شبکه ملی ترکیه NTV شرکت کرد.
دیانت که طرفدار نخست‌وزیر اردوغان است در ظاهر مسئول اداره امور مذهبی ترکیه است و در عمل برنامه های اسلامی را اداره می‌کند. بودجه دیانت بیشتر از مجموع اعتبارات چند وزارتخانه است.
این تشکل نه تنها مسئولیت پرداخت حقوق روحانیون مسلمان و خادمین مساجد را بر عهده دارد بلکه ساخت، تجهیز و نگهداری مساجد را نیز در دستور کار خود قرار داده است.
اما به‌نظر می رسد که تداوم حمایت‌های دولت از فعالیت‌های مذهبی – اسلامی شامل اقلیت غیر مسلمان ترکیه و یا عضویت در جامعه علوی ترکیه نمی‌شود.
بارداق اوغلو در مصاحبه با NTV گفت: پوشیدن روسری و حفظ حجاب یکی از دستورات مذهبی برای زنان مسلمان محسوب می‌شود و هر زنی که ادعای مسلمانی دارد ملزم است که حجاب خود را حفظ کند.
دستورات و تعهدات مذهبی، همیشگی و غیر قابل تغییر هستند.
بارداق اوغلو درخواست‌های جامعه علوی ترکیه را نادرست خواند. جامعه علوی ترکیه که از نظر سازمان دیانت، اقلیتی سنی محسوب می‌شود، پیشتر خواسته بود در مکان های مخصوص خود مراسم مذهبی را اجرا کند اما بارداق اوغلو اعلام کرده‌است که انجام اعمال و مراسم مذهبی باید فقط در مکان‌های مذهبی اجرا شود و افراد مذهبی تنها باید در این مکان‌ها به فرایض دینی خود بپردازند.
به این ترتیب مسلمانان اجازه دارند که قوانین و ضوابط مذهبی خود را فقط در مساجد اجرا کرده و به آن عمل کنند.
بارداق اوغلو همچنین انتقادهایی را که به نظام فعلی وارد می‌شود را رد کرد.
این انتقادات که به تبعیض آمیز بودن آموزش اجباری امور مذهبی در تمامی مدارس کشور بر می گردد، از سوی دادگاه حقوق بشر اروپا نیز به دولت ترکیه تذکر داده شده بود.
بارداق اوغلو گفت: هدف از این گونه تعالیم، شکل‌دهی ذهن دانش‌آموزان منطبق با یک مذهب خاص نیست. در این نوع نظام آموزشی اطلاعات موثقی درخصوص ادیان به دانش‌آموزان انتقال داده می‌شود تا به این ترتیب آنها بتوانند اطلاعات درست و نادرست را از یکدیگر تشخیص دهند.
کتب مذهبی به دانش‌آموزان آموزش می دهد که چگونه به افراد با عقاید و گرایش‌های مذهبی مختلف، احترام بگذارند. آنها اسلام را با شفافیت فرا می‌گیرند. این کتاب‌ها توسط وزارت آموزش و پرورش ترکیه چاپ و به دانش‌آموزان آموزش داده می شود که قرآن کلام خداست.
همچنین آنها یاد می گیرند که چگونه دعا بخوانند و بگویند که محمد(ص) پیامبر ما و اسلام مذهب ماست. کتاب های علوم اجتماعی ترکیه، مذهب را به‌عنوان یکی از ویژگی‌های بارز وحدت ملی معرفی می کنند و با جملاتی صریح تاکید دارند که نژاد ترک با مذهب اسلام در‌هم آمیخته شده است.
وزارت آموزش و پرورش ترکیه در گذشته بیش از ۴۵۰ دبیرستان امام هاتف را تعطیل کرده بود. این مدارس با هدف تربیت روحانیون مسلمان تاسیس شده بود. از اواسط دهه ۱۹۷۰ دانش‌آموزان زن نیز اجازه پیدا کردند که در این مدارس به تحصیل علوم دینی بپردازند.
این اقدام در حالی صورت پذیرفت که حضور روحانی زن در اسلام، سابقه‌ای نداشت. در مدارس امام هاتف علاوه بر برنامه های آموزشی استاندارد که در تمامی مدارس ترکیه پیاده سازی می‌شود، آموزش زبان عربی و دروس اسلامی نیز برای دانش‌آموزان ارائه می‌شود.
این مسئله منجر به استقبال گسترده و روزافزون مردم نسبت تحصیل در این مدارس شده است. خانواده‌ها تمایل دارند که فرزندانشان در یکی از مدارس امام هاتف تحصیل کنند. اردوغان خود نیز فارغ‌التحصیل مدرسه امام هاتف است.
در نظام آموزشی فعلی ترکیه، دولت نه تنها به آموزش دروس مذهبی اسلامی می پردازد بلکه نیاز به زنان محجبه برای قرائت قرآن در مدارس امام هاتف و دانشکده‌های فنی را نیز مورد توجه قرار می‌دهد.
اما پوشش و حجاب زنان مسلمان ترکیه و حضور آنان در محیط‌های اجتماعی – در حالی که حجاب کامل دارند - همواره به‌عنوان تهدیدی برای اصول لائیک مطرح بوده و خواهد بود.

ترجمه زهرا صدری

منبع : روزنامه همشهری