وضـو

ثواب خواندن « آیه الكرسی » در وضو
▪ امام باقر(ع) فرمود :
« مَنْ قَرَءَ عَلی اَثَرِ وُضُوئِهِ آیَهَ الْكُرْسِی مَرَّهٔ ٍ ، اَعْطاهُ اللهُ تَعالی ثَوابَ اَرْبَعینَ عاماً وَ رَفَعَ لَهُ اَرْبَعینَ دَرَجَهً وَ زَوَّجَهُ اللهُ اَرْبَعینَ حَوْراءً ؛ { سفینه البحار ؛ ماده وضأ ‌{
كسی كه به هنگام وضو ، یك مرتبه آیه الكرسی را [ با دقّت و درك معانی آن ] قرائت كند ، خدا ثواب چهل سال را به او میدهد و چهل درجه مقامش را بالا می برد و چهل حورالعین به ازدواج او درمی آورد.»
▪ دعای حضرت علی(ع) در وضو :
▪ امام صادق(ع) فرمود : روزی حضرت علی(ع) به فرزندش محمّد حنفیّه فرمود: ظرف آبی بیاور تا وضو بگیرم. او آب آورد و حضرت آب را بر دست مباركشان ریخت و فرمود :
« بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ الْحَمْدُللهِ الَّذی جَعَلَ الْماءَ طَهُوراً وَ لَمْ یَجْعَلْهُ نَجِساً ؛
به نام خدا ویاری او[ شروع می كنم] و حمد مخصوص اوست؛ همو كه آب را طاهر قرار داد و نجس قرارنداد.»
در هنگام مَضْمضه فرمود :« اَللّهُمَّ لَقِّنی حَجَّتی یَوْمَ اَلْقاكَ وَ اَطْلِقْ لِسانی بِذِكْرِكَ وَ شُكْرِكَ ؛
پروردگارا ! روز قیامت در بیان دلیل و حجت ، مرا یاری كن و زبانم را به ذكر و شُكرت آزاد ساز.»
در وقت استنشاق فرمود :« اَللّهُمَّ لا تُحَرِّمْ عَلَیَّ ریحَ الْجَنَّهِ وَاجْعَلْنی مِمَّنْ یَشُمُّ ریحَها وَ رَوْحَها وَ طیبَها ؛خدایا بوی بهشت را بر من حرام مگردان و مرا از كسانی قرار ده كه آن را استشمام می كنند و از راحتی و خوشی آن بهره می گیرند.»
در هنگام شستن صورت فرمود :« اَللّهُمَّ بَیِّضْ وَجهی یَوْمَ تَسْوَدُّ فیهِ الْوُجُوهُ وَ لا تُسَوِّدْ وَجْهی یَوْمَ تَبْیَضُّ فیهِ الْوُجُوهُ ؛خدایا ! روز قیامت كه صورت ها سیاه میگردد، رو سفیدم گردان و مرا آن روز كه چهره ها سفید و نورانی است، رو سیاه قرار مده.»
در وقت شستن دست راست فرمود :« اَللّهُمَّ اَعْطِنی كِتابی بِیَمینی وَ الْخُلْدَ فِی الْجَنانِ بِیَساری وَ حاسِبْنی حِساباً یَسیراً ؛پروردگارا ! كتاب و نامهٔ اعمالم را در روز قیامت به دست راستم و جاودانگی در بهشت را در دست چپم قرار ده و محاسبهٔ مرا سهل و آسان نما.»
در وقت شستن دست چپ فرمود :« اَللّهُمَّ لا تَعْطِنی كِتابی بِیَساری وَ لا تَجْعَلْها مَغْلُولَهًًٔ ً اِلی عُنُقی وَ اَعُوذُبِكَ مِنْ مُقَطَّعاتِ النِّیرانِ ؛
{ اشاره به آیات ۱۹-۳۰ سوره مباركهٔ الحاقه ، و ۷ – ۱۰ سوره مباركهٔ انشقاق است ‌{
بارالها ! نامه اعمالم را در روز محشر به دست چپم مده و آن را به گردنم آویزان مكن و از آتش جهنّم به تو پناه می برم.»
در وقت مسح سر فرمود :
« اَللّهُمَّ غَشِّنی بِرَحْمَتِكَ وَ بَرَكاتِكَ وَ عَفْوِكَ ؛
خدایا ! رحمت و بركات و بخشایشت را بر من بگستران.»
در وقت مسح پاها فرمود:
« اَللْهُمَّ ثَبِّتْنی عَلَی الصِّراطِ یَوْمَ تَزِلُّّ فیهِ الاَقْدامُ وَاجْعَلْ سَعیی فیما یُرضیكُ عَنّی ؛
خدایا ! مرا بر پل صراط ثابت قدم بدار ، در آن روزی كه قدم ها می لغزد ، و تلاش و كوششم را در آنچه باعث رضایت تو از من است، قرار ده .»
ثُمَّ رَفعَ رَأسَهُ فَنَظَرَ اِلی مُحَمَّدٍ ، فَقالَ :« یا مَحَمَّدُ مَنْ تَوَضّأ مِثْلُ وُضُوئی وَ قالَ مِثْلَ قَولی ، خَلَقَ الله تَباركَ وَ تَعالی مِنْ كُلِّ قَطْرَهٔ ٍ مَلِكاً یَقَدِّسُهُ وُ یُسَبِّحُهُ وَ یُكَبِّرُهُ ، فَیَكْتُبُ اللهُ ـ عَزَّوَجَلَّ ـ ثَوابَ ذلكَ لَهُ اِلی یَومِ الْقِیامَهِٔ ؛
{ وسائل الشیعه ، ج ۱ ، ص ۲۸۲ و ۲۹۷ ؛ بحارالانوار ، ج ۷۷ ، ص ۳۱۹ ‌{
بعد از اتمام وضو به فرزندش محمد حنفیّه نگاه كرد و فرمود : ای محمّد ! كسی كه مثل وضوی من وضو بگیرد و آنچه گفتم بگوید ، خداوند سبحان از هر قطرهٔ آب وضو فرشته ای خلق می كند تا او را تقدیس و تسبیح كند و بزرگ بشمارد و حق تعالی ثواب همهٔ اینها را تا روز قیامت ، برایش ثبت می نماید.»
● حالات ائمّه اطهار(ع) به هنگام وضو
▪ در حالات امیرالمؤمنین(ع) آمده است :
« اِذا أخَذَ الوُضوءَ تَغَیَّرَ وَجْهُهُ مِنْ خِیفَهِ اللهِ ؛ { مستدرك الوسائل،ج۱،ص۵۲، چ قدیم ‌{
وقتی وضو گرفتن را شروع می كرد رنگ صورت مباركش از ترس و عظمت حقّ تعالی دگرگون می شد.»
▪ در حالات امام حسن مجتبی(ع) آمده است :
« اِذا تَوَضَّأَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَارْتَعَدَّتْ مَفاصِلُهُ ، فَقِیلَ لَهُ فی ذلِكَ، فقال : لِمَنْ وَقَفَ بَینَ یَدَی ذِی الْعَرْشِ أَنْ یَصْفَرَّ لَوْنُهُ وَ تَرْتَعَدَّ مَفاصِلُهُ .» { سفینه البحار، ماده حسن ‌{
وقتی آن حضرت وضومی گرفت،رنگ صورت مباركش تغییر می كرد و مفصل ها و استخوان هایش می لرزید؛ علت این حالت از آن بزرگوار سؤال شد، فرمود: سزاوار است كسی كه در حضور خداوند بزرگ و صاحب عرض قرار می گیرد، رنگش تغییر كند و مفاصلش بلرزد.»
▪ در حالات امام سجّاد (ع) آمده است كه :
« اِذا حَضَرَ لِلْوُضُوءِ اِصْفَرَّ لَوْنُهُ ، فَیُقالُ لَهُ : ما هذا عِنْدَالْوُضُوء ؟ فَیَقُولُ : ما تَدْرُونَ بَیْنَ مَنْ اَقُومُ ؛
{ مستدرك الوسائل ، ج ۱ ، ص ۵۲ ؛ سفینه البحار ، ماده حسن ‌{
وقتی كه برای وضو گرفتن می آمد رنگ صورت مباركش زرد می شد، به آن حضرت عرض می شد: چرا به هنگام وضوگرفتن،چنین حالتی را پیدا می كنید ؟ می فرمود: شما نمی دانید در حضور چه كسی ایستاه ام!»
● وضو گناهان را می شوید
▪ رسول خدا(ص) فرمود:
« اِنَّ الْعَبْدَ اِذا تَوضّأ فَغَسَلَ وَجْهَهُ تَناثَرَتْ ذُنُوبُ وَجْهِهِ وَ اِذا غَسَلَ یَدَیْهِ اِلی الْمُرْفَقَیْنِ ثَناثَرتْ عَنْهُ ذُنُوبُ یَدَیْهِ وَ اِذا مَسَحَ بِرَأسِهِ تَناثَرَتْ عَنْهُ ذُنُوبُ رَأْسِهِ وَ اِذا مَسَحَ رِجْلَیْهِ تَناثَرَتْ عَنْهُ ذُنُوبُ رِجْلَیْهِ وَ اِنْ قالَ فی أوَّلِ وُضُوئِهِ ((بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم )) طَهُرَتْ اَعْضاؤُهُ كُلُّها مِنَ الذُّنُوبِ؛ { وسائل الشیعه، ج۱، ص ۲۹۷ ‌{
هنگامی كه نمازگزار وضو می گیرد‍] آثار و بركاتی به دنبال دارد، از جمله] وقتی كه صورتش را می شوید، گناهانی كه با صورتش انجام داده زدوده می شود و زمانی كه دو دستش را تا آرنج[ مرفق] می شوید، گناهانی كه به وسیلهٔ دست هایش انجام داده از بین میرود و آنگاه كه سرش را مسح می كند، معصیت هایی كه به وسیلهٔ سرش انجام داده زدوده میشود و چون بر دو پایش مسح می كند، گناهانی كه به وسیله پاهایش انجام داده، محو میشود و اگر كسی در آغاز وضو گرفتن (( بسم الله الرحمن الرحیم)) بگوید، تمام اعضایش از گناه پاك میشود.»
در حقیقت، نمازگزار با شستن و مسح كردن اعضای بدن می گوید:
خدایا ! من از سر تا پا غرق گناهم و میخواهم این آلودگی ها را پاك نمایم و با حالت پاكی در محضرت حضور یابم.
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« اِنَّ الْوضوُءَ یُكَفِّرُ ما قَبْلَهُ ؛ { مستدرك الوسائل ، ج۱، ص ۵۲ چ قدیم ‌{
به راستی كه وضو گناهان قبل را می پوشاند.»
▪ و نیز فرمود :
« اَلا اَدُلُّكُمْ عَلی ما یَمْحُوا اللهُ بِهِ الْخَطایا ، وَ یُذْهِبُ بِهِ الذُّنُوبَ ، فَقُلْنا بَلی یا رَسُولَ اللهِ ! قالَ : اِسْباغُ الوُضُوءِ فِی الْمَكْرُوهاتِ وَ كَثْرَهٔ ُ الخُطا اِلی المَساجِدِ وَ انْتِظارُ الصَّلاهِٔ بَعْدَ الصَّلاهِٔ ؛
دعائم الاسلام ، ج۱، ص ۱۰۰ ؛ وسائل الشیعه ، ج۱ ، ص ۲۶۷ و ۲۴۳ ‌{
آیا می خواهید شما را به عملی راهنمایی كنم كه خطاها و گناهان شما را از بین می برد؟ اصحاب عرض كردند: بفرمایید: ای رسول خدا ، آن حضرت فرمود: وضوی كامل گرفتن همراه با مشقت و تحمل سختی[ مانند وضو گرفتن با آب سرد در فصل زمستان] و زیاد به مساجد رفتن و بعد از نماز منتظر نماز بعدی بودن.»
● نور وضو در قیامت
▪ رسول خدا(ص) فرمود:
« تَأتی اَمّتی یَوْمَ الْقِیامَهِٔ عَراءَ مَحَجِّلینَ مِنْ آثارِ الْوُضُوء ؛
{ مستدرك الوسائل، ج۱،ص۵۲؛بحارالانوار،ج۷۷،ص۱۳۷ ‌{
امت من روز قیامت محشور می شوند، در حالیكه به خاطر وضو از یك زیبایی و نورانیّت خاصّی برخوردارند.»
▪ همچنین فرمود :
« اِنّی لَأَعْرِفُ اَمَّتی یَوْمُ الْقِیامَهِٔ بِآثارِ الوُضِوء ؛ { وسائل الشیعه ، ج۱ ، ص ۲۶۹ ‌{
من امت خویش را در روز قیامت با آثار وضو می شناسم.»
● ثواب تجدید وضو
▪ امام معصوم(ع) فرمود :
« اِنَّ الوُضُوءَ عَلی الْوُضُوءِ نُورٌ عَلی نورٍ وَ مَنْ جَدَّدَ وُضوءً مِنْ غَیْرِ حَدَثٍ آخَرَ جَدَّدَ اللهُ ـ عَزَّوَجَلَّ ـ تَوْبَتَهُ مِن ْغَیْرِ اسْتِعْفارٍ ؛ { من لایحضره الفقیه،ج۱ ،ص۲۶ ومانندآن:مستدرك الوسائل،ج۱۷ ص۴۲ ،چ قدیم ‌{
به درستی وضو بعد از وضو نور بعد از نور است . كسی كه تجدید وضو كند؛ یعنی در حالیكه هنوز وضویش باطل نشده دوباره وضو بگیرد، خداوند بزرگ نیز بدون اینكه او استغفار كند ، به او توجه می نماید.»
▪ امام حسن عسكری(ع) فرمود:
لَما كَلَّم الله ـ عَزّوَجَلَّ ـ مُوسی (ع) ، قالَ : اِلهی ما جَزاءُ مَنْ اتم الوضوء من خشیتك { «خشیت» بیمی است كه با تعظیم و بزرگداشت چیزی همراه است و بیشتر، این حالت از راه علم و آگاهی نسبت به چیزی، كه از آن خشیت و بیم هست، حاصل می شود؛ لذا دانشمندان، مخصوص به چنان حالتی هستند، خدا در قرآن می فرماید(( اِنّما یَخْشی الله مِنْ عّبادِهِ الْعُلَماء )) ‌{ ؟ قالَ : أبْعَثَهُ یَومَ القِیامَهِٔ وَ لَهُ نُورٌ بَیْنَ عَیْنَیْهِ یَتَلْألَأُ ؛ { بحارالانوار ، ج ۷۷ ، ص ۳۰۱ ‌{
خدا با حضرت موسی(ع) سخن گفت؛ حضرت موسی(ع) پرسید : خدایا پاداش كسی كه وضو را به طور كامل انجام دهد، چیست ؟ خداوند متعال فرمود : روز قیامت او را برمی انگیزانم، در حالیكه پیشانی او می درخشد.»
● ثواب مضمضه و استنشاق در وضو
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« اَوَّلُ ما یَمُسُّ الماءُ یَتَباعَدُ مِنْهُ الَّشْیطانُ وَ اِذا تَمَضْمَضَ نَوَّرَ اللهُ قَلْبَهُ وَ لِسانَهُ بِالحِكْمَهِ ، فَإِذا اسْتَنْشَقَ آمَنَهُ اللهُ مِنَ النّارِ وَرَزَقَهُ رائِحَهَ الْجَنَّهِ ، فَإذا غَسَلَ وَجْهَهُ بَیَّضَ اللهُ وَجْهَهُ یَوْمَ تَبْیَضُّ فیهِ وُجُوهُ ، وَ تَسْوَدُّ فیهِ وُجُوهُ وَ إذا غَسَلَ ساعِدَیْهِ حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ اَغْلالَ النّارِ ، وَ إِذا مَسَحَ رأسَهُ مَسَحَ اللهُ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ ، وَ إِذا مَسَحَ قَدَمَیْهِ اَجازَهُ اللهُ عَلی الصِّراطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الأقْدامُ ؛ { وسائل« به محض اینكه آب با اوّلین عضو بدن تماس پیدا می كند، شیطان از آن دور می شود و هنگامی كه مضمضه می كند، خداوند سبحان قلب و زبان او را به حكمتش منور می سازد و زمانی كه استنشاق [ آب را با بینی بالا می كشد] می كند ، خدا او را از آتش جهنّم حفظ می نماید، بوی بهشت و[ خود بهشت] را نصیبش می گرداند و وقتی كه صورتش را می شوید، خدا در قیامت ـ كه گروهی با چهرهٔ سفید و عدّه ای با چهرهٔ سیاه محشور می شوند ـ او را با روی سفید محشور می كند و هنگامی كه سرش را مسح می كند، خدا او را از پل صراط ، روزی كه قدم ها در آن می لغزد ، عبور میدهد.»
● نقش وضو در عبور از پل صراط
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« یا اَنَس ! اِسْبَغِ الوُضُوءَ تَمُرُّ عَلی صِراطٍ مَرَّ السَّحابٍ ؛ { بحارالانوار،ج۷۷،ص۳۰۳ ‌{
ای انس ! وضو را كامل و درست بگیر تا مانند ابر ، به سرعت از پل صراط بگذری .»
{ یادآور می شویم كه برای مسلمانان صدر اسلام ، سرعتی بیش تر از سرعت حركت ابر مفهوم نبوده است ؛ زیرا ابرها ، در هوای طوفانی عرض آسمان را با سرعتی بسیار زیادتر از سرعت تندروترین حیوانات ، طی می كرد و عرب آن روز كه با شتر و مانند آن مسافرت می كرد، آن حركت را با حركت مركب خویش مقایسه می نمود . ‌{
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ اِسْتَوجَبَ رِضْوانَ اللهِ الأكْبَرِ ؛ { مستدرك الوسائل، ج۱، ص۵۲ ‌{
كسی كه وضو را نیكو و خوب بگیرد، رضوان بزرگ الهی را به دست می آورد.»
▪ رسول خد(ص) فرمود:
َالوَضَوءَ نِصْفُ الإیِمانِ ؛ { بحارالانوار ، ج ۷۱ ، ص ۲۳۸ ‌{
وضو گرفتن نصف ایمان است .»
اگر كسی با وضو بمیرد، ثواب شهید را دارد
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« یااَنَسُ اِكْثِرْمِنَ الطَّهُورِیَزیدُ اللهُ فی عُمْرِكَ وَ إنِ اسْتَطَعْتُ أن تَكُونَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ عَلی طَهارَهٍٔ فَافْعَلْ فَإنَّكَ تَكُونُ اِذا مِتَّ عَلی طَهارَهٍٔ شَهیداً ؛ { مستدرك الوسائل ، ج۱ ، ص ۴۳ ؛ بحارالانوار ، ج۷۷، ص ۳۰۵ ‌{
ای أنس! سعی كن بیش تر وقت ها با وضو باشی كه خداوند بر عمرت می افزاید و اگر توانستی شب و روز با وضو باشی، این كار را انجام بده؛ زیرا اگر در حال وضو از دنیا بروی ، شهید به حساب می آیی.»
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« مَنْ نامَ عَلی الْوُضُوءِ اِنْ اَدْرَكَهُ الْمَوتُ فی لَیْلِهِ ماتَ شَهیداً ؛ { مستدرك الوسائل،ج۱،ص۴۲ ‌{
كسی كه با وضو بخوابد، اگر در خواب بمیرد شهید از دنیا رفته است.»
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« اِذا غَضِبَ اَحَدُكُمْ فَلْیَتَوَضَّأْ ؛ { بحارالانوار ، ج۷۷،ص۳۱۲؛ مستدرك الوسائل ، ج۱۷ ص ۵۱ ‌{
هرگاه كسی از شما خشمگین شد ، وضو بگیرد.»
● ثواب وضو گرفتن به هنگام غذا خوردن و خوابیدن
▪ امام صادق(ع) فرمود :
« مَنْ سَرَّهُ اَنْ یُكْثِرَ خَیْرَ بَیْتِهِ فَلْیَتَوضَّأ عِنْدَ حُضُورِ طَعامِهِ ؛ { محاسن برقی،ج۲،ص۲۰۰،خصال،ص۱‌{
كسی كه دوست دارد برخیر و بركت منزلش بیفزاید ، هنگام غذا خوردن وضو بگیرد.»
▪ و همچنین فرموده است :
« اَلْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعامِ وَ بَعْدَهُ یَزیدانِ فی الرِّزْقِ ؛ { كافی، ج۶،ص۲۹۰ ، نوادر راوندی، ص ۲۰۱ ‌{
وضو گرفتن پیش از غذا و بعد از آن ، باعث زیادی روزی می گردد. »
{ در این باره ، شستن دست نیز مستحب و باعث زیادی رزق است ‌{
▪ حضرت علی(ع) فرمود :
« لایَنامُ الْمُسْلِمُ وَ هُوَ جُنُبُ وَ لا یَنامُ اِلاّ عَلی طَهُورٍ ، فَاِنْ لَمْ یَجِد الماءَ فَلْیَتَیَمَّ بِالصَّعید ؛
{ علل الشرایع ، ج۱ ، ص ۳۴۳ ، باب ۲۳۰ ‌{
مسلمان با حالت جنابت ، نمی خوابد و جز با طهارت نمی خوابد و اگر آب نیافت ، با خاك تیمّم نماید.»
● اثر وضو در برآورده شدن حاجات
▪ امام صادق(ع) فرمود :
«اِنّی عَجِبْتُ مِمَّنْ یَأخُذُ فی حاجٍَه وَ هُوَ عَلی وُضُوءٍ كَیْفَ لاتُقْضی حاجَتُهُ ! ؛ { وسائل الشیعه،ج۱،ص۲۶۲ ‌{
من تعجب می كنم از كسی كه با وضو به دنبال حاجتی میرود، چگونه حاجتش برآورده نمی شود.»
خواب با وضو عبادت است
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« مَنْ باتَ عَلی طُهْرٍ فَكَاَنَّما اَحْیَی اللَّیْل ؛ { همان،ج۱، ص ۲۶۶ ‌{
كسی كه با وضو بخوابد ، گوا شب تا صبح بیدار [ و به عبادت مشغول بوده ] است .»
انسان بدون وضو مانند مرداری در بستر است
▪ رسول خدا(ص) فرمود :
« مَنْ نامَ مُتَوَضْأ ً كانَ فِراشُهُ لَهُ مَسْجِداَ وَ تَوْمُهُ لَهُ صَلاهًٔ حَتّی یُصْبِحَ وَ مِنْ نامَ عَلی غَیْرِ وُضُوءِ كانَ فِراشُهُ لَهُ قَبْراً وَ كانَ كَالْجِیفَهِ حَتّی یُصْبحَ ؛ { مستدرك الوسائل ، ج ۱ ، ص ۴۲ ‌{
كسی كه با وضو بخوابد ، بسترش تا صبح مسجد و خوابش نماز او است و اگر كسی بدون وضو بخوابد، تا صبح مانند مرداری است كه بسترش قبرش است.»
● برخی از خواص وضو
▪ امام رضا(ع) می فرماید :
«اِنّما أُمِرَ بِالْوُضُوءِ وَ بُدِءَ بِهِ لاَنْ یَكُونَ الْعَبْدُ طاهِراً اِذا قامَ بَیْنَ یَدَیِ الْجَبّارِ عِنْدَ مُناجاتِهِ اِیّاهُ . مُطِیعاً لَهُ فِیما اَمَرَهُ ، نَقِیّاً مِنَ الأدْناسِ وَ النجاسَه مَعَ ما فیهِ مِنْ دِهابِ الكَسَلِ وَ طَردِ النُّعاسِ وَ تَزْكِیِهِ الْفُؤادِ لِلِقْیامِ بَیْنَ یَدَی الْجَبّارِ؛
{ الحقائق فی محاسن الأخلاق ، فیض كاشانی(رحمت الله) ، ص ۲۱۵ ، كتابفروشی اسلامیه؛ عیون اخبار الرضا(ع) ، ج ۲ ، ص ۱۰۴ ؛ وسائل الشیعه ، ج ۱ ، ص ۲۵۷ ‌{
دستور داده شد كه نماز با وضو شروع شود تا بنده وقتی برای مناجات در پیشگاه پروردگار قرار می گیرد، پاك و طاهر و مطیع او باشد و در ضمن، آثار خواب و كسالت را برطرف نماید، تا قلب برای قیام در پیشگاه خداوند بزرگ نور و جلا یابد.»
▪ امام صادق(ع) فرمود:
« اِذا اَرَدْتَ الطَّهارَهَٔ وَ الْوُضُوءَ فَتَقَدّمْ اِلَی الْماءِ تَقَدُّمَكَ اِلی رَحْمَهِ اللهِ ، فَإنَّ اللهَ تَعالی قَدْ جَعَلَ الْماءَ مِفْتاحَ قُربَتِهِ وَ دَلیلاً اِلی بَساطِ خدْمَتْهِ وَ كَما أَنَّ رَحْمَهَ اللهِ تُطَهِرُ ذُنُوبُ الْعِبادِ، كَذلِكَ النِّجاساتُ الظّاهرهٔ ُ تُطَهِّرُها الماءُ لاغَیْر؛
{ مستدرك الوسائل ، ج ۱ ، ص ۳۵۳ ‌{
هنگامی كه خواستی پاك و با وضو باشی، به سراغ آب رو آن چنان كه به سوی رحمت خدا می روی؛ چرا كه حق تعالی آن را كلید تَقَرُّب به سوی خویش و دلیلی بر سادگی خدمت گزاری بنده نسبت به او قرار داده است و همان گونه كه رحمت پروردگار متعال گناهان بندگان را پاك می كند، آب نیز نجاسات ظاهر را می شوید.»
دانشمندان برای وضو و مقدمات آن ، خواص متعددی شمرده اند؛ از جمله : وضو و غسل باعث به وجود آمدن تعادل از دست رفتهٔ رگ های سمپاتیك ( رگ های مُحَرّك) می شود؛ زیرا وقتهای بسیاری مخصوصاً در بزرگترها، در اثر سبقت رگ ها و اعصاب پاراسمپاتیك، رگ های سمپاتیك كنترل و تعادل خود را از دست میدهند كه از بین رفتن تعادل آنها باعث عدم تعادل در دستگاههای بدن میشود و با گرفتن وضو این تعادل برقرار میگردد.
مَضمَضه در وضو سب تعادل عضلات لب ها و زیبایی آنها میشود. مَضْمَضه باعث تحرّك و توجّه خون به طرف دهان و قلب و در نهایت به سوی مغز است.
اِسْتِنْشاق در وضو، محیط بینی را قلیایی و برای دفاع در برابر آلودگی ها آماده می سازد.
استنشاق در وضو سبب ادامهٔ نظم آهنگ تَنفسّی می گردد.
همچنین استنشاق ، باعث مربوط نگه داشتن محیط بینی میگردد؛ زیرا ذرّات گرد و خاك ، آن محیط را خشك میكنند و نیز در خنك كردن هوای بینی در فصل گرما كه باید خنك شده و به ریه برسد، مؤثراست.
● وضو و تأثیر آن بر اعصاب
عجایب قرآن و دین مبین اسلام، انتها ندارد و هراز گاهی كه پرده ای از اسرار آن برگرفته میشود؛ انگشت حیرت به دهان انسانهای حقیقت جو می ماند؛ زیرا كشفیات بشری را در كتابی می یابند كه قرنها پیش نازل شده است.
اهتمام به ظرایف علوم تجربی در قرآن كریم، حقیقتاً از نیازهای دانشمندان علوم اسلامی و نیز افكار عمومی مسلمین بوده و هست و به علاوه با سیرهٔ ائمهٔ معصومین(ع) نیز همخوانی دارد.
در این راستا مقاله ای با عنوان« حكم قرآنی وضو و ساختمان مغز» تقدیم میگردد.
« یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنَوا اِذا قُمْتُمْ اِلَی الصَّلاهِٔ فَاغْسِلُوا وُجُوهُكُمْ وَ اَیْدِیَكُمْ اِلَی الْمَرافِقِ وَامْسَحُوا بِرُؤسِكُمْ وَ اَرْجُلَكُمْ ِاَلی الْكَعْبَینِ»؛ { مائده ، آیه ۶ ‌{
ای كسانی كه ایمان آورده اید هنگامی كه خواستید به نماز بایستید ، صورت و دست های خود را از آرنج بشویید و سر و پاهای خود را تا برجستگی پا مسح نمایید.
امروزه،دانش نور و فیزیولوژی(Neurophysiology) یا « علم بررسی كاركرد سیستم عصبی» به پیشرفتهای چشمگیری نایل آمده و هر روزه پیچیدگی های جدیدی را در مغز كشف می كند. شاخه های مختلف این علم از جمله نور و سایكولوژی (Neurophysiology) شاید جزء هیجان انگیزترین علوم بشری باشد كه هر روزه این دفتر زیبای خداشناسی[ یعنی مغز] را در مقابل دیدگان ما ورق می زنند.
از دیدگاه علم فیزیولوژی ، مغز ، یك سیستم رایانه ای فوق العاده پیشرفته است و مانند رایانه دارای مسیرهای ورودی[ راه های حسی] ، بخش ذخیرهٔ اطلاعات [حافظه] ، بخش تحلیل اطلاعات و نتیجه گیری[تفكر] و مسیرهای خروجی [ راه های حركتی] می باشد. اطلاعات دیداری، شنیداری، چشایی ، لامسه و... از طریق راههای حسی وارد مغز شده، در حافظه ذخیره میشود و یا مورد تحلیل قرار میگیرد آنگاه فرمانهای خروجی از طریق راههای حركتی به اعضا منتقل میگردد و اعضا را وادار بعمل می سازد.در این مقاله آن دسته ازحواس موردنظر است كه در سرتاسر بدن وجود دارد و به عضو خاصی اختصاص ندارد، به اینها اصطلاحاً « حواس پی گیری» گفته میشود ، مانند لامسه، درد، حس سرما و گرما ، حس فشار ، حس ارتعاش و امثال آنها. برای اینكه این حواس ادارك شود باید به منطقهٔ ویژه ای از قشر خاكستری مغز به نام «قشر حسی» مخابره شود . حس هر بخشی از بدن به قسمت خاصی از قشر حسی ارسال میشود؛ به عبارت دیگر هر قسمت از قشر حسی به بخش معینی از بدن مرتبط است . پس در قشر حسی بخش های متناظری با اعضای بدن وجود دارد و اگر نقشهٔ آنها را طراحی كنیم ، دقیقاً شكل یك آدمك به دست می آید كه آن را «آدمك حسی» یا (Sensoy homonculus ) نامیده اند. به طور خلاصه این آدمك ، ناشی از تصویر شدن كل بدن بر روی قشر حسی مغز می باشد و اگر بعنوان مثال دست آدمك حسی را در مغز یك انسان تحریك كنیم، آن شخص واقعاً احساس می كند كه دستش تحریك شده است . این واقعیت در مورد همه اعضا صدق می كند .
نكتهٔ دیگری كه ذكر آن لازم می باشد؛ این است كه تناسب اندام های آدمك حسی شبیه به یك انسان واقعی نیست . آدمك حسی، دارای صورت و دست هایی بسیار بزرگ است ؛ در حالی كه تنه ، ران ها و ساق پاهای آن بسیار كوچك است ؛ همچنین كف پای آدمك نیز بزرگ است . در آدمك حسی، اعضای بزرگتر ، حساسیت بیشتری دارد . به همین جهت است كه حساسیت دست و صورت انسان ، بیش از پا و تنه است . در صورت و دست ، تعداد گیرنده های حسی، فراوان تر است و این اعضا گرچه نسبت به كل بدن كوچك است ، امّا پیام های عصبی زیاد به قشر مغز مخابره می كند ؛ لذا دقت حسی این بخش ها بالاتر می باشد و تصویر آنها در آدمك حسی بزرگ است .اگر ما ، به نقشهٔ دقیق آدمك حسی توجه كنیم، به راحتی در می یابیم كه اعضای بزرگ آدمك حسی تقریباً همان اعضایی است كه در هنگام وضو گرفتن ، مربوط می شود و عبارتند از صورت،دست ها وپاها[ از مچ تا انگشتان] . این تطابق عجیب كه مدتی قبل در اثنای تألیف كتاب درسی«فیزیولوژی سیستم عصبی وغدددرون ریز» به نظرم آمد ، این جانب را به حیرت عمیقی فرو برده است.
سؤال آن است كه چه ارتباطی بین وضو و آدمك حسی وجود دار؟ طبق یك واقعیت اثبات شده ، در نور و فیزیولوژی،تحریكات حسی،میزان هوشیاری انسان رابالاتر می برد و گیجی و خواب آلودگی را زایل می نمایند
[مثال بارز این واقعیت بیدار كردن شخص خوابیده با تكان دادن یا صدا زدن است] . هر چه پیام های حسی بیشتری به مغز ارسال شود، اثر هوشیار كنندگی ، بیشتر است ؛ بنابر این ، هر قدر سطح بیشتری از قشر حسی [ بخش بزرگتری از آدمك حسی] تحریك شود ، هوشیاری بیشتری به دست آمده ، و قدرت تمركز و توجه بیشتر میشود.
با توجه به نقشهٔ آدمك حسی، روشن است كه وقتی در جریان وضو، داخل دهان ، صورت ، ساعدها، كف دستها، جلوی سر و روی پاهای آدمك حسی، تحریك شود، قسمت اعظم قشر حسی، تحریك میشود و هوشیاری به سطح بالایی میرسد؛ در حالیكه فقط حدود ۲۰% از سطح بدن مرطوب شده است . اگر شخص به عوض وضو گرفتن تمامی بدن [ یعنی ۵ برابر مساحت وضو] را می شست ، چیز زیادی بر تحریك ناشی از وضو،افزوده نمی شد؛ بعبارت دیگر،اگر برنامهٔ وضو به گونهٔ فعلی نبود و مناطق دیگری از بدن شسته می شدند، چنین اثری به دست نمی آمد؛ پس وضو با مرطوب كردن ۲۰% از سطح بدن، تقریباً كار مرطوب كردن تمام بدن را انجام میدهد و این موضوع واقعاً یك معجزه است.
در حقیقت ، شرع مقدس خواسته است ، با سهل ترین عمل و كم ترین زحمت، بیشترین اثر حاصل آید كه همانا نشاط و توجه كافی برای به جا آوردن نماز است؛ امّا بهترین شیوهٔ تحریك حسی، به منظور تولید نشاط، استفاده از آب است؛ زیرا هم بی خطر هم بهداشتی است و به علاوه ، از لحاظ روانی هم خوشاینداست.
جالب آن است كه برخی ظرافت های استحبابی وضو نیز با این توجیه علمی مطابقت دارد برای مثال :
۱) وضو گرفتن قبل از مطالعه توصیه شده است.
۲) وضو گرفتن قبل از خواب، استحباب دارد [ گرچه در بدو امر ممكن است به نظر برسد كه تحریك حسی مانع خواب میشود، امّا تجربیات نشان میدهند كه برای دستیابی به یك خواب راحت و عمیق، استحمام قبل از خواب مفید است و همانطور كه گفته شد ، وضو میتواند جای آن را بگیرد] .
۳) وضو گرفتن با آب سرد، ارجح است؛ [ زیرا آب ولرم ، كمتر از آب سرد تحریك حسی ایجاد میكند].
۴) مستحب است كه شخص ، بعد از وضو گرفتن، اعضا خود را خشك نكند تا خودش خشك شود.[ این دستور، مدت تحریك حسی را طولانی می كند] .
البته ، ادعا نمی كنم كه تطبیق وضو، با آدمك حسی، توجیه كنندهٔ همهٔ اغراض و اهداف وضو است؛ بلكه مطمئناً ، در وضو نكات و ظرایفی معنوی و آداب تربیتی نهفته است كه نمی تواند محدود به آنچه گفتیم باشد. همین قدر میتوان اطمینان داشت كه در طراحی وضو، تحریك بهینهٔ قشر حسی، مد نظر بوده است؛ بنابراین ، عقل سلیم حكم می كند كه آیهٔ وضو ناگزیر از جانب طراح قشر حسی صادر شده است. باید دانست كه شناسایی آدمك حسی، در سال۱۹۵۴ میلادی ، یعنی حدود ۴۴ سال پیش ، توسط Penfield,Jasper صورت گرفته و قطعاً این موضوع علمی ، در زمان نزول آیهٔ وضو ، جزء معارف معمول بشری نبوده است . به اعتقاد این جانب، حضرت صادق(ع) كه در فاصلهٔ سالهای ۸۳ تا ۱۴۸ هجری قمری ، یعنی ۱۲۷۰ سال پیش می زیسته اند، از ارتباط وضو و آدمك حسی، مطلع بوده اند؛ زیرا در حدیثی كه در كتاب « محجه البیضاء» ، جلد اول ، كتاب اسرار طهارت، ص ۲۹۹ از حضرت ایشان نقل شده می فرمایند:« مَنْ ذَكَرَ اسْمَ الله عَلی وُضُوئِهِ فَكَاَنَّما اغتَسَلَ ؛ هر كس ذكر خداوند را به هنگام وضو بگوید ، مانند این است كه غسل كرده باشد.» همچنین در همان منبع ، حدیثی از پیامبر اكرم(ص) با مضمون مشابهی نقل شده است كه فرمودند:« مَنْ تَوَضَّأ فَذَكَرَ اسْمَ الله طَهَرَ جَمیعَ جَسَدِهِ ؛ هر كس به هنگام وضو ساختن ذكر خدا كند ، تمام بدنش پاك گردیده است». وقتی كه توسط یكی از دوستان اهل علم با این دو حدیث آشنا شدم، دانستم اولین كسی از افراد بشر كه از تطابق وضو با ساختمان سیستم عصبی آگاه بوده است ، آقا و راهنمای ما ، حضرت محمّد بن عبدالله(ص) میباشد.
نگار من كه به مكتب نرفت و خط ننوشت به غمزه مسأله آموز صد مدرّس شد
{ مجلهٔ بشارت ، شمارهٔ ۷ ، سال دوم ، نوشته دكتر مرعشی ‌{
● نكتهٔ مهم
دانستن بعضی از علل احكام از طریق روایات و كتب علمی ـ از آن جهت كه آگاهی در دین باعث تقویت ایمان میشود ـ مفید است ، ولی باید توجّه داشت كه اولاً : هر دستوری از دستورات خداوند سبحان را كه میخواهیم انجام دهیم، فقط باید برای رضایت او و به قصد قربت باشد و اگر كسی روزه بگیرد و یا غسل كند برای اینكه فلان فایده را دارد ، عمل او بطور قطع باطل است و هیچ ثوابی ندارد.
و ثانیاً : این علتهایی كه درروایات آمده است به عنوان جزئی از علتند ؛ نه تمام علت؛ به تعبیر دیگر « حكمت» است ؛ نه « علت.»
از مجموعهٔ روایاتی كه دربارهٔ نماز وارد شده ، استفاده میشود كه نمازگزار وقتی وضو می گیرد، میخواهد از تمام آلودگی ها پاك شود . چشم و زبان و بینی و دست و پا و ... كه با آنها انواع گناهان را مرتكب شده و آنها را كدر و ظلمانی كرده ، اینك میخواهد آنها را پاك و نورانی سازد؛ زیرا با چشم و زبان و گوش آلوده و پلید كه دل را سیاه كرده ، نمی توان به محضر ربّ العالمین حضور یافت و با او به راز و نیاز پرداخت. در واقع ، نمازگزار، در وقت وضو ، با زبان حال می گوید: پروردگارا ! با چشمانم گناهان بسیاری مرتكب شدم و با تهمت و غیبت و دروغ ، آبروی افراد بسیاری را بردم و شخصیت آنها را لكه دار نمودم، خدایا ! با شنیدن غیبت و تهمت و صدای موسیقی و ... موجب خشم و غضب تو را فراهم كردم و با پاهایم به راههای خطا رفتم و چه بسا با پوشیدن لباس و جوراب نازك و نمایان كردن بدن و پاهایم و خنده و اَدا و اطوار و حركات سبك، مردان و جوانان را تحریك و منحرف كرده ، موجبات شادی شیطان و غضب تو را فراهم نمودم.
خدایا ! وقتی به خود می نگرم می بینم من با این اعضا كه برای رشد و كمال و استفاده مشروع به طور امانت در اختیارم نهادی، جز خیانت كاری نكردم؛ با اینكه همه اینها را سالم و آراسته و پاك به من عطا فرمودی، ولی بر اثر غفلت و پیروی از هوا و هوس و فریب شیطان ، آنها را به وسیله گناه ، سیاه و آلوده نمودم و چه جرم و خیانت و جنایتی از این بالاتر!
خدایا ! اكنون كه برای عبادت و نماز می خواهم به محضر قدسیت مشرف شوم از پیشگاه با عظمتت درخواست می كنم مرا ، كه از فرق سر تا نوك انگشتان آلوده ام، پاك و طاهر گردانی و از گناهانم درگذری و قلب و سایر اعضایم را به نور وضو و نماز منوّر سازی.

منبع : ستاد اقامه نماز