آسیب شناسی و راهکارها در آموزش و پرورش

دکتر علی احمدی وزیر آموزش و پرورش در نشست مشترکی که با مسئولان وزارت تحت امر خود داشت، به تبیین سیاست‌های آموزشی خود پرداخت. ایشان در این نشست بانگاه تازه‌ای به پیکره‌ی بزرگ‌ترین نهاد آموزشی کشور، به تشریح برنامه‌ی کاری خود در طول مدت تصدی پست وزارت پرداخت: «حقیقتی بدیهی است که آموزش و پرورش تنها به مدرسه‌ها محدود نمی‌شود» دکتر علی احمدی، آموزش و پرورش را دارای رابطه‌ای دوسویه با جامعه توصیف کرد و هویت اجتماعی را واقعیتی پویا دانست که در فضای میان نهاد آموزش و جامعه شکل ملموسی به خود می‌گیرد. وزیر آموزش و پرورش گفت: «به همین دلیل،‌ نظام آموزگاری به عنوان بازوی اجرایی نهاد آموزش باید علمی شود تا فرآیند هویت سازی با کمترین آسیب صورت بگیرد». علاوه بر این مهم، علمی شدن نظام آموزگاری نوعی شایسته سالاری به همراه می‌آورد و مزایا و حقوق نیز در همین رابطه با عادلانه‌ترین شکل ممکن وبه مثابه‌ی عملی انگیزه بخشانه توزیع می‌شود. نظام پاداش خلاقیت را در میان معلمان افزایش می‌دهد و بازده علمی آنان را چند برابر می‌کند. یکی از راه‌‌های این افزایش، اعطای نشان، به معلمان شایسته، مبتکر وخلاق است. نشان گویای قدرشناسی وزارت و کل نظام از کوشش‌های فداکارانه‌ی معلمان است.
● فرهنگسازی و باز تعریف نقش‌ها
وزیر آموزش و پرورش در ادامه گفت: اجرای چنین کارهایی معلول فرهنگ‌سازی و تبیین جایگاه معلم برای جامعه و برای خود اوست.
آگاهی افکار عمومی از نقش حیاتی معلم و باز تعریف جایگاه اجتماعی او می‌تواند به عنوان عاملی تشویقی، معلم را به آفرینش بیشتر وا دارد. چنین کاری نیازمند برنامه‌ای گسترده است و این برنامه باید حاوی بازنگری گسترده‌ی ساختارهای آموزشی باشد. دکتر علی احمدی در توضیح مفاد این برنامه و حوزه‌های عملی بازنگری به مراکز تربیت معلم اشاره کرد:
ـ تربیت معلم یکی از اساسی‌ترین مراکز آموزشی کشور است. اگر صحیح باشد که معلم برنامه‌ریز و هویت ساز است، پس نهادی که او را تربیت می‌کند باید تخصصی‌ترین، علمی‌ترین و کامل‌ترین نهاد آموزشی باشد. دیگر اصلی که آقای وزیر در چارچوب برنامه‌ی بازنگری‌های خود به آن اشاره کرد، بهینه سازی ساختار تشکیلاتی است. ایشان در این رابطه گفت:
ـ اگر قصد ما تصحیح عملکردها و افزایش بازدهی باشد به ضرورت باید ساختار تشکیلاتی موجود را بازنگری کنیم، زیرا ساختارها بستر عملی شدن تصمیمات کلان دولت هستند و به دو دلیل لازم است که ساختار تشکیلاتی اصلاح شود:
ـ اول قانون خدمات کشور است و دیگر نارسایی چارت موجود.
● آسیب شناسی و راهکارها
دکتر علی احمدی در آسیب‌شناسی آموزش عمومی کشور به ذکر عللی پرداخت که رفع آن‌ها، فضای عمومی آموزش را زیر و رو می‌کند: فقدان فضای شایسته‌ی مدارس، فقدان شادابی، نبود فضای بازی در مدارس، نگرانی‌های اقتصادی معلمان، ضعف فرهنگی عمومی، حواس پرتی دانش‌آموزان، طراحی نامناسب محیط‌های آموزشی، اشکال در روش‌های تدریس و عدم اعزام فرزندان مونث به مدارس مناطق روستایی از جمله ضعف‌هایی هستند که فرآیند آموزش را دچار اختلال می‌کنند. حل چنین معضلاتی به راهکارهای اساسی نیاز دارد. وزیر آموزش و پرورش در ادامه به تشریح راهکارهای خود برای حل چنین آسیب‌هایی پرداخت.
واگذاری خودروها، راهکار دیگری بود که آقای وزیر به آن اشاره کرد.
دکتر علی احمدی در ادامه‌ی بحث آسیب‌شناسی آموزش از دوره‌های ضمن خدمت به عنوان عاملی یاد کرد که دانش معلمان را به سوی تخصصی‌تر شدن و به روز شدن سوق می‌دهد. برنامه‌های کلان وزارت از این پس بر این راهکار تاکید بیشتری کرده و به تقویت آن خواهد پرداخت. وی گفت: حصر معلم در دایره‌ی آموزش، محروم سازی جامعه از تجربه‌ی آموزشی ـ ارشادی گسترده‌ی اوست. وزیر آموزش و پرورش معلمی را وظیفه‌ای ارشادی ـ تعلیمی دانست که لازم است ازگسست حوزه‌ی فعالیت او و حوزه‌های عمل اجتماعی جلوگیری کرد؛ به همین دلیل تشویق و صدور مجوز فعالیت‌های اجتماعی بیرون از حوزه‌ی آموزش از برنامه‌‌های کلان اوست که با جدیت دنبال می‌شود. در همین راستا می‌توان از تجربه‌ی معلمان سابقی که اینک در مجلس، شوراها وسازمان‌های دیگر به فعالیت‌های مشغولند نیز بهره برد.
● کابوس افت تحصیلی
افت تحصیلی و راه‌های پیش‌گیری از آن، مبحث مهم دیگری بود که در راستای آسیب‌شناسی آموزش مطرح شد. اگر به ریشه‌یابی علل افت تحصیلی بپردازیم به عامل نگران کننده‌ای برمی‌خوریم که بحران تحصیلی را به دنبال دارد؛ محتوای آموزشی با نیازهای دانش‌آموزان هم خوانی ندارد. برای جبران چنین نقیصه‌ای به بازنگری و طراحی تازه‌ی محتوای آموزشی با توجه به نیازهای روز دانش‌آموزان احتیاج داریم. این کار به همراه دو عامل دیگر می‌تواند بحران مذکور را محو کند. وزیر آموزش و پرورش آن دو عامل دیگر را یکی ارزشیابی علمی و دیگری انجمن‌های علمی دانست.
ارزشیابی دانش‌آموز در واقع ارزشیابی کیفیت عمل نهادهای آموزش و آسیب شناسی آن‌هاست. دقیق بودن چنین عمل مهمی، نیازمند توصیفی بودن و کیفی بودن آن است.
انجمن‌های علمی تنها کلوب‌های دوستانه نیستند بلکه جایی است که دانش و تجربه‌ی معلمان با همدیگر مبادله می‌شود و در واقع جایی است که نهاد آموزشی به تقویت خود و بازنگری آسیب‌شناسانه‌ی خود می‌پردازد و حتی می‌تواند به مرکزی تبدیل شود که با سامان‌دهی نظریات معلمان آن‌ها را به جامعه و مراکز کلان تصمیم‌سازی منتقل کند.
اما فرهنگیان، علاوه بر نیاز به ارتباط مستمر با جامعه‌ی خود، به مرکزی درون سازمانی نیز محتاجند تامسائل و معضلات ویژه‌ی آن‌ها را بدون مراجعه به نهادهای خارج از صنفشان حل و فصل کند. مشکلات فرهنگیان قطعاً مخصوص فرهنگیان است و شورای حل اختلاف فرهنگیان به چنین نیازی پاسخ می‌دهد.
● بازنشستگان و ماجرای عزل‌ها و نصب‌ها
موضوعات دیگری که دکتر علی احمدی در جلسه‌ی مشترک خود و مسئولان وزارتخانه‌اش مطرح کرد، از حساسیت رسانه‌ای بیشتری نسبت به سایر موضوعات برخوردار بودند که به خصوص موضوع بازنشستگی وعزل و نصب‌ها. وزیر آموزش و پرورش با تاکید بر این‌که بازنشستگان تاریخ هر نهادی هستند و رفاه و اسایش از حقوق ابتدایی و مسلم آنان است، گفت: تصمیم وزارت بر این قرار گرفته که بازنشستگان در شهرهایی مانند مشهد، قم و همدان از امکانات رفاهی برخوردار شوند؛ مانند تعاونی بازنشستگان که وزارت تحت امر او با جدیت دنبال می‌کند و تدوین منشور وراهکارهای آن در دست اجراست. ۲۵۰ هزار تقاضای بازنشستگی پیش از موعد به وزارت رسیده که قرار است ظرف ۳ سال و به صورت تدریجی با آن موافقت شود. نوع پاداش و مبلغ آن به عوامل متعددی چون شهر موردنظر، مازاد یا کمبود نیرو در آن شهر بستگی دارد.
دکتر علی احمدی درباره‌ی لزوم سبکباری وزارت گفت: برای تحول در آموزش به تزریق بودجه‌ی صرف احتیاج نیست بلکه لازم است که وزارت آموزش و پرورش سبکبال شود تا بتواند هوای تازه را تنفس کند. تراکم غول آسا، همواره کیفیت را پایین می‌آورد و بهترین راه‌کار مقابله با چنین آسیبی عبارتند از: بازنشستگی، درخواست بازخرید، بازنشستگی پیش از موعد، انتقال نیروهای مامور به سازمان‌های متبوعه‌ی خود وادغام طبق چارت جدید وزارت و در راستای تطبیق سازمان آموزشی با سیاست‌های جدید نظام، معاونت آموزشی و نوآوری جایگزین دو معاونت عمومی و نظری ـ مهارتی می‌شود.
ریزش‌های نوآورانه نیز در همین چارچوب معنا می‌‌یابد. بر اساس مفاد چارت جدید تعداد پرسنل وزارتی از ۱۷۰۰ نفر به ۱۵۰۰ نفر کاهش می‌یابد. در واقع همانطور که توضیح داده شد، همه‌ی این کارها منطق روشن و واضحی دارد و همه را باید در پرتو بیانات مقام معظم رهبری و توصیه‌ی معظم له به نوآوری بررسی کرد.
● نوآوری‌های آموزشی
دکتر علی احمدی متعاقب این سخنان ادامه داد: «عزل‌ها ونصب‌ها هم در سایه‌ی عمل به بیانات مقام معظم رهبری انجام شده است و دلایل روشنی دارد از جمله: ۱ـ بازنشستگی نیروهای قدیمی و ورود جوانان خلاق ۲ـ طولانی بودن مدیریت و متعاقب آن عدم نوآوری ۳ـ عدم هماهنگی با سرعت و پشتکار دولت جدید. به همین رو، تصمیم گرفته شده که نوآوری در وزارت و نظام آموزش و پرورش نهادینه شود. شورایی مشورتی با عضویت نمایندگان دستگاه‌هایی چون انقلاب فرهنگی، کمیسیون آموزش و پرورش و وزرای پیشین تشکیل می‌شود که موظف است نتایج کارگروه‌های مطالعات تحول آفرینی در نظام تعلیم و تربیت را بررسی و سامان‌دهی کند.
● خلاء‌های مالی پر می‌شوند
«سیاه‌چاله‌های مالی» در نظام مالی وزارت، حرکت های نوآورانه را متزلزل می‌کنند. به کارگیری مشاوران اقتصادی و رفاهی و فعال‌سازی گروه‌های اقتصادی و اصلاح نظام مالی از راهکارهای دکتر علی احمدی است. ایشان فرآیند اصلاح نظام مالی را حاوی سه گام اساسی دانست: گام اول دریافت بودجه؛ گام دوم ایجاد فرصت‌های درآمد زای جدید و گام سوم عبارت است از صرفه‌جویی. وزیر آموزش و پرورش در ادامه‌ی سخنان خود از تخصیص ۹۳ درصد بودجه‌ی وزارت به بخش پرسنلی خبر داد.
● بدهی‌ها به مرور جبران می‌شوند
ایشان خبر داد: وزارت ۲۳۵۰ میلیارد تومان کسری بودجه دارد که در مرحله‌ی اول ۱۱۰۰ میلیارد تومان در بهمن ماه ۸۷ دریافت شده و پس از آن در مرحله‌ی بعدی ۳۰۰ میلیارد تومان علی الحساب گرفته شده است».
● کلان شهرها و مهاجرت
دکتر علی احمدی وزیر آموزش و پرورش به چند موضوع پراکنده پرداختند ابتدا به تمرکز معلمان در کلان شهرها و آسیب‌های قطعی آن اشاره کردند. تراکم نیروی آموزشی در مرکز، کیفیت آموزش عمومی کشور را تقلیل می‌دهد. نواحی دور افتاده در پیامد چنین رویدادی از آموزش کیفی مطلوبی برخوردار نمی‌شوند. علاوه بر این‌که محوریت یابی مراکز، حس تبعیض و فقدان عدالت رادر شهرها و نواحی پیرامونی توسعه می‌دهد.
● ماجرای پست‌های خالی
پست‌هایی مانند:
ـ مشاوره‌ی مربی، معاون پرورشی، مربی تربیت بدنی و بهداشت از کمبود معلم رنج می‌برد و راهکار فوری ما برای معالجه‌ی چنین عارضه‌ای بهره‌گیری همزمان از معلمان تدریس کننده در چنین پست‌هایی است.
● سهم زنان
علی احمدی زنان را به دلیل آن‌که طبیعتاً پرورش دهنده‌اند دارای تجربه‌ای بی‌نظیر توصیف کردند که آموزش عمومی کشور را بی‌تردید غنی‌تر می‌سازند. از این رو از دبیرکل دفتر زنان خواسته شده که فهرستی از زنان شایسته در اختیار وزارت قرار دهد تا با تجلیل از آنان، از مقام زن در حوزه‌ی آموزش قدردانی به عمل آید.
در پایان دکتر علی احمدی وزیر محترم آموزش و پرورش به دو موضوع تلفیق مدارس دولتی وغیر دولتی و حذف آزمون سراسری پرداختند. ایشان تلفیق را سیستمی کارآمد توصیف کردند که بر ضد انحصاری شدن آموزش در یک حوزه عمل می‌کند و به بهبود کیفی آموزش مدد می‌رساند.ایشان در ادامه به موضوع حذف آزمون سراسری اشاره کردند: «کنکور باید حذف شود. اما حذف آن باید تابع قاعده‌ی برنامه‌ریزی و تحول تدریجی باشد. در چارت جدید پی‌گیری حذف کنکور به عهده‌ی دو مرکز گذاشته شده است یعنی آموزش و پرورش و مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و کنترل راهبردی.»

احمد چنانی

منبع : نشریه نگاه