شاخص‌های عملکردی در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی

‏ در كشورهای جهان سوم، هزینه‌های بیمارستانی، درصد قابل توجهی از بودجه كل بهداشت و درمان را شامل می‌شود. سازمان جهانی بهداشت برآورد كرده است كه تقریبا سه چهارم كل بودجه بخش بهداشت و درمان در كشورهای در حال توسعه، صرف هزینه‌های بیمارستانی می‌شود درحالی كه تنها ۱۰% از مردم از خدمات‌دهی‌های بیمارستانی استفاده می‌كنند؛ با این وجود, ۶۰ تا ۷۰% تخت‌های بیمارستانی در این كشورها به‌علت فقدان سیاستگزاری‌های مطلوب از حیز انتفاع ساقط شده است. توزیع جغرافیایی تختها نیز به‌علت فقدان ضوابط روشن در شبكه بهداشتی و درمانی این كشورها و اعمال نفوذهای فردی و برخوردهای احساسی با مسایل, بسیار نامتناسب و مغایر با نیازهای واقعی منطقه است. شگفت آنكه از این امكانات ناچیز هم استفاده لازم بعمل نمی آید و متجاوز از ۵۰% از ظرفیت‌های تخت‌های بیمارستانی خالی و بلا‎ ‎استفاده, دور از دسترس نیازمندان واقعی و بدون كارآیی و اثربخشی لازم بوده و در واقع, به مركز اسراف در نیروی انسانی و هرز رفتن منابع مالی تبدیل شده است. ‏
این شرایط در كشور ما نیز برقرار است. بر اساس اطلاعات موجود, در حال حاضر در بسیاری از بیمارستان‌های كشور به‌رغم وجود منابع اولیه اقتصادی در شرایط مطلوب و سرمایه‌گذاری‌های سنگین, میزان عملكرد (از بعد كمی و كیفی) در سطح نازلی قرار دارد. به‌طور كلی, حتی استهلاك سرمایه هم جبران نمی شود. با این حال, برخی از بیمارستانها از نظر امتیازبندی به‌عنوان بیمارستاهای استاندارد (درجه ۱) شناخته می‌شوند در حالی‌كه ممكن است فاقد شاخصهای ارزیابی عملكرد مطلوب باشند. ‏
مدیریت ضعیف بیمارستان‌ها منجر به اتلاف منابع از جمله سرمایه ، نیروی انسانی، ساختمان و تجهیزات می‌گردد. چنین اتلافی بدین معناست كه ایجاد سطح مشخصی از خدمات می‌توانسته با منابع كمتری حاصل گردد. با پیشگیری یا كاهش این اتلاف منابع می‌توان منابع در دسترس را در جهت ارایه خدمات بیشتر یا توسعه دسترسی و بهبود كیفیت خدمات بیمارستان به كار گرفت. ‏
مهمترین ابزار برای سنجش میزان پیشرفت در یك سیستم سلامتی ، ارزیابی و مهمترین ابزار برای ارزیابی تدوین شاخص‌های مرتبط است. ‏
● معیار‌های ارزیابی شاخص‌ها ‏
‏ در متون مربوط به ارزیابی‏‎(e. g. ,Bertrand, Magnani, and Rutenberg,۱۹۹۶) ‎‏ معیارهای زیر برای تصمیم‌گیری در خصوص شاخص‌ها مطرح است‏
▪ ‎ Validity‏(اعتبار) :
آیا شاخص مورد نظر قادر است آنچه كه در نظر است سنجیده شود را ارزیابی نماید؟‏
▪ ‎ Precision‏(قابلیت تعمیم به اجزا):
آیا شاخص مورد نظر به اندازه كافی واضح و شفاف تعریف شده است تا برتمام جنبه‌های موضوع دلالت نماید؟ برای مثال اگر شاخص هزینه‌های دولت انتخاب می‌شود، آیا این هزینه‌ها بر مخارج ثابت، مخارج سرانه یا جمع كل هزینه‌ها دلالت می‌نماید؟
▪ ‎ Reliability‏(مورد اعتماد بودن):
آیا دوبار اندازه گیری با شاخص مورد نظر قادر است نتایج یكسانی را در برداشته باشد؟ این مورد خصوصا موقعی كه شاخص در بررسی‌های نظری‎subjective)‎‏ استفاده می‌شود یا هنگامی‌كه خطاهای اندازه‌گیری زیاد است مشكل بزرگی محسوب می‌شود. ‏
▪ ‎ Timeliness‏(بهنگام بودن):
آیا شاخص مورد نظر می‌تواند به‌طور منظم و دوره‌ای و بدون تاخیر آماده گردد؟
▪ ‎* Coomparability‏(قابلیت مقایسه): آیا این شاخص در مقایسه عملكرد واحد مورد نظر با سایر واحدهای مشابه معنا دار است؟
▪ Additivity‏ (قابلیت گسترش):
یا استفاده از شاخص مورد نظر برای گروه‌های جمعیتی كوچكتر(زیر مجموعه) معنی‌دار است؟
▪ ‎ Interpretability‏(تفسیر پذیری):
آیا بالا یا پایین بودن شاخص به منزله ارایه خدمت با كیفیت بهتر یا نازلتر است؟ تفسیر بعضی شاخص‌ها دشوار است و بالا یا پایین بودن آن ممكن است نشانه ضعف عملكرد باشد. مثل سهم هزینه تامین دارو از كل هزینه‌های جاری. ‏
● Cost‏(هزینه):
آیا هزینه تعیین شاخص قابل تهیه است؟باید توجه داشت كه بین هزینه از یك سو و قابلیت اعتماد و اعتبار و نیز به هنگام بودن شاخص از سویی دیگر تناسب اجتناب‌ناپذیری برقرار است. ‏
علاوه بر موارد بالا ، بهتر است تا شاخص‌ها به‌صورت نسبت بیان شوند تا اعداد مطلق (درصد یا نسبت به‌جای اعداد خام)، این كار مقایسه شاخص‌ها را آسانتر می‌كند، همچنین باعث می‌شود تعداد شاخص‌ها برای انعكاس ابعاد مختلف عملكرد تا جایی كه ممكن است كمتر شود. ‏
● مهمترین شاخص‌هایی كه برای ارزیابی نظام سلامت مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- شاخص‏‌های عدالت،
- شاخص‏‌های كیفیت،
- شاخص‏‌های كارایی و‏
- شاخص‏‌های اثر بخشی.
▪ شاخص‌های ارزیابی عملكرد دارو و تجهیزات پزشكی در مراكز بهداشتی و درمانی
همان‌طور كه ذكر شد برای ارزیابی، شاخص‌های بسیار زیادی وجود دارد كه می‌توان در ارزیابی عملكرد از آنها استفاده كرد اما شاخص‌های محدودی قادر است كه ارزیابی عملكرد یك حوزه را مشخص می‌سازد.‏
‏ روشهای معدودی وجود دارد كه می‌توان به كمك آنها تعدادی شاخص را از میان فهرست مبسوط شاخص‌های عملكردی انتخاب كرد. یكی از بهترین راه‌ها كه بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد برگزاری نشست كارشناسی است كه در حوزه دارو و تجهیزات پزشكی از این روش می‌توان استفاده كرد. ‏

فهرست منابع: ‏
‏ ۱. صدقیانی ابراهیم، ارزیابی مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، انتشارات معین، ۱۳۷۶ ‏
‏۲. پور رضا ابوالقاسم، اقتصاد بهداشت برای كشورهای در حال توسعه،‌"موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، بهار ۱۳۸۲‏
‏۳. گودرزی سعید، روش تهیه شاخص‌ها در نظام سلامت، مركز توسعه شبكه و ارتقا سلامت، تهران، ۱۳۸۱
۴. طبیبی سید جمال الدین، ملكی محمد رضا، برنامه ریزی استراتژیك ، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، بهار ۱۳۸۳
۵. صدقیانی ابراهیم، سازمان و مدیریت بیمارستان، انتشارات جهان رایانه، تهران، ۱۳۷۷
۶. جعفری پویان ابراهیم، ارزشیابی بیمارستان ها، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳
۷. ، شاخص‌های بهره وری فعالیت‌های اختصاصی بیمارستان، مدیریت برنامه و بودجه اداره تخصصی، تهران ، بهار ۱۳۸۳
۸. مقدسی حمید، آمار بیمارستانی، تهران، ۱۳۸۰
۹. شاخص‌های ارزیابی:

منبع : مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی