برنده واقعی بازار سیاه سیمان کیست؟

درگیری و سر و صدا بالا گرفته بود. مردی لاغراندام دست به هر سو تکان می‌داد و داد و فریاد می‌کرد. ظاهرا به سرعت قصد داشته کامیون را وارد کارخانه کرده و سیمان خود را تحویل بگیرد اما نگهبان به دلیل ازدحام کامیون‌ها مانع شده بود. همکاران نگهبان هم به کمکش آمدند و موقتا در بسته شد. مرد لاغراندام که یکی از دلالان و سهمیه‌داران سیمانی بود با فریادی خودش را خالی کرد و گفت: «بدبخت‌ها! همه شما کارگر و عمله من هستید.»
درست هم می‌گفت. صدها کارشناس و کارگر فنی و ساده با حقوق ناچیز در کارخانجات سیمان از جان مایه می‌گذارند و مجبورند سیمان را به نرخ مصوب دولتی هر تن ۳۶ هزار تومان بفروشند اما اغلب سهمیه‌داران و حواله‌داران سیمان، بدون هیچ‌گونه زحمتی هر تن سیمان را در فصول مختلف سال بین ۵۵ تا ۱۲۰ هزار تومان می‌فروشند و هر روز به اندازه حقوق چند ماهه شاغلان کارخانجات سیمان به جیب می‌زنند.
دلالی و رانت‌خواری در سیمان چنان جاذبه و سود فراوانی دارد که هزاران نفر برای دریافت جواز عاملیت سیمان یا جواز تاسیس صنایع سیمان‌بر از جمله بتن‌سازی و قطعات بتنی در صف انتظار ایستاده‌اند تا از سازمان‌های بازرگانی استان‌ها مجوز و سهمیه سیمان دریافت کنند. مجوز عامل سیمان در مراکز استان‌ها حداقل یک میلیارد ریال و در شهرستان‌های کوچک و بخش‌ها و روستاها حدود ۵۰۰ میلیون ریال فروخته می‌شود.
در نظام توزیع سیمان ۷۴ درصد توسط وزارت بازرگانی جهت مصارف مردمی و سهمیه عاملان سیمان و ۲۶ درصد توسط وزارت صنایع و معادن جهت مصارف صنایع سیمان‌بر مدیریت می‌شود و با وجود مازاد تولید سیمان در کشور، این کالا با سه تا چهار برابر قیمت مصوب دولتی به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
سود اصلی و رانت دو هزار میلیارد تومانی سیمان به دلالان و واسطه‌گرانی می‌رسد که در چند لایه مابین تولیدکننده و مصرف‌کننده واقعی قرار گرفته‌اند و امر شریف چند برابر کردن قیمت سیمان را برعهده دارند.
عوامل اصلی توزیع قاچاق و بازار سیاه سیمان به ترتیب عبارتند از:
۱) دارندهو سهمیه و حواله سیمان
۲) شرکت‌های باربری و حمل و نقل سیمان
۳) دلالان مرتبط با باربری‌ها
۴) خریداران سیمان از دلالان خرده‌پا که کالا را پس از دریافت سود فراوان به دست مصرف‌کننده می‌رسانند.
در این روند، برخی دارندگان سهمیه و حواله، بخش کمی از سیمان خریداری شده به نرخ ۳۶ هزار تومان از کارخانه را با قیمتی در حد مصوب فروش توسط عاملان مجاز، یعنی هر تن حدود ۵۰ هزار تومان بین عموم توزیع کرده و بیش از نصف سهمیه دریافتی را روانه بازار سیاه می‌کنند. به این ترتیب که پس از اعلام بار به شرکت باربری اعلام می‌کنند که سیمان آن‌ها را آزاد بفروشد.
شرکت باربری هم مقداری روی نرخ آزاد کشیده و سیمان را به دلالان و واسطه‌هایی که در اطراف باربری‌ها و کارخانجات سیمان مستقر هستند، می‌فروشد. دلالان اطراف باربری‌ها نیز سود خود را روی قیمت خرید کشیده و آن را به دلالان خرده‌پا در شهرستان‌ها که عموما مصالح‌فروش‌ها هستند، می‌فروشند. دلالان خرده‌پا نیز سیمان را به متقاضیان از جمله سازندگان مسکن یا بتن‌سازان غیراستاندارد می‌فروشند (از ۴۰۰ تولیدکننده بتن در کشور ۲۲۰ واحد مجوز استاندارد ندارند و به آن‌ها سیمان سهمیه‌ای با نرخ دولتی تعلق نمی‌گیرد.)
رانندگان و صاحبان کامیون‌ها و بنکداران حمل سیمان نیز در این روند شریک می‌شوند. به این ترتیب که بعضا بارنامه سیمان حمل شده را به روش‌های مختلف به تحویل‌گیرنده سیمان تحویل نمی‌دهند و مجددا با همین بارنامه یک محموله سیمان قاچاق و آزاد را با کرایه دو تا سه برابر نرخ مصوب به مقصد معرفی شده توسط دلالان و سهمیه‌فروشان حمل می‌کنند.
در حال حاضر به دلیل شرایط زمستانی، ساخت‌وساز در بعضی از مناطق کشور متوقف و قیمت سیمان در بازار سیاه دچار افت شده است اما باز هم حداقل دو برابر نرخ دولتی است. تقریبا تا دو ماه قبل و در زمان اوج مصرف، نرخ سیمان قاچاق تحویل درب کارخانه سیمان بین ۷۵ تا ۱۰۰ هزار تومان در مناطق مختلف کشور متغیر بود اما اکنون هر تن سیمان قاچاق تحویل در محل کارخانه از ۵۵ هزار تومان در مناطق سردسیر تا ۸۰ هزار تومان در مناطق گرمسیر در نوسان است. به عنوان مثال دارندگان حواله، هر تن سیمان محصول سیمان تهران را در محل کارخانه ۶۰ هزار تومان و رانندگان و دلالان همین سیمان دریافتی را تحویل شهرهای مختلف استان تهران حدود ۷۰ هزار تومان و تحویل شهرهای استان گیلان ۹۰ تا ۹۵ هزار تومان می‌فروشند. دارندگان حواله، محصول سیمان هگمتان را در محل کارخانه ۵۵ هزار تومان، تحویل همدان و شهرهای غربی‌تر ۶۰ تا ۶۵ هزار تومان و تحویل شهرهای استان تهران ۷۰ تا ۷۵ هزار تومان می‌فروشند.
در استان‌های جنوبی به دلیل شرایط آب‌وهوایی مناسب ساخت و ساز، بازار سیاه سیمان پررونق‌تر است به طوری که سیمان تولیدی سیمان هرمزگان در بندر خمیر در ۹۰ کیلومتری غرب بندرعباس توسط دارندگان حواله در محل کارخانه ۸۰ هزار تومان، تحویل بندرعباس ۹۰ هزار تومان و تحویل شهرهای شرقی هرمزگان مثل میناب و رودان و حاجی‌‌آباد ۱۰۰ هزار تومان در هر تن است.
در قسمت‌های مرکزی نیز وضع به همین روال است و سیمان تولیدی سیمان ساوه در محل کارخانه ۶۰ هزار تومان، تحویل شهرهای استان تهران ۷۰هزار تومان، تحویل قم ۷۵ تا ۸۰ هزار تومان و تحویل اراک و شهرهای غربی استان مرکزی هر تن ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
محصول تولیدی سیمان کاشان تحویل درب کارخانه ۶۰ هزار تومان، تحویل قم ۷۰ هزار تومان، تحویل اردستان و نایین و اصفهان هر تن ۷۵ تا ۸۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
در سایر شهرها و استان‌های کشور نیز همین وضعیت برقرار است و قطعا تا زمانی که سیمان در سبد حمایتی و قیمت‌گذاری دولتی حبس گشته و قیمت‌ فروش توسط کارخانجات کم‌تر از قیمت واقعی باشد، این وضعیت ادامه خواهد داشت.

پرویز بابایی
کارشناس صنعت سیمان

منبع : نوسازی