چرا نفخ می‌کنیم؟

نفخ شكایت بسیاری از بیماران مراجعه‌كننده به پزشك است كه گاهی تنها علامت و شكایت بیماران و گاهی همراه با سایر علایم است. به‌طور كلی نفخ ناشی از تجمع گاز در داخل لوله گوارشی است كه اغلب به راحتی از دهان یا مقعد خارج می‌شود ولی گاهی دفع‌نكردن باعث احساس ناراحتی در فرد می‌شود.
بعضی افراد به غلط، سایر علل بزرگی شكم مانند چربی جدار شكم، تجمع مایع داخل شكم و تومورهای شكمی را نفخ توصیف می‌كنند.به‌طور طبیعی، گاز یا همراه غذا و مایعات وارد معده می‌شود و یا در داخل دستگاه گوارش تولید می‌شود. در حالت عادی دفع ۱۵ تا ۲۰ مرتبه گاز در شبانه روز طبیعی است ولی برخی بیماران احساس می‌كنند كه دفع گاز در آنها بیشتر از معمول است و یا از بوی نامطبوع آن شكایت دارند.
بلع هوا یا آئروفاژی در افراد مضطرب و یا آنها كه سیگار می‌كشند و یا آدامس می‌جوند و همین‌طور در آنها كه سریع غذا می‌خورند و حین غذا صحبت می‌كنند و یا مایعات را هورت می‌كشند. بیشتر از معمول است. عمده این گاز بلع شده به‌دنبال غذا، از معده به صورت آروغ‌زدن خارج می‌شود و فقط قسمتی از آن وارد روده می‌شود.
البته این خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا بستگی دارد. آنها كه سریعا بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان می‌شود.
قسمت دیگر از گاز موجود در لوله گوارشی هم توسط باكتری‌های موجود در روده بزرگ كه به مقدار بسیار زیاد و انواع گوناگون وجود دارند، تولید می‌شود. این باكتری‌ها مواد غذایی غیرقابل هضم و جذب را كه وارد روده بزرگ می‌شوند، تخمیر كرده و گاز متان تولید می‌كنند.
فاكتور مهم دیگر، تفاوت افراد در توانایی دستگاه گوارش آنها در هضم مواد كربوهیدرات‌دار است. به‌طور مثال تحمل‌نكردن لاكتوز (قند شیر) كه در جوامع مختلف شیوع دارد و افراد با خوردن شیر دچار نفخ، درد شكم و اسهال می‌شوند.
بعضی افراد نسبت به فروكتوز تحمل ندارند. این نوع قند در برخی میوه‌ها مثل گلابی و همین‌طور در پیاز و كنگر وجود دارد و بعضی افراد با خوردن این مواد دچار نفخ می‌شوند.
مواد نشاسته‌ای مثل سیب‌زمینی، ماكارونی و غلات و جو می‌توانند نفخ ایجاد كنند. گاهی انواع ملین‌های حاوی فیبرهای محلول، خصوصا در اوایل مصرف می‌توانند نفخ زیادی ایجاد كنند. بعضی افراد گاز زیادی داخل لوله گوارشی ندارند ولی احساس بیش از حد طبیعی گاز موجود در لوله گوارشی دارند. به‌طور مثال، افراد مبتلا به سندرم روده تحریك‌پذیر كه شبكه‌های عصبی جدار دستگاه گوارش آنها حساس‌تر از طبیعی است.
البته بیماری‌هایی نیز وجود دارند كه نفخ از علایم آنها محسوب می‌شود. مثلا در مواردی كه حركت دستگاه گوارش مختل باشد و نتواند گاز را دفع كند، مانند افراد دیابتی و یا آنها كه به علل مختلف جراحی دستگاه گوارش داشته‌اند و مقداری از لوله گوارشی آنها برداشته شده و یا دچار چسبندگی و به‌دنبال آن رشد بیش از حد باكتری‌ها در لوله گوارشی شده‌اند. عفونت با بعضی انگل‌ها مثل ژیاردیا نیز عامل نفخ است.
بیماری سلیاك (حساسیت به پروتئین گندم و جو) و یا نارسایی لوزالمعده هم موجب هضم و جذب نشدن مواد و ایجاد نفخ می‌شوند.
به‌طور كلی برای جلوگیری از نفخ، موارد زیر را رعایت كنید:
۱) آرام غذا بخورید و از صحبت‌كردن موقع غذا خوردن بپرهیزید.
۲) از هورت كشیدن مایعات، كشیدن سیگار و جویدن آدامس به‌مدت طولانی بپرهیزید.
۳) بلافاصله بعد از غذا نخوابید.
۴) از مصرف زیاد مواد نفاخ مثل سیب‌زمینی و ماكارونی، غلات، كلم، گل‌كلم و پیاز بپرهیزید.
۵) در صورت تحمل‌نكردن شیر، از شیر‌های كم‌لاكتوز و یا ماست استفاده و در صورت بهبود نیافتن، با رعایت موارد فوق برای بررسی بیشتر بیماری‌ها به پزشك مراجعه كنید.

دکتر عباسعلی محرابیان، فوق تخصص گوارش

منبع : روزنامه سلامت